Τι είναι αυτό που κάνει τη Θεσσαλονίκη μια τόσο μοναδική πόλη;
Νέα κι ωστόσο ήδη κλασική, αυτή η μελέτη αναζητεί την απάντηση στα πεντακόσια χρόνια της νεότερης ιστορίας της, κατά τα οποία αναδείχθηκε
πρώτα ως οθωμανική και αργότερα ως ελληνική μητρόπολη.
Στην ίδια περίοδο ήταν επίσης μια εβραϊκή πόλη, καταφύγιο για χιλιάδες Σεφαραδίτες κυνηγημένους από την ισπανική Ιερά Εξέταση. Χριστιανοί, μουσουλμάνοι και εβραίοι σχημάτιζαν έτσι μια από τις πιο πολύτιμες κοινωνίες της Μεσογείου και της Ευρώπης. Ξαναζωντανεύοντας αριστοτεχνικά αυτό το χαμένο κόσμο, ο συγγραφέας μάς οδηγεί, ανάμεσα από ερειπωμένες ρωμαϊκές αψίδες, βυζαντινές εκκλησίες και τουρκικά τζαμιά, στα ταβερνεία και τα χαμάμ, τους κήπους, τα παλάτια και τα μπορντέλα της παλιάς πόλης· εκεί όπου αιγύπτιοι έμποροι και ουκρανοί σκλάβοι, τούρκοι πασάδες και ευρωπαίοι ταξιδιώτες διασταυρώνονταν με Ορθόδοξους προσκυνητές, Καθολικούς ιεραπόστολους, ισπανόφωνους ραβίνους και δερβίσηδες Σούφι, αλλά και με αλβανούς ληστές
και κατασκόπους των Μεγάλων Δυνάμεων· εκεί όπου ακόμα και οι λούστροι,
οι χαμάληδες και οι μικροπωλητές μιλούσαν μισή ντουζίνα γλώσσες στην προκυμαία και το παζάρι.
Η καθημερινή ζωή και η εθνοτική και θρησκευτική αλληλεπίδραση είναι θέματα που ερευνά διεξοδικά ο Μαζάουερ, προτού δείξει πώς αλλάζει η τύχη της πόλης στον εικοστό αιώνα, με την κατάρρευση της αυτοκρατορίας και την έλευση των εθνικών κρατών. Πόλεμος, πυρκαγιά, προσφυγιά, γενοκτονία και ολοκαύτωμα αλλάζουν ριζικά τη Θεσσαλονίκη, που χάνει πρώτα τους μουσουλμάνους της,
με την ανταλλαγή πληθυσμών, κι έπειτα τους εβραίους, στο δρόμο για το Άουσβιτς. Αυτό που αναδύεται αργά μέσα απ' τις στάχτες είναι μια σύγχρονη, δυναμική ελληνική «συμπρωτεύουσα». Ωστόσο η ατμόσφαιρα της πόλης είναι ακόμα στοιχειωμένη από τα φαντάσματα των μεγάλων ιστορικών κοινοτήτων
που τη μοιράστηκαν, από τις περιπέτειες των λαών και των ανθρώπων που συναντήθηκαν στην πολυτάραχη ιστορία της. Στη ζωντανή τους μνήμη είναι αφιερωμένο αυτό το βιβλίο. (Από την παρουσίαση της έκδοσης)
Ο Μαζάουερ ακολουθεί τη βρετανική σχολή της ιστορικής αφήγησης
("η ιστορία είναι αφήγηση" έλεγε ο ιστορικός Έρικ Χόμπσμπαουμ) και ανασυνθέτει την ιστορία μιας πόλης στη διάρκεια πέντε αιώνων, από την
εποχή της κατάκτησής της από τους Οθωμανούς ως τη στιγμή της ελληνικής
της εσωστρέφειας, αμέσως μετά τον Εμφύλιο. Διαβάζοντας το βιβλίο συνειδητοποιούμε τη μοναδικότητα της Θεσσαλονίκης στη διάρκεια αυτών
των αιώνων, πόλης διεκδικούμενης ως εκλεκτής και ποθητής ταυτόχρονα
από χριστιανούς, μουσουλμάνους και εβραίους.
Ο Μαζάουερ συνθέτει αριστοτεχνικά τις πηγές και τις παλαιότερες αφηγήσεις
για την πόλη, αλλά εκείνο που, τουλάχιστον για μένα ως αναγνώστη, κάνει
το βιβλίο γοητευτικό είναι η χρήση της λεπτομέρειας. Για παράδειγμα, δεν αρκείται να μιλήσει για τη ρυπαρή πόλη, αλλά δίνει την εικόνα των καζανιών
με τα ούρα που χρησιμεύουν για την επεξεργασία των δερμάτων και αποτελούν πηγή δυσοσμίας αλλά και αιτία επιδημιών.
