Η εξέγερση των Ελλήνων Εβραίων στο Άουσβιτς

Η ιστορία της εξέγερσης πρέπει να ειπωθεί δυνατά και σωστά. 
Πρέπει να ακουστεί σε όλο τον κόσμο όπως πραγματικά έγινε.
Οι ανακρίβειες και οι φραστικές υπερβολές σε ένα μοναδικό στην ιστορία 
των στρατοπέδων εξόντωσης γεγονός, μόνο από τη σπουδαιότητά του 
και τη σοβαρότητα μπορούν να αφαιρέσουν.

Η συμβολή των Ελλήνων στην εξέγερση, μικρή ή μεγάλη, δεν έχει να 
χάσει τίποτα από τη σημαντικότητά της μέσα  μια πραγματικά 
ιστορική τεκμηρίωση.

Ζαν Κοέν.           

Η Εξέγερση των Ελλήνων Εβραίων

Από το βιβλίο της Φωτεινής Τομαή 
«ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟ ΑΟΥΣΒΙΤΣ – ΜΠΙΡΚΕΝΑΟΥ»

Φωτεινή Τομαή: Άουσβιτς-Μπίρκεναου. 
Λέξεις που μετατράπηκαν σε συνώνυμα της φρίκης και του θανάτου. 
Στις αμέτρητες εκατόμβες αίματος που θυσιάστηκαν στο βωμό του 
χιτλερικού Μινώταυρου δεν απουσίασε αίμα ελληνικό. 60.000 Ελλήνων 
που το μόνο που για το οποίο έφταιξαν είναι  γιατί  γεννήθηκαν εβραίοι 
και μερικές δεκάδες χριστιανών που συνελήφθησαν για αντιστασιακή δράση 
ή γιατί βοήθησαν εβραίους συμπολίτες τους να διαφύγουν, 
γνώρισαν απίστευτα μαρτύρια στην Κόλαση εκείνη που ακόμη και η πένα 
του Δάντη θα αδυνατούσε να περιγράψει. Το τελευταίο αυτό στοιχείο 
του εγκλεισμού Ελλήνων χριστιανών, πλην εβραίων, στο Άουσβιτς 
παρέμενε μέχρι σήμερα μια άγνωστη πτυχή στην ιστορία του 
Ολοκαυτώματος των Ελλήνων. 

«ΑΣ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΑΙΩΝΕΣ ΚΡΑΥΓΗ ΑΠΕΛΠΙΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ 
ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΑΥΤΟΣ Ο ΤΟΠΟΣ, ΟΠΟΥ ΟΙ ΝΑΖΙ 
ΦΟΝΕΥΣΑΝ ΠΕΡΙΠΟΥ ΕΝΑΜΙΣΥ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΟ ΑΝΤΡΕΣ, ΓΥΝΑΙΚΕΣ 
ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ ΚΥΡΙΩΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ, ΑΠΟ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΧΩΡΕΣ 
ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ. ΑΟΥΣΒΙΤΣ-ΒΙΡΚΕΝΑΟΥ 1940-1945»

Χάινς Κούνιο: Στις 15 Μαρτίου του 1943, μας μάζεψαν αφού μας 
είχαν συγκεντρώσει από το γκέτο του Baron Hirsch, όλη την 
οικογένειά μου και μαζί με αυτούς άλλους 2.800 Εβραίους της 
Θεσσαλονίκης, πρώτη αποστολή, και μας στείλανε όλους 
στο Άουσβιτς. Ακολούθησαν κάπου 15 αποστολές και σε αυτές τις 
αποστολές από τους 45.043 Εβραίους της Θεσσαλονίκης που 
ήταν εγγεγραμμένοι στα μητρώα της Θεσσαλονίκης γυρίσανε μόνο 1.000. 
Το όνομά μου είναι Χάινς Κούνιο, ήμουν όμηρος στα γερμανικά 
στρατόπεδα εξοντώσεως του Άουσβιτς. Η πορεία στο τρένο ήτανε 
πολύ άσχημη, διότι σε ένα βαγόνι-φορτηγό όπως τα σημερινά βαγόνια, 
είχαν στοιβάξει κάπου 80 ανθρώπους όπου υποχρεωτικά έμεναν όρθιοι 
διότι δεν είχε χώρο.

Στάλθηκαν 19 αποστολές από Θεσσαλονίκη και 3 από Αθήνα.

Αρχεία Ελληνικών σιδηροδρόμων & Αρχεία  Auschwitz State Museum.

Φωτεινή Τομαή: Στις 28 Ιουνίου 1944 έφτασε στο Μπίρκεναου 
μια σιδηροδρομική αποστολή από τις φυλακές Μπάνιτσε του Βελιγραδίου 
με 207 γυναίκες πολιτικές κρατούμενες. Από αυτές οι 22 ήσαν Ελληνίδες, Επονίτησσες , καταδικασμένες για αντιστασιακή δράση. Ανάμεσά τους, η Βάσω Σταματίου, 18 χρονών τότε, φοιτήτρια της Νομικής από τη Θεσσαλονίκη, κατέγραψε σχετικά πρόσφατα την μαρτυρία της από την φριχτή περιπέτεια που γνώρισε στα στρατόπεδα του θανάτου.  

June 28, 1944: 112 female prisoners Greeks and Yugoslavs, who were 
send from Belgrade by Sipo and SD, receive Nos. 82211-82322

Danuta Czech, Auschwitz Chronicle 1939-1945, p.653.

Βάσω Σταματίου: Το όνομά μου είναι Βάσω Σταματίου. Είχα μια 
φριχτή εμπειρία από τα στρατόπεδα του θανάτου, πολύ γνωστά πια σήμερα 
σε όλο τον κόσμο. Με συλλάβανε στην Θεσσαλονίκη και είχα την ίδια μοίρα που είχαν και οι Ισραηλίτες της πατρίδας μου της Θεσσαλονίκης. Ήμουνα 18 -19 χρονών, μόλις είχα μπει στο πανεπιστήμιο, στη Νομική Σχολή. Δεν πρόφτασα. Σε 2-3 μήνες με συλλάβανε οι Γερμανοί, για την υποτίθεται αντιστασιακή μου δράση. Ποια αντιστασιακή δράση δηλαδή. ένα 18 -19 χρονών κορίτσι; Δεν ξέραμε τότε καν. Τότε άρχιζε η αντίσταση του λαού μας.  Τότε δεν ξέραμε τίποτα. Το μόνο που ξέραμε ήταν ότι δεν θέλαμε τους Γερμανούς να διαφεντεύουν τη ζωή μας. Αυτό ήταν όλο. Με συνέλαβαν κι από εκεί άρχισε η μεγάλη περιπέτεια.

Φωτεινή Τομαή: Σε ολόκληρο το διάστημα που μεσολάβησε από την πρώτη άφιξη των Ελλήνων στα στρατόπεδα Άουσβιτς-Μπίρκεναου, ένα κομμάτι Ελλάδας ζούσε ή πέθαινε σ’ αυτά αλλά πάντως παλλόταν σαν μια καρδιά. Μέσα σε άθλιες συνθήκες μια ολόκληρη κοινότητα ανθρώπων, συμπαγής και με υψηλό βαθμό εθνικής συνείδησης, οι Έλληνες κατάφεραν να εντυπωσιάσουν ακόμα και τους ίδιους τους συγκρατούμενούς τους. Πολύ χαρακτηριστικά στα απομνημονεύματά του ο Ιταλός διανοούμενος Πρίμο Λέβι, έγκλειστος κι αυτός στο Άουσβιτς, έγραψε: «Το πνεύμα αλληλεγγύης που διέκρινε τους Έλληνες, η απέχθειά τους για τη βία, η συνείδηση της επιβίωσης και η προσπάθεια διατήρησης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας τους έκανε να αποτελούν την πιο συμπαγή εθνική ομάδα στο στρατόπεδο και γι’ αυτό την πιο πολιτισμένη.»

Βάσω Σταματίου: Μόλις φτάσαμε στο Άουσβιτς, υπήρχε ο νόμος, ένας νόμος εκεί να μας βάλουν σε ένα μπλοκ Καραντίνα, όπως λεγότανε. Το μπλοκ Καραντίνα 10 νούμερο είχε αν το θυμάμαι καλά. Εκεί έπρεπε να μείνεις για να περάσεις διάφορες  εξετάσεις για αρρώστιες, αν υπήρχαν διάφορες αρρώστιες, εξετάσεις, φάρμακα, κάτι τέτοια. Μας είχαν κόψει την περίοδο φυσικά αμέσως μόλις φτάσαμε. Μέσα στην σούπα και μέσα στον καφέ που μας δίναν το πρωί ερζάτς, όχι καφέ, ερζάτς υπήρχε φάρμακο που δεν είχαμε την περίοδό μας πια. Δεν γινόταν να υπάρχουν τέτοιες πολυτέλειες.

Φωτεινή Τομαή: Μέσα σε ένα περιβάλλον θανάτου οι  Έλληνες γρήγορα συνειδητοποίησαν πως έπρεπε να ανακαλύψουν παρά τους αυστηρούς περιορισμούς επικοινωνίας μεταξύ τους μηχανισμούς συνεννόησης και στήριξης ο ένας με τον άλλον. Λόγια παραίνεσης και συμβουλές ψιθυριστά στο αυτί εκείνων που έφταναν σαν χαμένοι από τους παλαιότερους ήταν ένα σοβαρό στήριγμα και μια παρηγοριά για όλους ακόμα και αυτούς που οδηγούνταν απευθείας στον θάνατο.

Χάινς Κούνιο: Η τελευταία αποστολή η οποία έφυγε από την Ελλάδα και ήταν η τελευταία της Αθήνας στην οποία περιλάμβανε και Εβραίους της Κερκύρας, Εβραίους των Πατρών και ήταν μια τελευταία αποστολή την οποίαν κάνανε προς το στρατόπεδο του Άουσβιτς, μ’ αυτούς τους ανθρώπους ήταν αυτοί οι οποίοι επελέγησαν για  να δουλέψουνε στα κρεματόρια. Αυτή η αποστολή έγινε κάπου τον Απρίλιο ή κάτι τέτοιο του 1944. Επιλέχθηκαν πολλοί Έλληνες εκ των οποίων και ορισμένοι σώθηκαν. 

Η τελευταία αποστολή από την Ελλάδα έφτασε στο Άουσβιτς στις 16 Αυγούστου 1944 [ΑρχείαAuschwitz State Museum] μεταφέροντας Εβραίους από τη Ρόδο, την Κω και την Αθήνα [Αρχεία Ελληνικών σιδηροδρόμων]. Η αποστολή με τους Εβραίους της Κέρκυρας αναχώρησε από την Αθήνα στις 9 Ιουνίου 1944 μεταφέροντας 1.795 άτομα [Αρχεία Ελληνικών σιδηροδρόμων] και έφτασε στο Άουσβιτς στις 30 Ιουνίου 1944 με 2044 άτομα. –προφανώς προστέθηκαν και άλλα βαγόνια με κρατούμενους στην πορεία. Από τους αφιχθέντες 446 άνδρες πήραν αριθμούς βραχίονα Α15229 - Α15674 και 175 γυναίκες Α8282-Α8456, σύνολο 577 άτομα. Οι υπόλοιποι 1.423 στάλθηκαν στους θαλάμους αερίων μετά τη διαλογή στη ράμπα.

Danuta Czech, Auschwitz Chronicle 1939-1945, p.654.

Φωτεινή Τομαή: Με την ιστορία των Ελλήνων ομήρων στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου συνδέεται και η μοναδική περίπτωση στα χρονικά όλων των ναζιστικών στρατοπέδων κατά την οποία κρατούμενοι εξεγέρθηκαν μετά από ένα οργανωμένο σχέδιο, που παραμένει άγνωστο ακόμη και σήμερα από ποιον προδόθηκε την τελευταία στιγμή. Παρ’ όλα αυτά οι ήρωες εκείνοι κατάφεραν να ανατινάξουν ένα από τα πέντε κρεματόρια του στρατοπέδου, το Κρεματόριο 4.

Το κρεματόριο 4 δεν ανατινάχθηκε αλλά πυρπολήθηκε. [Σλόμο Βενέτσια, αυτόπτης μάρτυς - συνέντευξη στον Ζαν Κοέν & μαρτυρία του Λεών Κοέν

Χάινς Κούνιο: Η εξέγερση στο στρατόπεδο του Άουσβιτς. Η εξέγερση αφορούσε το κομάντο, κομάντο σημαίνει μια ομάδα εργασίας η οποία ήτανε του κρεματορίου… Έγινε απ’ αυτούς τους ανθρώπους οι οποίοι δουλεύαν στα κρεματόρια. Τα κρεματόρια δεν ήταν ένα και δύο και τρία και τέσσερα. Ήσανε πέντε. Και όλα κάποτε δουλεύανε μαζωμένα. Ιδίως στους τελευταίους μήνες του Άουσβιτς. Η εξέγερση, είχαν προσυσυνεννοηθεί τα κομάντο εργασίας εκεί, ονομαζόντανε Ζόντερκομαντο. Το Ζόντερκομαντο, ονομαζόταν Ζόντερκομάντο που σημαίνει κατ’ εξαίρεση, είχε κατ’ εξαίρεση ας το πούμε κομάντο. Η διαφορά του ήταν ότι δεν είχανε καμία επαφή οι άνθρωποί του με τους άλλους. Συνεννοήθηκαν όλοι τους μεταξύ των κρεματορίων ότι θα κάνουν εξέγερση, διότι δεν υπήρχε πλέον άλλη λύση.   

Στις 19 Ιουλίου 1943 το Κρεματόριο 1, στο κεντρικό στρατόπεδο Άουσβιτς Ι [ 3 φούρνοι - 6 στόμια] τέθηκε εκτός λειτουργίας και οι φούρνοι του αποσυναρμολογήθηκαν. Στις 21 Σεπτεμβρίου 1944 μετατράπηκε σε αντιαεροπορικό καταφύγιο για τους SS του παρακείμενου νοσοκομείου τους. Danuta Czech, Auschwitz Chronicle 1939-1945, p.714]. Τα 4 κρεματόρια στο Μπίρκεναου [12 φούρνοι, 46 στόμια] ξεκίνησαν τη λειτουργία τους απο τον Μάρτιο του 1943.

Φωτεινή Τομαή: Την εξέγερση της 7ης Οκτωβρίου 1944 την σχεδίασαν και την εκτέλεσαν μέλη του Ζόντερκομαντο που στην μετάφρασή του στα ελληνικά σημαίνει Ειδική Ομάδα Εργασίας.* Τα μέλη του Ζόντερκομαντο ήσαν χωρίς αμφιβολία οι τραγικότερες φιγούρες όλων των εγκλείστων του στρατοπέδου και σίγουρα η πιο δαιμόνια επινόηση που εφηύρε ο νους των Ναζί. Το κομάντο αυτό το αποτελούσαν μόνο Εβραίοι. Εβραίοι ήσαν αυτοί που έπρεπε να βάλουν τους δικούς τους ανθρώπους στους φούρνους. Έπρεπε να φανεί, σύμφωνα πάντα με την ναζιστική ιδεολογία ότι οι Εβραίοι, αυτή η κατώτερη ράτσα, αυτοί οι υπάνθρωποι σκύβουν σε κάθε ταπείνωση, ακόμα και στην καταστροφή τους. 12 τέτοια κομάντο δούλεψαν διαδοχικά στο Άουσβιτς. Το καθένα γα λίγους μήνες. Κάθε νέο κομάντο έκαιγε τα πτώματα των προηγουμένων αφού κανένας τους δεν έπρεπε να επιζήσει για να μπορεί να μιλήσει για αυτό  το φριχτό μυστικό της εξόντωσης ανθρώπων μέσα στα κρεματόρια. Με τον τρόπο αυτό όμως ελεγχόταν και η οιαδήποτε απόπειρα ή επιθυμία να εξεγερθούν παραμένοντας απομονωμένοι απ΄’ολο το υπόλοιπο στρατόπεδο ακριβώς για να μην μεταδώσουν το περιεχόμενο της αποστολής τους μέσα στα κρεματόρια.  Αλλά και σ’ αυτό, ο πολυμήχανος ελληνικός νους βρήκε λύση. Έλληνες, τραγουδώντας δήθεν ελληνικά τραγούδια του Μάρκου Βαμβακάρη, με αλλαγμένους στίχους, φρόντισαν να μεταφερθεί στο γειτονικό Κάναντα κομάντο όπου γινόταν διαλογή των ρούχων και όπου γνώριζαν ότι εργάζονταν αρκετές  Ελληνίδες τι γινόταν μέσα στα κρεματόρια.