(Νίκος Μπακουνάκης, Το Βήμα, 5/11/2006)
Διάσημος βρετανός ιστορικός ειδικευμένος στην ευρωπαϊκή, βαλκανική και ελληνική ιστορία, ο Μαρκ Μαζάουερ - Mazower Mark αρχίζει αυτή την ιστορία της Θεσσαλονίκης από την αρχαιότητα, γρήγορα όμως κάνει το άλμα προς το 1430, όταν η βυζαντινή πόλη περιήλθε, επί σουλτάνου Μουράτ Β΄, στην οθωμανική εξουσία. Εκεί παρέμεινε ώς το 1912, οπότε επανήλθε οριστικά στην ελληνική κυριαρχία, με μόνη παρένθεση τα χρόνια της ναζιστικής κατοχής.
Αυτό που κάνει την ιστορία της τόσο ξεχωριστή είναι η ποικιλία των θρησκευτικών ομάδων που άνθισαν στο εσωτερικό της.
Πρώτοι ήρθαν οι χριστιανοί: με αφετηρία τον μάρτυρα του τρίτου αιώνα Δημήτριο, η Θεσσαλονίκη εξελίχθηκε σε ισχυρό κέντρο της ανατολικής Ορθοδοξίας. Με τη σειρά τους, οι μουσουλμάνοι επέβαλαν το ισλάμ, αντικαθιστώντας τις εκκλησίες με τζαμιά, μέχρι την αποπομπή τους το 1922,
στο πλαίσιο της ανταλλαγής πληθυσμών. Ήδη από το τέλος του Μεσαίωνα,
η πόλη περιλάμβανε επίσης έναν εβραϊκό πληθυσμό Σεφαραδιτών εξόριστων
από τη δυτική Ευρώπη, που την ανέδειξε σταδιακά σε κέντρο όχι μόνο του ανατολικού εμπορίου αλλά και του ιουδαϊκού μυστικισμού και μεσσιανισμού, για να γνωρίσει αργότερα τον εξανδραποδισμό και την εξόντωση στο στρατόπεδο του Aουσβιτς.
Νέα κι ωστόσο ήδη κλασική, αυτή η μελέτη αναζητεί την απάντηση στα πεντακόσια χρόνια της νεότερης ιστορίας της, κατά τα οποία αναδείχθηκε
πρώτα ως οθωμανική και αργότερα ως ελληνική μητρόπολη.
Στην ίδια περίοδο ήταν επίσης μια εβραϊκή πόλη, καταφύγιο για χιλιάδες Σεφαραδίτες κυνηγημένους από την ισπανική Ιερά Εξέταση. Χριστιανοί, μουσουλμάνοι και εβραίοι σχημάτιζαν έτσι μια από τις πιο πολύτιμες κοινωνίες της Μεσογείου και της Ευρώπης. Ξαναζωντανεύοντας αριστοτεχνικά αυτό το χαμένο κόσμο, ο συγγραφέας μάς οδηγεί, ανάμεσα από ερειπωμένες ρωμαϊκές αψίδες, βυζαντινές εκκλησίες και τουρκικά τζαμιά, στα ταβερνεία και τα χαμάμ, τους κήπους, τα παλάτια και τα μπορντέλα της παλιάς πόλης· εκεί όπου αιγύπτιοι έμποροι και ουκρανοί σκλάβοι, τούρκοι πασάδες και ευρωπαίοι ταξιδιώτες διασταυρώνονταν με Ορθόδοξους προσκυνητές, Καθολικούς ιεραπόστολους, ισπανόφωνους ραβίνους και δερβίσηδες Σούφι, αλλά και με αλβανούς ληστές
και κατασκόπους των Μεγάλων Δυνάμεων· εκεί όπου ακόμα και οι λούστροι,
οι χαμάληδες και οι μικροπωλητές μιλούσαν μισή ντουζίνα γλώσσες στην προκυμαία και το παζάρι.