*  Mrs Tomai does not mention the plan  of a mass revolt that was supposed to take place on August the 15th 1944 but was canceled at the last moment by the Polish resistance citing  as an excuse the advancing Russian army. The uprising of the Sondercommando on October the 7th 1944 was an isolated act of resistance. Two days before on October the 5th  the Sondercommando learned that the Germans where to transfer (an euphemism for extermination) 200 hundred of their comrades from crematoriums 4 & 5 to another camp.   

  

Χαίνς Κούνιο: Κάποια στιγμή, ο τακτικός αξιωματικός του ελληνικού στρατού, ο Ερρέρα, ο οποίος είναι κι αυτός μέλος του κομάντο, του Ζόντερκομαντο, τον είχαν βάλει να δουλέψει κι αυτόν στα κρεματόρια, κουβαλούσε τις στάχτες των νεκρών τις οποίες τις αδειάζανε κάθε τόσο όταν δεν λειτουργούσανε οι φούρνοι και τις χύνανε στην μικρή λιμνούλα που ήτανε πάνω, εκεί κοντά δίπλα στο κρεματόριο. Κουβαλούσε σ’ αυτή την λιμνούλα σε καροτσάκι στάχτες όπως τις άδειαζε από τους φούρνους. Και κάποια στιγμή ο Γερμανός ο οποιός τους συνόδευε κάτι τον είπε, θύμωσε με τον Γερμανό, σηκώνει την αξίνα, τον δίνει μια στο κεφάλι και τον σκοτώνει. Από κείνη την στιγμή έπρεπε, ήτανε πλέον κυνηγημένος, έπρεπε να τον κυνηγήσουνε, τον βρήκαν βέβαια, αλλά από κείνη την στιγμή, ήρθε ύστερα από πολύ λίγο χρόνο η απόφασις από το Βερολίνο να κλείσουνε όλα τα κρεματόρια. Εγώ πιστεύω, προσωπικά, ότι ήρθε η απόφασις λόγω αυτής της γενναίας πράξης του λοχαγού, λόγω του ότι ο Ρώσοι ήσαν ήδη πολύ κοντά και λόγω ισως ότι ίσως είχε τελειώσει η πρακτική πλεόν, όχι ότι δεν ήθελαν να σκοτώνουν άλλους, ήθελαν συνέχεια να σκοτώνουν και να καίνε, αλλά έπρεπε να εξαφανίσουν τα ίχνη.

Ο Αλβέρτος Ερρέρα προσπάθησε να αποδράσει κατά τη διάρκεια της μεταφοράς της στάχτης των κρεματορίων στον ποταμό Βιστούλα, με σκοπό να περάσει στην απέναντι όχθη του ποταμού. Ο Χάινς Κούνιο στη μαρτυρία του εννοεί τη λιμνούλα που βρίσκεται ανάμεσα στα Κρεματόρια 4 και 5, στο Μπίρκεναου, όπου άδειαζαν τις στάχτες από αυτά το Κρεματόρια. Το μικρό δάσος με τις σημύδες που βρίσκεται  στη νότιο-δυτική πλευρά του στρατοπέδου, στις όχθες της λιμνούλας, βρίσκεται μέσα στην ευρύτερη περίφραξη του στρατοπέδου και σε καμιά περίπτωση δεν μπορούσε κανείς κρατούμενος να διαφύγει από εκεί.  

Φωτεινή Τομαή: Δύο απόπειρες στασιασμού που προηγήθηκαν της εξέγερσης της 7ης Οκτωβρίου 1944 ήταν εκείνες του Ιουλίου και Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους από δύο μόνιμους αξιωματικούς του ελληνικού στρατού που είχαν συλληφθεί μετά την επιστροφή τους από το Αλβανικό Μέτωπο. Ήσαν ο Ιωσήφ Βαρούχ που συνελήφθη στα Γιάννενα και ο Αλβέρτος Ερρέρα από την Λάρισα. Ο Ερρέρα την στιγμή την απόπειρας αν και πληγωμένος κατάφερε να διαφύγει στο γειτονικό δάσος μέχρι δυστυχώς να τον ανακαλύψουν τα σκυλιά των Ες-Ες, που αφού τον βασάνισαν γδέρνοντάς τον ζωντανό τον έριξαν σπαράζοντας από τους πόνους μπροστά στα μάτια των υπολοίπων στους φούρνους. Τις επόμενες μέρες οι Έλληνες του στρατοπέδου μιλούσανε με περηφάνια για την πράξη του συμπατριώτη μας που κατάφερε να τουλάχιστον σκοτώσει δύο από τους Ες-Ες, έλεγε ο διασωθέντας Ερρίκος Σεβίλιας από τη Αθήνα.

[…] Suddenly, Errera’s shovel became a terrifying weapon. As his guard was lighting his pipe, Errera split his skull with the shovel and jumped in the river, leaving a very dead Schupo behind. He swam as fast as he could; after all, he was a professional sailor and could easily cope with the pleasure of a good swim. All this had only taken a few seconds, so it took a little while for the surprised Schupos and driver to react. When the shooting started, Errera dived under water and managed to swim almost fat enough away to be out of range. Because of the gunfire, all the ‘mirradors’ (guards) on the river bank started sounding the alarm. In the meantime, Errera, who probably thought he was out of range, surfaced and was greeted by a volley of bullets. He dived again, swam and surfaced again; by then, only a few bullets were reaching him. Encouraged, he pulled a face at the guards and was hit in the forehead. […] On the following day, they brought Errera’s body back to the camp and we noticed that, apart from the bullet lodged in his forehead, he had also been hit several times in other parts of the body.

Leon Cohen / 182492, “From Greece to Birkenau, The Crematoria Workers Uprising 1996  p. 77

[…] Το τραύμα του Ερρέρα όμως πρέπει να ήταν σοβαρό, πρέπει να έχασε πολύ αίμα, και τελικά δεν επέζησε της απόδρασης. Το πτώμα του βρέθηκε και μεταφέρθηκε στο Κρεματόριο 2. Εν τω μεταξύ ο Ούγκο, που τον είχε φέρει πίσω ο οδηγός, μας διηγήθηκε όλα όσα είχε δει. Την επόμενη οι Γερμανοί τον πήραν και κανείς μας δεν τον ξανάδε. Όσο για τον Ερρέρα, αυτός μεταφέρθηκε στο κρεματόριο για να γίνει η αυτοψία. Το σώμα του, τελείως εξαρθρωμένο και παραμορφωμένο, εκτέθηκε πάνω σ’ ένα τραπέζι, στο προαύλιο του κρεματορίου. Μας ανάγκασαν όλους να περάσουμε ένας ένας από μπροστά για να δούμε το παραμορφωμένο και αγνώριστο πρόσωπο του συντρόφου μας. Οι Γερμανοί ήταν εξαιρετικά νευρικοί, κι όποιος απέστρεφε το βλέμμα έτρωγε κοντακιές. Μετά τον μεταφέραμε στην αίθουσα των κλιβάνων και ψάλαμε ένα κάντις πριν κάψουμε το σώμα.

Σλόμο Βενέτσια / 182727. Σλόμο Βενέτσια, Sonderkommando, μέσα στην κόλαση των θαλάμων αερίων σελ. 141, Εκδόσεις Πατάκη

[…] When the Germans, who were merely stunned, “came to,” Alberto was shot and retrieved.  Once in camp, however, Alberto’s cranium was sawed in half; his chest and below were hacked open, and he was eviscerated. The corpse was laid out in this manner, and the men were made to march past and view the body as an object lesson.

Daniel Bennahmias / 182477. Rebecca Cahmi Fromer, The Holocaust Odyssey of DANIEL BENNAHMIAS, p. 52, The University of Alabama Press.

[…] Τον έγδαραν ζωντανό [τον Ερρέρα] και τον έριξαν ζωντανό στο φούρνο; Μα πως είναι δυνατόν ναλέει κανείς τέτοια πράγματα... Όταν τον έφεραν [στο προαύλιο του κρεματορίου] τον έβαλαν πάνω σ’ ένα τραπέζι να τον δούμε όλοι. Δεν αναγνωριζόταν. Έλειπε το μισό κρανίο του από τη σφαίρα ντουν-ντουμ μπου τον είχε χτυπήσει στο πρόσωπο. Μόνο εμείς που τον ξέραμε τον αναγνωρίζαμε... Σλόμο Βενέτσια / 182727. Απόσπασμα από συνέντευξη στον Ζαν Κοέν.

Οι κρατούμενοι έπιασαν εκ νέου το σχέδιο για εξέγερση που είχαν αφήσει στη μέση. Κατόρθωσαν μάλιστα να προμηθευτούν ικανές ποσότητες δυναμίτη από τέσσερις γυναίκες που εργάζονταν στο εργοστάσιο της Γιούνιον, μέσα στο στρατόπεδο. Μία από αυτές ήταν Ελληνίδα ονόματι Σάρα.

Ο δυναμίτης προοριζόταν για τις προμήθειες πολεμικού υλικού εν όψει της μαζικής επανάστασης του στρατοπέδου που προγραμματιζόταν να γίνει στις 15 Αυγούστου 1944, και αναβλήθηκε όπως σημειώθηκε ανωτέρω. Οι 4 γυναίκες που προμήθευαν δυναμίνη ήταν: Roza Robotta [εργαζόταν στο Κάναντα και προωθούσε τις ποσότητες δυναμίτη στους Ζόντερκομάντο των παρακέιμενων κρεματορίων 4 & 5] και οι: Ella Gartner, Regina Safir, and Estera Wajsblum, οι οποίες εργάζονταν στη Union και έκλεβαν το δυναμίτη]. Ελληνίδα κρατούμενη δεν αναφέρεται πουθενά σε σχέση με την κλοπή των πυρομαχικών, ούτε σε μαρτυρίες ούτε στα αρχεία του στρατοπέδου.

Στις 7 Οκτωβρίου 1944, ημέρα Σάββατο, οι Γερμανοί επιχείρησαν να απομακρύνουν επιπλέον 200 άντρες, Έλληνες και Ούγγρους που είχαν ήδη επιλεγεί για εξόντωση. Ήταν περίπου 2:30 το μεσημέρι όταν μια ομάδα των Ες-Ες, έφτασε με ονομαστικούς καταλόγους για τη δεύτερη διαλογή. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες μαρτυρίες τα γεγονότα διαδραματίστηκαν ως εξής: Όταν άρχισαν να εκφωνούν τα ονόματα των Ελλήνων κανείς δεν απάντησε. Σε κάποια στιγμή ακούστηκε μια φωνή, πιθανόν του Ιωσήφ Βαρούχ στα ελληνικά. «Θα γίνει, ναι ή όχι το ντου που λέγαμε;» Αμέσως όρμησαν στους γερμανούς φρουρούς, τους αφόπλισαν και οχυρώθηκαν μέσα στο Κρεματόριο 3* με τα λίγα όπλα που διέθεταν αναμένοντας από τους συντρόφους τους να κινηθούν. Δυστυχώς, αν και μυημένοι στο σχέδιο της εξέγερσης, οι άντρες στα άλλα κρεματόρια δεν κινήθηκαν γιατί ο αιφνιδιασμός είχε στο μεταξύ χαθεί. Μόνο η ομάδα του Κρεματορίου 2 κινητοποιήθηκε ενστικτωδώς στο άκουσμα των πρώτων πυροβολισμών. Ο επικεφαλής των Κάπο, ένας κτηνώδης εγκληματίας, όπως τον θυμούνται οι επιζώντες, κι ένας στρατιώτης των Ες-Ες που είχαν υπηρεσία εκείνη την ώρα, πετάχτηκαν ζωντανοί στους φούρνους. Ένας άλλος στρατιώτης ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου. Μέσα σε ελάχιστη ώρα ισχυρές δυνάμεις της φρουράς με πολυβόλα και σκυλιά περικύκλωσαν την περιοχή και ξεκίνησε μια ηρωική αλλά απελπιστικά άνιση μάχη. Οι κρατούμενοι προσπάθησαν να κόψουν τα συρματοπλέγματα ώστε να μεταδοθεί η εξέγερση και στο κυρίως στρατόπεδο. Βλέποντας το μάταιο της αντίστασης ανατίναξαν το Κρεματόριο 4 με δυναμίτη και επεχείρησαν να διαφύγουν στο κοντινότερο δάσος.** Οι περισσότεροι έπεσαν ηρωικά κάτω από βροχή σφαιρών ενώ οι υπόλοιποι που παραδόθηκαν εκτελέστηκαν επί τόπου. Οι συμπατριώτες τους από τα άλλα κρεματόρια αλλά και το γειτονικό Κάναντα κομάντο παρακολουθούσαν τα γεγονότα με δέος, ανήμποροι να αντιδράσουν. Μπόρεσαν όμως να ξεχωρίσουν μέσα στους κρότους και τα ουρλιαχτά τα λόγια του Ελληνικού Εθνικού Ύμνου. «Έστω και δι ολίγα λεπτά ευρέθησαν ελεύθεροι» έλεγε αργότερα ο διασωθείς Μαρσέλ Νατζαρί.

*Oχυρώθηκαν στο κρεματόριο 4 –βασικό λάθος στην αφήγηση που υποδηλώνει άγνοια του θέματος, και κατόπιν αναφέρεται στην ανατίναξη του κρεματορίου 4, σα να μιλά για το προηγούμενο κρεματόριο.

Τα στοιχεία είναι ελλειπή και αναξιόπιστα: Τον Ιούλιο του 1944 δεν έγινε καμιά απόπειρα απόδρασης από τον Ιωσήφ Βαρούχ. Δεν αναφέρεται από κανένα μάρτυρα και σε κανένα αρχείο του στρατοπέδου.

** […] However, the expected help did not materialise; on the contrary, non-Greek prisoners tried to take the guns away from the rebels and to give them back to the Germans. I still cannot understand their attitude. A few shots were fired in the air and, in the ensuing panic, a group of 25 Greeks rushed to the exit, run fifty meters to Crematorium 4, grabbed the weapons from two Germans, let them go, and finally barricaded themselves inside. All the prisoners, whether Greek or not, waited with them. They had no other choice and had anyway now accepted that our group was right. […]Suddenly, they started firing their machine-guns again; the rebels returned the fire and caused even more casualties. However, the fight could not go on indefinitely. The Germans started throwing grenades to open holes in the walls; the insurgents had only rifles and were fast running out of ammunition. The next step was to set fire to the Crematorium. […] Once Crematorium 4 had burnt down, the Germans went wild with anger, and started to massacre everyone in Crematorium 5.

Leon Cohen / 182492, “From Greece to Birkenau, The Crematoria Workers Uprising 1996  [p. 81-87]

Χάινς Κούνιο: Η εξέγερση καταπνίγηκε από τους Γερμανούς, τους σκοτώσανε όλους, αλλά το κρεματόριο το 2 ή το 3 που σας είπα πριν, που είχε και τους Έλληνες, δεν τους σκοτώσανε. Αυτοί, κατόπιν χρησιμοποιθήκανε για να συμμαζευτούν τα πράγματα όλα, για να δουλέψουνε όλοι στην τακτοποίηση αυτού του χώρου που μετατράπηκε σε έναν αγρό ας το πούμε… 

Φωτεινή Τομαή: Μια άλλη ομάδα, που οχυρώθηκε σε έναν αχυρώνα, κοντά στο χωριό Ράισκο, εξοντώθηκε όταν οι Ες-Ες έβαλαν φωτιά στον αχυρώνα και τους έκαψαν ζωντανούς. Ελάχιστοι μπόρεσαν να διαφύγουν όπως ο Ισαάκ Βενέτσια που αργότερα ενώθηκε ξανά με τους συντρόφους του. Σε λίγες ώρες τα πάντα είχαν ηρεμήσει. Η εξέγερση είχε τελειώσει με πολύ βαρύ κόστος. Τα σώματα περίπου 250 νεκρών μεταφέρθηκαν μπροστά στο ερειπωμένο Κρεματόριο 4  ενώ ακόμη 200 από τους εξεγερμένους που είχαν συλληφθεί εκτελέστηκαν κατά δεκάδες επί τόπου.  Οι απώλειες των Γερμανών Ες-Ες ήσαν τρεις υπαξιωματικοί νεκροί και 14 τραυματίες.  