Η καθημερινή ζωή και η εθνοτική και θρησκευτική αλληλεπίδραση είναι θέματα που ερευνά διεξοδικά ο Μαζάουερ, προτού δείξει πώς αλλάζει η τύχη της πόλης στον εικοστό αιώνα, με την κατάρρευση της αυτοκρατορίας και την έλευση των εθνικών κρατών. Πόλεμος, πυρκαγιά, προσφυγιά, γενοκτονία και ολοκαύτωμα αλλάζουν ριζικά τη Θεσσαλονίκη, που χάνει πρώτα τους μουσουλμάνους της,
με την ανταλλαγή πληθυσμών, κι έπειτα τους εβραίους, στο δρόμο για το Άουσβιτς. Αυτό που αναδύεται αργά μέσα απ' τις στάχτες είναι μια σύγχρονη, δυναμική ελληνική «συμπρωτεύουσα». Ωστόσο η ατμόσφαιρα της πόλης είναι ακόμα στοιχειωμένη από τα φαντάσματα των μεγάλων ιστορικών κοινοτήτων
που τη μοιράστηκαν, από τις περιπέτειες των λαών και των ανθρώπων που συναντήθηκαν στην πολυτάραχη ιστορία της. Στη ζωντανή τους μνήμη είναι αφιερωμένο αυτό το βιβλίο. (Από την παρουσίαση της έκδοσης)
Ο Μαζάουερ ακολουθεί τη βρετανική σχολή της ιστορικής αφήγησης
("η ιστορία είναι αφήγηση" έλεγε ο ιστορικός Έρικ Χόμπσμπαουμ) και ανασυνθέτει την ιστορία μιας πόλης στη διάρκεια πέντε αιώνων, από την
εποχή της κατάκτησής της από τους Οθωμανούς ως τη στιγμή της ελληνικής
της εσωστρέφειας, αμέσως μετά τον Εμφύλιο. Διαβάζοντας το βιβλίο συνειδητοποιούμε τη μοναδικότητα της Θεσσαλονίκης στη διάρκεια αυτών
των αιώνων, πόλης διεκδικούμενης ως εκλεκτής και ποθητής ταυτόχρονα
από χριστιανούς, μουσουλμάνους και εβραίους.
Ο Μαζάουερ συνθέτει αριστοτεχνικά τις πηγές και τις παλαιότερες αφηγήσεις
για την πόλη, αλλά εκείνο που, τουλάχιστον για μένα ως αναγνώστη, κάνει
το βιβλίο γοητευτικό είναι η χρήση της λεπτομέρειας. Για παράδειγμα, δεν αρκείται να μιλήσει για τη ρυπαρή πόλη, αλλά δίνει την εικόνα των καζανιών
με τα ούρα που χρησιμεύουν για την επεξεργασία των δερμάτων και αποτελούν πηγή δυσοσμίας αλλά και αιτία επιδημιών.
(Νίκος Μπακουνάκης, Το Βήμα, 5/11/2006)
Διάσημος βρετανός ιστορικός ειδικευμένος στην ευρωπαϊκή, βαλκανική και ελληνική ιστορία, ο Μαρκ Μαζάουερ - Mazower Mark αρχίζει αυτή την ιστορία της Θεσσαλονίκης από την αρχαιότητα, γρήγορα όμως κάνει το άλμα προς το 1430, όταν η βυζαντινή πόλη περιήλθε, επί σουλτάνου Μουράτ Β΄, στην οθωμανική εξουσία. Εκεί παρέμεινε ώς το 1912, οπότε επανήλθε οριστικά στην ελληνική κυριαρχία, με μόνη παρένθεση τα χρόνια της ναζιστικής κατοχής.
Αυτό που κάνει την ιστορία της τόσο ξεχωριστή είναι η ποικιλία των θρησκευτικών ομάδων που άνθισαν στο εσωτερικό της.
Πρώτοι ήρθαν οι χριστιανοί: με αφετηρία τον μάρτυρα του τρίτου αιώνα Δημήτριο, η Θεσσαλονίκη εξελίχθηκε σε ισχυρό κέντρο της ανατολικής Ορθοδοξίας. Με τη σειρά τους, οι μουσουλμάνοι επέβαλαν το ισλάμ, αντικαθιστώντας τις εκκλησίες με τζαμιά, μέχρι την αποπομπή τους το 1922,
στο πλαίσιο της ανταλλαγής πληθυσμών. Ήδη από το τέλος του Μεσαίωνα,
η πόλη περιλάμβανε επίσης έναν εβραϊκό πληθυσμό Σεφαραδιτών εξόριστων
από τη δυτική Ευρώπη, που την ανέδειξε σταδιακά σε κέντρο όχι μόνο του ανατολικού εμπορίου αλλά και του ιουδαϊκού μυστικισμού και μεσσιανισμού, για να γνωρίσει αργότερα τον εξανδραποδισμό και την εξόντωση στο στρατόπεδο του Aουσβιτς.