Χάινς Κούνιο: Είναι γεγονός ότι οι Έλληνες οι οποίοι δουλεύανε στο μπλοκ του Ζόντερκομαντο,  που δεν ακολουθήσαν την εξέγερση αλλά εξεγερθήκανε κι αυτοί, είχανε υψώσει κι ελληνικές σημαίες από κουρέλια, που βρήκαν το μπλε δεν το ξέρω, αλλά το άσπρο υπήρχαν τα σεντόνια που, κάτι βρώμικα καλύμματα τα οποία είχαμε και κάνανε ελληνικές σημαίες.

Ο Χάινς Κούνιο δε μπορεί να έχει γνώση των γεγονότων της εξέγερσης από «πρώτο χέρι». Ήταν 16 χρονών και διέμενε στο Άουσβιτς Ι. που ήταν 4 χιλιόμετρα από το Birkenau. Το θέμα της ύψωσης ελληνικών σημαιών στη διάρκεια της εξέγερσης θεωρείται απίθανο. Ίσως να συγχέεται με το γεγονός πως πολλοί Έλληνες από το Άουσβιτς που εργάζονταν στην ισοπέδωση του γκέτο της Βαρσοβίας, δραπέτευσαν και εισχώρησαν στις γραμμές των Πολωνών επαναστατών. Αυτή η ομάδα  πολεμούσε κάτω από ελληνική σημαία.

[…] The Greeks [the author refers to the Greek Jews in the second rebellion of Warsaw against Nazis] decided to break up into smaller units so that some might survive. One group even fought under a Greek flag that they fashioned. The Poles used some of them as shock troops to lead charges against German positions. The animosity toward Jews in general and to them in particular is recalled in the memoirs of those who survived, according to one a mere 27. 

Steven Bowman, Jewish Resistance in Wartime Greece, University of Cincinnati, p. 85

Φωτεινή Τομαή: Την επόμενη ημέρα τα 450 θύματα αποτεφρώθηκαν στα κρεματόρια από τους 198 εναπομείναντες συντρόφους τους. Από τους Έλληνες μόνο 26 είχαν επιζήσει. Ο επίλογος της εξέγερσης του Άουσβιτς γράφτηκε στις 2 Ιανουαρίου 1945, όταν οι τέσσερις κρατούμενες γυναίκες του γειτονικού εργοστασίου της Γιούνιον που είχαν προμηθεύσει τους Ζόντερκομαντο με δυναμίτη απαγχονίστηκαν μπροστά στις συγκρατούμενες τους. Μοναδική περίπτωση στα χρονικά των στρατοπέδων αφού οι Γερμανοί δεν απαγχόνιζαν γυναίκες σύμφωνα με μαρτυρία του Χάινς Κούνιο. Οι ήρωες εκείνοι που αναμετρήθηκαν ενάντια σε κάθε ελπίδα με τους δεσμώτες τους διεκδικώντας το δικαίωμα σε έναν αξιοπρεπή θάνατο, ελεύθεροι για λίγα μόλις λεπτά, αφού πρώτα είχαν ψάλει το Ελληνικό εθνικό Ύμνο, ανεμίζοντας ένα κομμάτι ριγέ ύφασμα από τις στολές τους, μιμούμενοι την ελληνική σημαία,  θυμίζουν δίχως άλλο προηγούμενα παραδείγματα της ελληνικής ιστορίας, όπως έγινε κατά την Ηρωική Έξοδο του Μεσολογγίου και την ανατίναξη στο Κούγκι και το Αρκάδι, από τις ενδοξότερες σελίδες της εθνικής μας ιστορίας.

January 6, 1945: In the evening four female Jewish prisoners, Ella Gartner, Roza Robotta, Regina Safir, and Estera Wajsblum, are hanged in the women’s camp of Auschwitz. They were condemned to death because they assisted in the uprishing that broke out on October 7, 1944, among the members of the Special Squad in the crematoriums of Birkenau.

Danuta Czech, Auschwitz Chronicle 1939-1945, p.775.

Βάσω Σταματίου: Θέλω να σημειώσω το εξής, δεν υπήρχανε πουλιά στο Άουσβιτς. Δεν υπήρχε ζωή. Πουλί, ιπτάμενο δεν είχα δει. 

Χάινς Κούνιο: Είναι ημέρα, θυμάμαι, ήτανε θυμάμαι Σάββατο, ήτανε κάποια μέρα ήτανε εορτής, μας συγκεντρώνουνε στην πλατεία.  Κάθε πρωί μας συγκέντρωνανε στην πλατεία για να πάμε για δουλειά. Και έρχεται μια ειδοποίηση από Πολωνούς οι οποίοι δούλευανε στα γραφεία των Γερμανών, είχανε καλές θέσεις γραφειακές, «να μην πάει κανείς σας στην πλατεία. Κι άμα πάτε να μην υπακούετε». Κάτι μυριστήκαμε, θα θέλουν να σκοτώσουν, θα κάνουνε... Και πράγματι μας κρατήσαν στην πλατεία, μας διέταξαν να κάνουμε ομάδα εργασίας, δεν την κάναμε τηνομάδα εργασίας, και ύστερα από λίγες ώρες έρχεται ένα αμερικανικό τανκ, ένα Sherman απ’ αυτά σαν...., σαν ένα μεγάλο γουρούνι φαίνεται τέλος πάντων… Δίνει μια τη πόρτα, ήτανε η πόρτα, εκείνη η πύλη που την φοβόντουσαν τόσο πολύ, την ρίχνει κάτω και μπαίνει μές στο στρατόπεδο. Όλος ο κόσμος αλλαλάζει και κατεβαίνει προς την πλατεία, εγώ δεν μπορώ να περπατήσω, με παίρνουν κι εμένα, αχ, θέλω κι εγώ να πάω, με παίρνουν, με σηκώνουν και πάμε προς την πλατεία. Εκεί στην πλατεία βλέπω το μεγάλο το αμερικάνικο τανκς κι αυτόν, έναν χοντρό αξιωματικό να προσπαθεί να βγει, το κεφάλι του, από την τρύπα. Και το μόνο που θυμάμαι καλά είναι «μα πως μπορεί αυτός ο άνθρωπος ο χοντρός να μπορέσει να βγει από το τανκς». Γυρνάει, με βλέπει και λέει, ούτε μας είπε ότι είστε ελεύθεροι, τίποτε, «Έλληνες υπάρχουν εδώ; Ήταν ελληνοαμερικανός και ζητούσε να μάθει Έλληνες. Και είχε Έλληνες. Ήταν πολύ συγκινητικό. Τι να σας πω... Εκείνη την στιγμή κατάλαβα, τελείωσαν τα βάσανα. Και απελευθερωθήκαμε.

Η προφορική μαρτυρία του Χάινς Κούνιο αναφέρεται στην απελευθέρωση του στρατοπέδου Έμπενζεε, στο οποίο είχε μεταφερθεί μετά την εκκένωση του Άουσβιτς.  Η απελεθέρωση έγινε από τους Αμερικανούς, στις 6 Μαίου 1945.

Χάινς Σαλβατώρ Κούνιο, Έζησα τον θάνατο, σελ. 165, Δεύτερη έκδοση, Θεσσαλονίκη 1982

Εδώ, όπως παρουσιάζει η Φωτεινή Τομαή το απόσπασμα της μαρτυρίας του, χωρίς να λάβει υπ’ όψιν της ότι το Άουσβιτς απελευθερώθηκε από τον ρωσικό στρατό, παρουσιάζει την απελευθέρωση του Άουσβιτς από τους Αμερικάνους.

 --------------------------------------------

English Translation
23.5.2012

About two years ago the Greek Foreign Ministry represented by its director of archives Mrs. Photini Toami showed a documentary regarding the Greek Sonderkommando  uprising in Auschwitz.