Η γενικότερη μετάβαση από έναν κόσμο αυτοκρατοριών σ’ έναν κόσμο εθνικών κρατών αποτυπώνεται στην εμπειρία της πόλης, ενώ τα εναλλασσόμενα ρεύματα εθνοτικής και θρησκευτικής συνύπαρξης και αλληλοσπαραγμού, ευημερίας και καταστροφής, κάνουν προφανή τη σημασία αυτού του ιστορικού παραδείγματος σήμερα. Όμως η πολυεπίπεδη εργασία του Μαζάουερ δεν προσφέρει απλώς κάποια επίκαιρα μαθήματα ιστορίας. Στηριγμένη σε συστηματική αρχειακή έρευνα, πλέκει την πολιτική διαδρομή της πόλης με λεπτομερείς πληροφορίες
και ζωντανές εικόνες από την καθημερινή ζωή της, ανασυγκροτώντας έτσι τη συλλογική μνήμη των μεγάλων κοινοτήτων και των άλλων ομάδων και προσώπων που φιλοξένησε στο πέρασμα του χρόνου.
και ζωντανές εικόνες από την καθημερινή ζωή της, ανασυγκροτώντας έτσι τη συλλογική μνήμη των μεγάλων κοινοτήτων και των άλλων ομάδων και προσώπων που φιλοξένησε στο πέρασμα του χρόνου.
*Η μετάφραση έγινε με την υποστήριξη του προγράμματος
"Πολιτισμός 2000" της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το έτος 2005.
Χάρτες: John Gilkes.
*O Mark Mazower (γεν. 1958) είναι ιστορικός και συγγραφέας με ειδίκευση
στη σύγχρονη Ελλάδα, την Ευρώπη του 20ού αιώνα και σε διεθνή ζητήματα.
*Είναι καθηγητής στην έδρα "Ιστορίας Ira D. Wallach" του Πανεπιστημίου Κολούμπια.
Έχει διδάξει επίσης διεθνείς σχέσεις και σύγχρονη ιστορία στα πανεπιστήμια
του Σάσεξ και του Πρίνστον.
*Απόφοιτος των Πανεπιστημίων της Οξφόρδης και του Johns Hopkins, έχει δημοσιεύσει, μεταξύ άλλων, τα βραβευμένα βιβλία για την Ελλάδα:
"Greece and the Inter-war Economic Crisis", 1991 ("Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του μεσοπολέμου", προσαρμογή της διδακτορικής του διατριβής, βραβείο Runciman 1992, ελλ. εκδ. ΜΙΕΤ 2002), "Inside Hitler's Greece: The Εxperience of Οccupation, 1941-44", 1993 ("Στην Ελλάδα του Χίτλερ: η εμπειρία της Κατοχής", Fraenkel Prize και Longman/ History Today Book of the Year, ελλ. εκδ. Αλεξάνδρεια, 1994), και "Salonika, City of Ghosts: Christians, Muslims and Jews, 1430-1950", 2004 ("Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων", ελλ. εκδ. Αλεξάνδρεια, 2006).
*Επίσης, έχει επιμεληθεί τους συλλογικούς τόμους με ελληνικό ενδιαφέρον:
"After the War was Over: Reconstructing the Family, Nation and State in Greece, 1943-1960" (επιμ.), 2000 ("Μετά τον πόλεμο", ελλ. εκδ. Αλεξάνδρεια, 2003), και "Networks of Power in Modern Greece" (επιμ.), 2008.
*Σχολιάζει τακτικά στον τύπο και το ραδιόφωνο τις τρέχουσες εξελίξεις στα Βαλκάνια. Άλλα ιστορικά βιβλία του είναι: "Dark Continent: Europe's 20th Century", 1998 ("Σκοτεινή ήπειρος", ελλ. εκδ. Αλεξάνδρεια, 2001), "The Balkans: A Short History", 2000 ("Τα Βαλκάνια", ελλ. εκδ. Πατάκης, 2002), "Hitler's Empire: Nazi Rule in Occupied Europe", 2008 ("Η αυτοκρατορία του Χίτλερ: Ναζιστική εξουσία στην κατοχική Ευρώπη", ελλ. εκδ. Αλεξάνδρεια, 2009).