The documentary was based on the book by Mrs Tomai “Greeks in Auschwitz- Birkenau”

The moment I saw the documentary and having in mind my father’s, book  «From Greece to Birkenau, The Crematoria Workers Uprising» I noticed quite a few discrepancies. My father, Leon Cohen, was one of the organizers and leaders of the uprising and one of the very few to survive.

I must admit upfront that I am no historian and my specialty is the Middle East and not Greek Jewry. Therefore up to that moment I went along with the prevailing story which Mrs Tomai also presents in her documentary.

Yet my journalistic curiosity and trying to understand what exactly went on in Birkenau took me and my research, that lasted 15 months, from Greece to the Auschwitz archives and from there to Rome where Shlomo Venecia one of the last, if not the last, survivors resides,. 

As I said I’m no historian and therefore would not know where to start, if I was not very lucky to cross paths with Greek art historian George Pilichos who was investigating the matter of the Greek Jews in Auschwitz during the last four years. 

Together for the last 15 months we continued our research in the National Archives of the Auschwitz Museum, we interviewed survivors not only of the Sonderkommando  uprising but of the camps in general.

The result of our research was heartbreaking. The Greek Foreign Ministry has published a book and aired a documentary in Greek and English that is full of mistakes and inaccuracies. You might ask you live in Greece Jean aren’t you used by now to Greek off-handedness when it comes to the public sector?

The answer is of course, yet if I could get to the truth without being a historian or having the financial, political and diplomatic recourses a government or a Foreign Ministry has, why couldn’t they do a more reliable job.

Herewith below you will find the audio part of Mrs. Tomai the documentary in black letters and my corrections inbold italic blue color.

If someone thinks that the facts I present are wrong please send me an email and I will be more than happy to correct my mistake, present new facts and expand on the matter. 

The story of the uprising must be told loud and clear. It has to be heard all over the world exactly the way it happened. Inaccuracies and verbal exaggerations in a unique historical event will only minimize its importance. 

The contribution of the Greek Jews to the revolt, be it small or big, has nothing to lose of it greatness by presenting the true evidence of the uprising. 

Jean Cohen

 *George Pilichos he has written a book about Melina Mercouri’s career in film called “Melina, Sunday forever” and a book about internationally renown poet K. Kavafis called “The City”

------------------------

The revolt of the Geek Jews

From the book by Photini Tomai (Constantopoulou)

“Greeks in Auschwitz-Birkenau”

Photini Tomai: Auschwitz-Birkenau. Words that became synonymous with horror and death. The Greek blood was part of the countless hecatombs of blood that were shed at the altar of Hitler’s Minotaur. 60.000 Greeks, whose only mistake was that they were born Jews, and a few dozens* of Christians who were arrested for resistance activities or fro helping their fellow Jewish citizens to flee, endured horrible tortures in the hell that even Dante’s pen would be unable to describe. The final details of the Greek Christians’ internment in Auschwitz remained, until today, a secret part of the Greek Holocaust.

Accoding to the official records between July 1941 - December 1943, 2,424 deaths of Greek Orhodox prisoners are registered and 1,086 of Greek Catholic. Total number: 3,510 Christian prisoners.K.G.Saur, Death Books from Auschwitz, Vol. 1, p.223

FOR THE CENTURIES TO COME LET THIS PLACE BE A CRY OF DESPAIR AND WARNING TO MANKIND. HERE, THE NAZIS MURDERED APROXIMATELY 1,500,000 MEN, WOMEN AND CHILDREN, MOST OF THEM JEWS, FROM ALL EUEOPEAN COUNTRIES. AUSCHWITZ – BIRKENAU 1940 – 1945

Heinz Kounio: On 15th March, 1943, after having us into Baron Hirsch ghetto, they gathered all my family and another 2,800 Jews from Thessaloniki. We were on the first transport and we were all sent to Auschwitz. 15 more transports followed. Out of these transports, out of the 45,043 Jews who were registered in the Thessaloniki archives, only 1,000 returned. My name is Heinz Kounio. I was a prisoner at the German extermination camps in Auschwitz. The train journey was very bad. In a box-car, a cargo coach just like the ones we have nowadays, they had crammed approximately 80 people who were forced to stand because there was no room to sit down.

There were 19 transports from Salonica and 3 from Athens.Greek railroad archives & Auschwitz State Museum Archives

Photini Tomai: On 28th June, 1944, a train reached Birkenau with a transport from the Banice prisons in Belgrade containing 207 female political prisoners. 22 of them were Greek, members of EPON, the United Panhellenic Organization of Youth, convicted fro resistance activities. One of them was 18-year-old Vasso Stamatiou, a law student from Thessaloniki. She recently documented her testimony from the horrible events she experienced at the death camps.

June 28, 1944: 112 female prisoners Greeks and Yugoslavs, who were send from Belgrade by Sipo and SD, receive Nos. 82211-82322
Danuta Czech, Auschwitz Chronicle 1939-1945, p.653.

Vasso Stamatiou: My name is Vasso Stamatiou. I had some horrible experiences at the death camps that are nowadays notorious in the whole world. I was arrested in Thessaloniki and I had the same fate as the Israeils from my hometown, Thessaloniki. I was 18 to 19 years old and I had just started my studies at Law School but I didn’t have the time to finish them. Within a couple of months, I was arrested by the Germans for my alleged resistance activities. What resistance activities? I was just a 18-year-old girl. We didn’t even know about resistance at that time, the resistance of our people was just starting. We know nothing at that time. The only thing we knew was that we didn’t want the Germans to rule our lives. That was all. I was arrested and from that point on, the long journey began.

Photini Tomai: During all the time that the Greeks started to arrive at Auschwitz-Birkenau camps, a piece of Greece lived or died in them, but its heart was beating as one. Under sordid conditions, an entire community of people, the Greeks, united and with a high level of national conscience, managed to impress even their own fellow prisoners. The Italian intellectual Primo Levi, a prisoner at Auschwitz, tellingly wrote in his memoires, “The solidarity of Greeks, their repulsion for violence, their consciousness for survival and their effort to preserve human dignity made them the most united national group in the camp. Thus, the most civilized.”

Vasso Stamatiou: As soon as we reached Auschwitz, there was a rule stating that we had to be put in a so-called quarantine block. I think it was the number 10 block, if I remember correctly. We had to stay there to be examined for diseases, to see if we had any diseases, to be administers medicine, etc. Naturally, we had stopped having our period as soon as we got there. They used to put medicine in our soup and in our morning coffee, which was not actually coffee, it was called “Ersatzakaffe”, so that we didn’t have our period any more. We couldn’t afford such a luxury.

Photini Tomai: In an atmosphere of death, the Greeks quickly realized that despite the strict regulations about communications, they had to find a means of communicating, and find ways to support each other. The words of counsel advice that were secretly whispered into the ears of the newcomers who arrived in shock gave precious comfort and consolation to everyone, even those who were directly sent to their death.

Heinz Kounio: The last transport that left Greece was the one from Athens. This transport also included Jews from Corfu and from Patra. This was the last transport that reached the Auschwitz camp. The people from this last transport were the ones who were selected to work at the crematoria. This transport reached Auschwitz in April 1944many Greeks were selected, some of whom survived.

The last transport from Greece arrived to Auschwitz on August the 16th 1944 (Auschwitz StateMuseum Archives) transferring Jews from the Islands of Rhodes, Ko, and Athens (Greek railroad archives). The transport of the Jews from  the island of Corfu left Athens on June the 9th 1944 transferring 1.795 people (Greek railroad archives) and arrived in Auschwitz on June the 30th 1944 with 2044 people –apparently more cars and prisoners where added on route. Of the prisoners that arrived 446 men got numbers tattooedon their arms from A15229-A15674 while the 175 women were numbered from A8282-A8456, total 577 people. The rest 1.423 where sent to the gas chambers after their on the ramp.  Danuta Czech, Auschwitz Chronicle 1939-1945, p.654.

Photini Tomai: The history of the Greek prisoners at Auschwitz-Birkenau is connected to the only case known in the chronicles of all Nazi camps in which prisoners came up with an organized plan and revolted. Whoever betrayed this plan at the last minute remains unknown to this day. However, those heroes succeeded in blowing up one of the five crematoria of the camp, Crematorium 4.

Crematorium 4 was not blown up but burned downShlomo Venezia, eye witness (interview with Jean Cohen) & and testimony of Leon Cohen.

Heinz Kounio: The revolt at the Auschwitz camp was started by the “Kommando”, a unit that worked at the crematorium. It was carried out by the workers at the crematoria. There were not just one or two crematoria. There were five crematoria. And sometimes, just they used to operate simultaneously, especially during the last months of Auschwitz. The revolt was organized by the Sonderkomandos, the people who worked at the crematoria. The members of the Sonderkomano were treated differently. They were strictly isolated and they were not allowed to have any contact with the rest of the inmates. All the Sondrekomandos who were working at the crematorium decided to revolt because there was no other solution any more.

On July the 19th 1943 crematorium 1 In the main Auschwitz 1 camp ( 3 ovens -6 intakes) became inoperable and were dismantled. On September the 21st 1944 the crematorium was  transformed in to an  air bomb shelter for the SS working by hospital. The 4 crematorium at Birkenau (12 ovens-46 intakes) started operating since March 1943.Danuta Czech, Auschwitz Chronicle 1939-1945, p.714].

Photini Tomai: The revolt of 7th October, 1944 was planned and carried out by the members of the Sonderkommando, which in German means “special work unit”*. The members of the Sonderkomando were undoubtedly the most unfortunate in the camp and their creation was definitely the most evil product of the Nazi mind. Only Jews were members of this Kommando. There were Jews the ones that had to put their own people in the ovens. According to the Nazi doctrine, it had to become evident that the Jews, this “inferior” race, these “subhumans”, were subjected to every humiliation, even to their own destruction. 12 such Kommandos successively operated in Auschwitz, each for a few months. Every new Kommando burned the corpses of their predecessors, so that none of them should survive to tell the truth about this horrific secret of human extermination in the crematoria. In this way, the Nazis also controlled every attempt or wish for a revolt. The members of the Sonderkommandos were isolated from the rest of the camp, so that they couldn’t tell any one what they were doing inside the crematoria. But even under such circumstances, the inventive Greek mind found a solution. The Greeks, by supposedly singing Greek songs by Markos Vamvakaris, and by changing the lyrics, succeeded in contacting the neighbouring “Canada Kommando” , where the shorting of clothes took place and were Greek women worked, and were able to let them know what was happening inside the crematoria.

*Mrs Tomai does not mention the plan  of a mass revolt that was supposed to take place on August the 15th 1944 but was canceled at the last moment by the Polish resistance citing  as a reason  the advancing Russian army. The uprising of the Sondercommando on October the 7th 1944 was an isolated act of resistance. Two days before on October the 5th  the Sondercommando learned that the Germans where to transfer 200 hundred of their comrades (an euphemism for extermination) from crematoriums 4 & 5 to another camp.   

Heinz Kounio: At some point, the Commissioned Officer of the Greek Army named Errera, who was also a member of the Sonderkommando, they had also made him work at the crematorium was carrying the dead people’s ashes which were occasionally emptied when the ovens were not working into the pond next to crematorium. He used a wheelbarrow to carry the ashes from the ovens to the pond. And at some point, the German officer who was escorting them told Errera something, and Errera got angry at the officer, raised his spade, hit him on the head and killed him. After that,, he became a wanted man. They had to hunt him down, and of course they did. But from that point on, and very shortly afterwards, a declaration came from Berlin ordering the crematoria to be shut down. I personally believe that this order was sent because of this Captain’s act of bravery, and because the Russians were already very close, and maybe due to the fact that it was the end, not of the Nazi’s desire to kill people they always wanted to kill and burn people. But they had to erase all theevidence.

Alberto Errera tried to escape while taking the ashes from the crematoriums to dump them in the Vistula river, and then swim across it.. Heinz Kounio in his testimony is referring to a little pond that existed between crematoriums 4 & 5 in Birkenau where the ashes of these crematoriums where dumped. The small  birch forest situated on the North West side of the camp is in the extended fen of the camp making it impossible for anyone to escape.

Photini Tomai: Two more revolts prior to the revolt of 7th October, 1944 were attempted earlier in July and September by two Regular Officers of the Greek Army, who were arrested after returning from the Albanian front. Their names were Joseph Barouch, who was arrested at Ioannina, and Alberto Errera from Larisa. Despite being injured during the revolt, Errera managed to escape to the neighbouring forest, until he was unfortunately, discovered by the SS dogs. After torturing him by skinning him alive, and while he was screaming in agony, the SS threw him into the ovens in front of everybody else’s eyes. “During the following days, the Greeks at the camp, were all talking proudly about our compatriot’s act, someone who had act at least managed to kill two members of the SS”, says survivor Erikos Sevillias from Athens.

[…] Suddenly, Errera’s shovel became a terrifying weapon. As his guard was lighting his pipe, Errera split his skull with the shovel and jumped in the river, leaving a very dead Schupo behind. He swam as fast as he could; after all, he was a professional sailor and could easily cope with the pleasure of a good swim. All this had only taken a few seconds, so it took a little while for the surprised Schupos and driver to react. When the shooting started, Errera dived under water and managed to swim almost fat enough away to be out of range. Because of the gunfire, all the ‘mirradors’ (guards) on the river bank started sounding the alarm. In the meantime, Errera, who probably thought he was out of range, surfaced and was greeted by a volley of bullets. He dived again, swam and surfaced again; by then, only a few bullets were reaching him. Encouraged, he pulled a face at the guards and was hit in the forehead. […] On the following day, they brought Errera’s body back to the camp and we noticed that, apart from the bullet lodged in his forehead, he had also been hit several times in other parts of the body.

Leon Cohen / 182492, “From Greece to Birkenau, The Crematoria Workers Uprising 1996  p. 77

[…] But the wound must have been grave; Errera must have lost a lot of blood and he did not survive to his escape. His body was found nd brought back to Crematorium II. In the mean time, Hugo [Venezia] , brought back by the driver, told us everything he ‘d seen. The very next day, the Germans came for him and he was never seen again. As for Errera, he was brought back for autopsy. Then his body, totally dismembered and disfigured, was exhibited on a table in the yard of Crematorium. They obliged all of us to pass in front of the table to look at the deformed and unrecognizable face of our old companion. The Germans were extremely agitated, and anyone who was looked away was bitten with a stick. Then we carried him into the room where the ovens stood and recited a kaddish before burning the body.

Shlomo Venezia / 18272, Inside the Gas Chambers - Eight months in the Sonderkommando of Auschwitz, Polity – United States Holocaust Memorial Museum, p. 92.

[…] When the Germans, who were merely stunned, “came to,” Alberto was shot and retrieved.  Once in camp, however, Alberto’s cranium was sawed in half; his chest and below were hacked open, and he was eviscerated. The corpse was laid out in this manner, and the men were made to march past and view the body as an object lesson.

Daniel Bennahmias / 182477. Rebecca Cahmi Fromer, The Holocaust Odyssey of DANIEL BENNAHMIAS, p. 52, The University of Alabama Press.

[…]They skinned him [Errera] alive and through him alive in the oven? How can someone say things like that?...When they brought him [at the  courtyard of the crematorium] they put him on a table for all of us to see. He was unrecognizable. Half his scull was missing from the dum dum bullet that hit hi in the face. Only we who knew him recognized him….Shlomo Venezia/182727. From an interview to Jean Cohen.

The prisoners started to plan a new revolt. They were even supplied with sufficient quantities of dynamite, by four women who were working at the Union Factory inside the camp. One of them was Greek woman named Sarah.

The dynamite was destined for military supplies. In anticipation of the general revolt of the camp scheduled for the 15th of August (and canceled as mentioned above) a quantity of dynamites found its way in the hands of the Sondercommando. The 4 women involved  were: Roza Robotta, that worked at the Canada barrack close to crematorium 4 & 5 and gave it to the Sondercommando, and Ella Gartner, Regina Safir, and Estera Wajsblum, that worked at the Union factory and stole the dynamites. There is no mention of female Greek prisoners  involved not in the Auschwitz archives or in any testimony.