~*~
Νικόλαος Ι. Μέρτζος
ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΝΕΟ-ΟΘΩΜΑΝΟΙ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ
Ένα άλλο παρελθόν για ένα άλλο μέλλον
Στο βιβλίο του Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων ο Μαρκ Μαζάουερ, επιφανής καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, με αξεπέραστη μαστοριάπαρασιωπά κατ’ επιλογήν κρίσιμα ιστορικά γεγονότα, υποτιμά πολλά σημαντικά
και μεγεθύνει ασήμαντα. Με γλαφυρότητα και με αλά καρτ Ιστορία ζωντανεύει γοητευτικά φαντάσματα που συνεπαίρνουν τους αναγνώστες του σε μια φανταστική πόλη αποσπώντας επί 7 χρόνια διθυραμβικές κριτικές, χιλιάδες αναγνώστες και ισχυρό δίκτυο υπερασπιστώνστην Ελλάδα.
Για ποιον ακριβώς λόγο;
Γιατί ειδικά τη Θεσσαλονίκη;
Και γιατί στον συγκεκριμένο ιστορικό χρόνο;
Ο ίδιος αυτοπροσώπως απαντά στη σελίδα 554 του επιμάχου βιβλίου του ως εξής:
http://media.ems.gr/ekdoseis/ektos_seiras/ekd_eksi_mazower.pdf
~*~
Παρακάτω γίνεται κριτική σε ορισμένα σημεία του γνωστού βιβλίου
του Μαζάουερ (εκδ. Αλεξάνδρεια) για την Θεσσαλονίκη,
καθώς πιστεύουμε ότι η εικόνα που δίνει για την Θεσσαλονίκη υπό
την οθωμανική κυριαρχία δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα...
[...]https://www.antibaro.gr/article/3094
~*~
που του επεφύλαξε το πεπρωμένο»...
Σε αυτό το «κατασκευασμένο» παρελθόν αντιπαραθέτει ο συγγρ. με το βιβλίο του την αληθινή ιστορία της Θεσσαλονίκης, «μια ιστορία γεμάτη ταυτότητες που υιοθετήθηκαν και απορρίφθηκαν...» (σ. 554/555).
Στις «ταυτότητες» αυτές ανήκουν προφανώς ό,τι ο συγγρ. ονομάζει αλλού «φαντάσματα»; Π.χ. το πνεύμα του αγίου του Σούφι Μουσά Μπαμπά που «εθεάθη στη δεκαετία του 1930 κατά καιρούς να περιφέρεται κοντά στον τάφο του, στην άνω πόλη»· τους «Τούρκους γενίτσαρους» που «ακόμη και σήμερα ιδιοκτήτες σπιτιών ονειρεύονται καμιά φορά πως κείτονται κάτω από τα υπόγειά τους»· τις ανήσυχες ψυχές που «στοιχειώνουν τις ξεχαρβαλωμένες βίλες κοντά στη θάλασσα»· ή ακόμη τα «πνεύματα που φυλούν τους θαμμένους εβραϊκούς θησαυρούς» (σ. 29). Αλλού τα φαντάσματα της Θεσσαλονίκης «σηκώνονται από τον τάφο τους και με άλλους τρόπους», δηλ. μέσα από τα τεκμήρια
και αρχεία, ημερολόγια, εφημερίδες, επιστολές κ.ά.
Όλα αυτά τα ερεύνησε ο συγγραφέας για να γράψει την ιστορία της Θεσσαλονίκης ως
πόλης αυτών των ποικίλων ταυτοτήτων (ή «φαντασμάτων»), ακριβέστερα για να
«ανιχνεύσει την μετάβασή της από τον πολυθρησκευτικό κι εξαιρετικά πολύγλωσσο οθωμανικό κόσμο... στον ρόλο της ως ομογενοποιημένου εθνολογικά και γλωσσικά προμαχώνα του εθνικού κράτους του 20ού αιώνα» (σ. 30)...
[...]
http://www.istorikathemata.com/2011/03/1430-1950-mark-mazower.html
"Πολιτισμός 2000" της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το έτος 2005.
Χάρτες: John Gilkes.
*O Mark Mazower (γεν. 1958) είναι ιστορικός και συγγραφέας με ειδίκευση
στη σύγχρονη Ελλάδα, την Ευρώπη του 20ού αιώνα και σε διεθνή ζητήματα.
*Είναι καθηγητής στην έδρα "Ιστορίας Ira D. Wallach" του Πανεπιστημίου Κολούμπια.
Έχει διδάξει επίσης διεθνείς σχέσεις και σύγχρονη ιστορία στα πανεπιστήμια
του Σάσεξ και του Πρίνστον.