On Saturday, 7ht October, 1944, the Germans attempted to remove 200 more men, Greek and Hungarians, who were already selected for extermination. At around 14:30, an SS group arrived for the second selection holding lists of names in their hands. According to the available testimonies, the events occurred as follows. When they started reading out the Greeks’ names, no one answered. Suddenly a voice in Greek was heard, most probably the voice of Joseph Barouch. “This attack we were talking about, will it happen or not?” they immediately attacked the German guards, disarmed them and took cover in Crematorium 3* with the few weapons they had with them, waiting for their fellow inmates to make the next move. Unfortunately, even though they knew about the revolt, the men in the other crematoria didn’t do anything because by then the element of surprise was lost. It was only the group at Crematorium 2 that instinctively made a move as soon they heard the first shots being fired. Both the Kapo in charge –a brutal criminal, as the survivors remember him- and an SS soldier, who were both on duty at that time, were thrown into the ovens alive. Another soldier was battered to death. Shortly afterwards, the whole area was surrounded by guards with machine guns and dogs and a heroic but clearly unequal battle began. The inmates tried to cut the barbed wire in order for the revolt to spread to the main camp. Realising that it was futile to resist, they blew up Crematorium 4 with dynamite and attempted to escape to the nearest forest.** Most of them died heroically under a hail of bullets, while the rest of them who surrendered were executed on the spot. Their compatriots form the other crematoria and from the neighbouring Canada Kommando were watching the events in shock, unable to react. However, amid the screams and the shootings they managed to distinguish the words of the Greek national anthem. “Even for a few minutes, they were free”, said the survivor Marchel Nadjary later on.

* They entrenched themselves  behind crematorium 4- this is a basic mistake in the narration showing ignorance of the matter, later the narration refers to the blowing up of crematorium 4, as if speaking about the previous crematorium.  

The facts are unreliable and scrappy: In July 1944 there was no attempt of escape by Joseph Barouch. No testimony  exists to that effect either by a witness or in the camps archives.

** […] However, the expected help [from the Auschwitz Resistance Movement] did not materialized; on the contrary, non-Greek prisoners tried to take the guns away from the rebels an to give them back to the Germans. I still cannot understand their attitude. A few shots were fired in the air and, in the ensuing panic, a group of 25 Greeks rushed to the exit, run fifty meters to Crematorium 4, grabbed the weapons from two Germans, let them go, and finally barricaded themselves inside. All the prisoners, whether Greek or not, waited with them. They had no other choice and had anyway now accepted that our group was right. […] Suddenly, they started firing their machine-guns again; the rebels returned the fire and caused even more casualties. However, the fight could not go on indefinitely. The Germans started throwing grenades to open holes in the walls; the insurgents had only rifles and were fast running out of ammunition. The next step was to set fire to the Crematorium. […] Once Crematorium 4 had burnt down, the Germans went wild with anger, and started to massacre everyone in Crematorium 5.Leon Cohen / 182492, “From Greece to Birkenau, The Crematoria Workers Uprising 1996  [p. 81-87]

Heinz Kounio: The revolt was crushed by the Germans. They killed everybody. But they didn’t kill the inmates. In Crematorium 2 or 3 were the Greeks were. The workers in this crematorium were later used to tidy up the mess, to clean up the whole area that was later turned into a field.

Photini Tomai: Another group that took cover in a barn near the village Rajsko was exterminated when the SS set fire to the barn, burning them alive. Very few managed to escape. One of them was Isaak Venezia, who later joined his fellow inmates. Within a few hours, everything was calm. The price for the revolt was very heavy. Approximately 250 corpses were laid in front of the now deserted Crematorium 4, while 200 more prisoners who revolted were arrested and executed on the spot in groups of ten. The German SS casualties were three noncomissioned officers dead and 14 injured.

Heinz Kounio: The Greeks who worked at the Sonderkommando block may not have taken part in the revolt, but their own way revolted. They had raised Greek flags made from pieces of cloth. I don’t know where they found the blue cloth, but for the white stripes they used some dirty sheets that we had and made Greek flags.

Heinz Kounio does not have first hand knowledge of the uprising. He was 16 years old  when arretsed and lived in Auschwitz 1 that was 4 kilometers away  from Birkenau. The waving of the Greek flag during the uprising is considered very unlikely. It is possible that he is confusing the fact that many Greek Auschwitz prisoners that worked in the demolition of the Warsaw ghetto escaped joined the Polish rebels. This group fought under the Greek flag. 

[…] The Greeks [the author refers to the Greek Jews in the second rebellion of Warsaw against Nazis] decided to break up into smaller units so that some might survive. One group even fought under a Greek flag that they fashioned. The Poles used some of them as shock troops to lead charges against German positions. The animosity toward Jews in general and to them in particular is recalled in the memoirs of those who survived, according to one a mere 27. Steven Bowman, Jewish Resistance in Wartime Greece, University of Cincinnati, p. 85

Photini Tomai: The next day, the 450 victims were burned at the crematoria by the 198 remaining fellow inmates. Only 26 Greeks had survived. The epiloge of the revolt in Auschwitz was written on 2nd January, 1945, when the four female inmates from the neighbouring Union Factory, who had supplied the Sonderkommandos with dynamite, were hanged in front of their fellow inmates. This was a unique case in the history of the concentration camps, since Germans hadn’t hanged women before, according to Heinz Kounio. Those heroes –who decided to stand up to their oppressors against all odds, and demanded the right for a dignified death, were free for just a few minutes, after having sung the Greek national anthem and after waving a piece of stripped cloth from their uniforms that resembled the Greek flag- remind us of similar events from Greek history, such as the heroic Messolonghi Exodus and the explosions at Kougi and Arkadi, two of the most glorious pages from Greek history books.

January 6, 1945: In the evening four female Jewish prisoners, Ella Gartner, Roza Robotta, Regina Safir, and Estera Wajsblum, are hanged in the women’s camp of Auschwitz. They were condemned to death because they assisted in the uprishing that broke out on October 7, 1944, among the members of the Special Squad in the crematoriums of Birkenau.Danuta Czech, Auschwitz Chronicle 1939-1945, p.775.

Vasso Stamatiou: I also want to point out that there were no birds at Auschwitz. There was no life. I had never seen a single bird in the sky.

Heinz Kounio: I think it was Saturday, if I remember correctly. They gathered us all together at the square. Every morning they used to gather us at the square to go to work. Suddenly, we received a notice from the Poles’ offices –from the Poles who were working at the German offices ordering us not to go the square, and if we do, not to obey. We suspected that they might want to kill us or something like that. They indeed gathered us at the square and ordered us to form a work unit. We didn’t form it and a few hours later an American tank arrived. It was a Sherman, a big tank. It resembled a large pig. The tank hits the gate, runs over it and enters the camp. It was so easy, I don’t understand why we were so afraid of that gate. I can’t walk but I want to go, too. So they lift me up in their hands and they take me to the square. At the square, I see the big American tank and a fat officer trying to get his head out of the hole on the top. And the only think I remember is thinking, “How could such a fat man get in to and out of the tank?” He turns around, sees me and without even telling us that we were free, he says, “Are there any Greeks here?” He was Greek-American and he was looking for Greeks. And there were Greeks there, it was very emotional. It was at that point I realized that our suffering was over, and that we were free.

Heinz Kounio’s oral testimony refers to the liberation of the Ebenezer camp where he was transferred after the evacuation of  Auschwitz. The camp was liberated by the Americans on May the 6th 1945.

Heinz Salvator Kounio, I lived death, page 165, second edition Salonica 1982.

They way Mrs Tomai presents the excerpt of  Heinz Kounio’s testimony it seems as if the Americans liberated Auschwitz, which of course is not the case. Auschwitz was liberated by the Russians.

---------------------------------

 Ο Ζαν Κοέν είναι γιός του Λεών Κοέν (182492) εκ των οργανωτών της εξέγερσης 
και συγγραφέα του βιβλίου 
«From Greece to Birkenau – The Crematoria Workers’ Uprising» και ανεψιός 
του Λεών Περαχιά συγγραφέα του βιβλίου 
«Μαζάλ, Αναμνήσεις από τα Στρατόπεδα του Θανάτου»

οι πληροφορίες και η εισαγωγή του άρθρου http://cohen.gr/

φωτό από i-rena