*Απόφοιτος των Πανεπιστημίων της Οξφόρδης και του Johns Hopkins, έχει δημοσιεύσει, μεταξύ άλλων, τα βραβευμένα βιβλία για την Ελλάδα:
"Greece and the Inter-war Economic Crisis", 1991 ("Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του μεσοπολέμου", προσαρμογή της διδακτορικής του διατριβής, βραβείο Runciman 1992, ελλ. εκδ. ΜΙΕΤ 2002), "Inside Hitler's Greece: The Εxperience of Οccupation, 1941-44", 1993 ("Στην Ελλάδα του Χίτλερ: η εμπειρία της Κατοχής", Fraenkel Prize και Longman/ History Today Book of the Year, ελλ. εκδ. Αλεξάνδρεια, 1994), και "Salonika, City of Ghosts: Christians, Muslims and Jews, 1430-1950", 2004 ("Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων", ελλ. εκδ. Αλεξάνδρεια, 2006).
*Επίσης, έχει επιμεληθεί τους συλλογικούς τόμους με ελληνικό ενδιαφέρον:
"After the War was Over: Reconstructing the Family, Nation and State in Greece, 1943-1960" (επιμ.), 2000 ("Μετά τον πόλεμο", ελλ. εκδ. Αλεξάνδρεια, 2003), και "Networks of Power in Modern Greece" (επιμ.), 2008.
*Σχολιάζει τακτικά στον τύπο και το ραδιόφωνο τις τρέχουσες εξελίξεις στα Βαλκάνια. Άλλα ιστορικά βιβλία του είναι: "Dark Continent: Europe's 20th Century", 1998 ("Σκοτεινή ήπειρος", ελλ. εκδ. Αλεξάνδρεια, 2001), "The Balkans: A Short History", 2000 ("Τα Βαλκάνια", ελλ. εκδ. Πατάκης, 2002), "Hitler's Empire: Nazi Rule in Occupied Europe", 2008 ("Η αυτοκρατορία του Χίτλερ: Ναζιστική εξουσία στην κατοχική Ευρώπη", ελλ. εκδ. Αλεξάνδρεια, 2009).
~*~
Νικόλαος Ι. Μέρτζος
ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΝΕΟ-ΟΘΩΜΑΝΟΙ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ
Ένα άλλο παρελθόν για ένα άλλο μέλλον
Στο βιβλίο του Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων ο Μαρκ Μαζάουερ, επιφανής καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, με αξεπέραστη μαστοριάπαρασιωπά κατ’ επιλογήν κρίσιμα ιστορικά γεγονότα, υποτιμά πολλά σημαντικά
και μεγεθύνει ασήμαντα. Με γλαφυρότητα και με αλά καρτ Ιστορία ζωντανεύει γοητευτικά φαντάσματα που συνεπαίρνουν τους αναγνώστες του σε μια φανταστική πόλη αποσπώντας επί 7 χρόνια διθυραμβικές κριτικές, χιλιάδες αναγνώστες και ισχυρό δίκτυο υπερασπιστώνστην Ελλάδα.
Για ποιον ακριβώς λόγο;
Γιατί ειδικά τη Θεσσαλονίκη;
Και γιατί στον συγκεκριμένο ιστορικό χρόνο;
Ο ίδιος αυτοπροσώπως απαντά στη σελίδα 554 του επιμάχου βιβλίου του ως εξής:
http://media.ems.gr/ekdoseis/ektos_seiras/ekd_eksi_mazower.pdf
~*~
Παρακάτω γίνεται κριτική σε ορισμένα σημεία του γνωστού βιβλίου
του Μαζάουερ (εκδ. Αλεξάνδρεια) για την Θεσσαλονίκη,
καθώς πιστεύουμε ότι η εικόνα που δίνει για την Θεσσαλονίκη υπό
την οθωμανική κυριαρχία δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα...
[...]https://www.antibaro.gr/article/3094
~*~
*Βιβλιοκριτική στο βιβλίο «Πόλη των Φαντασμάτων, Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι
και Εβραίοι, 1430-1950» του Mark Mazower
και Εβραίοι, 1430-1950» του Mark Mazower
Μαρτίου 26, 2011
*
του Ιωάννη Τουλουμάκου
Ομ. Καθηγητής Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ.
δημοσιεύτηκε στο τεύχος "Μακεδονικά , 2007, ΛΣΤ" της Εταιρείας των Μακεδονικών Σπουδών
Σε παλαιότερες εποχές οι πρωτοετείς φοιτητές της Ιστορίας μάθαιναν, πως επιστημονικό αλλά και ηθικό χρέος του ιστορικού είναι να «βρει τι πραγματικά συνέβη», δηλ. την αλήθεια, μακριά από κάθε πάθος και οργή και ότι αν δεν μπορέσει να βρει την αλήθεια, επειδή οι γνωστικές δυνατότητες είναι περιορισμένες, πρέπει πάντως η αναζήτησή της να αποτελεί
σε κάθε περίπτωση τον μόνο σκοπό του, ακριβέστερα: να είναι στάση ζωής.
Εκτός από την αντίληψη αυτή, υπήρξαν όμως ήδη από την αρχαιότητα και άλλες - όπως
ότι η Ιστορία μπορεί να αποβλέπει στην τέρψη ή τον εντυπωσιασμό, ή ακόμη να είναι θεραπαινίδα προκαταλήψεως ή ιδεοληψίας. Υπήρξαν και υπάρχουν και σήμερα και,
όπως γνωρίζω, τείνουν να παραμερίσουν την πρώτη.
Το βιβλίο του M. Mazower, θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων, μπορεί να ανήκει στη δεύτερη ή τρίτη κατηγορία, σίγουρα όμως δεν ανήκει στην πρώτη, ή σε άλλη διατύπωση, δεν θέλει να βρει «τι πραγματικά συνέβη», δηλ. την αλήθεια. Έχει ένα σαφή «προγραμματικό χαρακτήρα», όπως δείχνουν οι επιλογές των μαρτυριών (όπου και όπως γίνονται στο βιβλίο), οι σχετικές κρίσεις του αλλά και ο ίδιος ο τίτλος του βιβλίου.
«Η ατμόσφαιρα της πόλης είναι ακόμη στοιχειωμένη από τα φαντάσματα των μεγάλων ιστορικών κοινοτήτων που τη μοιράστηκαν, από τις περιπέτειες των λαών και των ανθρώπων που συναντήθηκαν στην πολυτάραχη ιστορία της.
Στη ζωντανή τους μνήμη είναι αφιερωμένο αυτό το βιβλίο».
Με αυτές τις φράσεις κλείνει το διαφημιστικό σημείωμα στο εξωτερικό περίβλημα του
βιβλίου - φράσεις που αποδίδουν τις εκτενείς σχετικές δηλώσεις του συγγρ.
στην Εισαγωγή [(«η αληθινή πρόκληση δεν είναι απλά και μόνο να διηγηθείς την ιστορία αυτής της εντελώς ξεχωριστής πόλης ως ιστορία πολιτιστικής και θρησκευτικής
συνύπαρξης - στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα αυτού του είδους οι από καιρό ξεχασμένες ιστορίες βρίσκουν πρόθυμα αφτιά, που τις περιμένουν και τις αποζητούν
- αλλά το να δεις τις εμπειρίες των Χριστιανών, των Εβραίων και των Μουσουλμάνων
σαν στοιχεία μιας ενιαίας, ολιστικής ιστορικής αφήγησης» (σ. 29)].
Τι σημαίνει «ενιαία, ολιστική αφήγηση» δεν μου είναι απολύτως κατανοητό, απολύτως σαφείς είναι όμως οι επισημάνσεις που γίνονται στις τελευταίες παραγράφους του βιβλίου: Για την Ελλάδα «ωςμικρό κράτος που ενσωματώνεται σ' έναν ευρύτερο κόσμο... ένα άλλο μέλλον χρειάζεται ένα άλλο παρελθόν» δηλ. όχι εκείνο που έπλασαν οι «εθνικιστές ιστορικοί της» με «πλαστές συνέχειες και βολικές αποσιωπήσεις, από φανταστικές κατασκευές, αναγκαίες ώστε να αφηγηθούν την ιστορία του ραντεβού ενός περιούσιου λαού με τη γη *
του Ιωάννη Τουλουμάκου
Ομ. Καθηγητής Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ.
δημοσιεύτηκε στο τεύχος "Μακεδονικά , 2007, ΛΣΤ" της Εταιρείας των Μακεδονικών Σπουδών
Σε παλαιότερες εποχές οι πρωτοετείς φοιτητές της Ιστορίας μάθαιναν, πως επιστημονικό αλλά και ηθικό χρέος του ιστορικού είναι να «βρει τι πραγματικά συνέβη», δηλ. την αλήθεια, μακριά από κάθε πάθος και οργή και ότι αν δεν μπορέσει να βρει την αλήθεια, επειδή οι γνωστικές δυνατότητες είναι περιορισμένες, πρέπει πάντως η αναζήτησή της να αποτελεί
σε κάθε περίπτωση τον μόνο σκοπό του, ακριβέστερα: να είναι στάση ζωής.
Εκτός από την αντίληψη αυτή, υπήρξαν όμως ήδη από την αρχαιότητα και άλλες - όπως
ότι η Ιστορία μπορεί να αποβλέπει στην τέρψη ή τον εντυπωσιασμό, ή ακόμη να είναι θεραπαινίδα προκαταλήψεως ή ιδεοληψίας. Υπήρξαν και υπάρχουν και σήμερα και,
όπως γνωρίζω, τείνουν να παραμερίσουν την πρώτη.
Το βιβλίο του M. Mazower, θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων, μπορεί να ανήκει στη δεύτερη ή τρίτη κατηγορία, σίγουρα όμως δεν ανήκει στην πρώτη, ή σε άλλη διατύπωση, δεν θέλει να βρει «τι πραγματικά συνέβη», δηλ. την αλήθεια. Έχει ένα σαφή «προγραμματικό χαρακτήρα», όπως δείχνουν οι επιλογές των μαρτυριών (όπου και όπως γίνονται στο βιβλίο), οι σχετικές κρίσεις του αλλά και ο ίδιος ο τίτλος του βιβλίου.
«Η ατμόσφαιρα της πόλης είναι ακόμη στοιχειωμένη από τα φαντάσματα των μεγάλων ιστορικών κοινοτήτων που τη μοιράστηκαν, από τις περιπέτειες των λαών και των ανθρώπων που συναντήθηκαν στην πολυτάραχη ιστορία της.
Στη ζωντανή τους μνήμη είναι αφιερωμένο αυτό το βιβλίο».
Με αυτές τις φράσεις κλείνει το διαφημιστικό σημείωμα στο εξωτερικό περίβλημα του
βιβλίου - φράσεις που αποδίδουν τις εκτενείς σχετικές δηλώσεις του συγγρ.
στην Εισαγωγή [(«η αληθινή πρόκληση δεν είναι απλά και μόνο να διηγηθείς την ιστορία αυτής της εντελώς ξεχωριστής πόλης ως ιστορία πολιτιστικής και θρησκευτικής
συνύπαρξης - στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα αυτού του είδους οι από καιρό ξεχασμένες ιστορίες βρίσκουν πρόθυμα αφτιά, που τις περιμένουν και τις αποζητούν
- αλλά το να δεις τις εμπειρίες των Χριστιανών, των Εβραίων και των Μουσουλμάνων
σαν στοιχεία μιας ενιαίας, ολιστικής ιστορικής αφήγησης» (σ. 29)].
που του επεφύλαξε το πεπρωμένο»...
Σε αυτό το «κατασκευασμένο» παρελθόν αντιπαραθέτει ο συγγρ. με το βιβλίο του την αληθινή ιστορία της Θεσσαλονίκης, «μια ιστορία γεμάτη ταυτότητες που υιοθετήθηκαν και απορρίφθηκαν...» (σ. 554/555).
Στις «ταυτότητες» αυτές ανήκουν προφανώς ό,τι ο συγγρ. ονομάζει αλλού «φαντάσματα»; Π.χ. το πνεύμα του αγίου του Σούφι Μουσά Μπαμπά που «εθεάθη στη δεκαετία του 1930 κατά καιρούς να περιφέρεται κοντά στον τάφο του, στην άνω πόλη»· τους «Τούρκους γενίτσαρους» που «ακόμη και σήμερα ιδιοκτήτες σπιτιών ονειρεύονται καμιά φορά πως κείτονται κάτω από τα υπόγειά τους»· τις ανήσυχες ψυχές που «στοιχειώνουν τις ξεχαρβαλωμένες βίλες κοντά στη θάλασσα»· ή ακόμη τα «πνεύματα που φυλούν τους θαμμένους εβραϊκούς θησαυρούς» (σ. 29). Αλλού τα φαντάσματα της Θεσσαλονίκης «σηκώνονται από τον τάφο τους και με άλλους τρόπους», δηλ. μέσα από τα τεκμήρια
και αρχεία, ημερολόγια, εφημερίδες, επιστολές κ.ά.
Όλα αυτά τα ερεύνησε ο συγγραφέας για να γράψει την ιστορία της Θεσσαλονίκης ως
πόλης αυτών των ποικίλων ταυτοτήτων (ή «φαντασμάτων»), ακριβέστερα για να
«ανιχνεύσει την μετάβασή της από τον πολυθρησκευτικό κι εξαιρετικά πολύγλωσσο οθωμανικό κόσμο... στον ρόλο της ως ομογενοποιημένου εθνολογικά και γλωσσικά προμαχώνα του εθνικού κράτους του 20ού αιώνα» (σ. 30)...
[...]
http://www.istorikathemata.com/2011/03/1430-1950-mark-mazower.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου