Η Αρχαία Αμφίπολη είναι πάντα εδώ...

Ενας έξοχος αρχαιολογικός χώρος και ένα Μουσείο, τα σχέδια του οποίου 
έκανε ο αρχιτέκτονας «Χειμερινός Κολυμβητής» Α. Μπακιρτζής.

Ανεξάρτητα από την αποκάλυψη του πολύκροτου «μυστικού» που κρύβει ο Τύμβος Καστά -διαδικασία που θα διαρκέσει πολύ περισσότερο....
από τις προβλέψεις, αφού απαιτείται εξαιρετική προσοχή- ο αρχαιολογικός χώρος της Αμφίπολης και το Μουσείο Αμφίπολης, είναι πάντα εδώ.

Και όχι μόνο δεν «φυλάσσονται», αλλά παραμένουν προσβάσιμοι για όλους.
Το Μουσείο καταγράφει αύξηση πάνω από 50% στην επισκεψιμότητα τις τελευταίες ημέρες 
(έστω κι αν λειτουργεί από τις 8 το πρωί έως τις 3 το μεσημέρι)....
 Ο Ηρόδοτος ταυτίζει την περιοχή με την βασιλοπούλα Φυλλίδα που πάγωσε περιμένοντας τον αγαπημένο της Δημοφώντα τον γιο του Θησέα, κι ο Δίας μεταμόρφωσε σε ανθισμένη αμυγδαλιά. Ιστορία και μυθολογία εναγκαλίζονται, η πόλη είναι σε θέση περίβλεπτη, που σημαίνει ότι ο δρόμος της ήταν πάντα σπαρμένος διεκδικήσεις, δόξα, ίντριγκα, πλούτο, ομορφιά, ένα απίθανο ταξίδι από τους προϊστορικούς μέχρι τους βυζαντινούς χρόνους.

Και βέβαια, πληροφορίες πάνω σε πληροφορίες: 
Ποιοί πέρασαν, πότε, γιατί ήρθαν, ποιούς βρήκαν, τί δημιούργησαν, τί κατέστρεψαν, 
τί ονειρεύτηκαν. 
Σήμερα, πάμε Αμφίπολη. 

Η «άλλη» Αμφίπολη είναι πάντα εδώ... 

Και είναι μία δυνατή πόλη - κράτος, με σημαίνουσα θέση. Το εξωτερικό τείχος επεκτείνεται σε μήκος 7,50 χλμ, με καλύτερα διατηρημένο τμήμα είναι το βόρειο, που σώζεται σε ύψος μέχρι 7,52 μ. εκεί όπου βρίσκονται τα κτίρια του παλιού σιδηροδρομικού σταθμού και πραγματοποιείται το Φεστιβάλ Αμφίπολης....

Από τις πέντε σωζόμενες πύλες  του μακρού τείχους (Α-Ε) ξεχωρίζει η πύλη Γ, όπου βρίσκεται η περίφημη, μοναδική αρχαία ξύλινη γέφυρα που αναφέρει ο ιστορικός Θουκυδίδης στο βόρειο τείχος (424-422 π.Χ.) και αναφέρεται στην μάχη Κλέωνος και Βρασίδα μπροστά στα τείχη της Αμφίπολης.

Ένα άλλο κτίριο που σχετίζεται με το βόρειο τείχος είναι τοθεσμοφόριο ή νυμφαίο, ένα ορθογώνιο ιερό, προγενέστερο του βόρειου τείχους σε απόσταση 1.20 μ. από αυτό όπου βρέθηκαν πλήθος αναθηματικά αγγεία και γυναικεία ειδώλια.

Το αρχαίο γυμνάσιο της Αμφίπολης είναι βασικό δημόσιο κτίριο για την στρατιωτική, αθλητική εκπαίδευση των νέων σε αθλήματα δρόμου, δίσκου, ακοντίου, πάλης, πυγμαχίας καθώς καλλιτεχνικής και πνευματικής διαπαιδαγώγησης.

Το κτιριακό συγκρότημα περιλαμβάνει την παλαίστρα, τον ξυστό, την παραδρομίδα αλλά και σύστημα δεξαμενών για την εξυπηρέτηση των αθλητών και την υδροδότηση του κτιρίου. Λειτούργησε χρονικά από τους ύστερους κλασικούς χρόνους με ακμή κατά την ελληνιστική εποχή μέχρι τον 1ο αιώνα μ.Χ. Πιθανώς, ιδρύθηκε στην ελληνιστική εποχή, ίσως όμως και στο τέλος της κλασικής.

Από τα μνημεία της Αμφίπολης περίοπτη θέση έχει το επιτάφιο μνημείο του Λέοντα  του 4ου αιώνα π.Χ. Τα πρώτα τμήματα του μνημείου βρέθηκαν το 1912-1913 από έλληνες στρατιώτες, ενώ το 1930-1931 αποκαλύφθηκαν και τα τελευταία τμήματά του. Η αποκατάσταση έγινε σε συμβατικό βάθρο. Θεωρείται ότι το μνημείο αφιερώθηκε στον ναύαρχο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Λαομέδοντα, συμβολίζοντας το θάρρος και την πολεμική αρετή του. 

Στην εκτεταμένη νεκρόπολη  των ελληνιστικών και κλασσικών χρόνων της αρχαία Αμφίπολης ξεχωρίζει σειρά μακεδονικών τάφων. Ενας από αυτούς, είναι ο  μακεδονικός τάφος 2 που εντοπίστηκε ΝΔ του μακεδονικού τάφου 1, στη θέση «Μάντρες». Αποτελείται από δρόμο και από έναν νεκρικό θάλαμο που στεγάζεται με καμάρα. Στο εσωτερικό του θαλάμου εντοπίστηκε νεκρική κλίνη σε σχήμα Γ. Από τα ευρήματα του χρονολογείται στο β΄μισό του 3ου αι. π.Χ.

Η ελληνιστική οικία στα ΝΔ  νοτιοδυτικά των παλαιοχριστιανικών βασιλικών και βόρεια του γυμνασίου χρονολογείται στο 2ο  αι. π.Χ.. Γύρω από την κεντρική περίστυλη αυλή (αίθριο), υπάρχουν μικρότερα δωμάτια, που αποτελούν λειτουργικούς χώρους της οικίας. Η ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως στο βόρειο τμήμα της οικίας, δύο δωμάτια, με ωραίες τοιχογραφίες.

Μία ρωμαϊκή έπαυλη και ένα ρωμαϊκό κτίριο ποτελούσαν σημαντικό κτιριακό συγκρότημα της εποχής αυτής. Η ρωμαϊκή έπαυλη βρίσκεται ΝΔ των παλαιοχριστιανικών βασιλικών και χρονολογείται στον 2ο ή 3° αι. μ.Χ.. Αξιόλογα ψηφιδωτά στολίζαν  τα δάπεδά της όπως  η Αρπαγή της Ευρώπης, ο Ποσειδώνας με την Αμυμώνη και η αρπαγή του Υλα  από τις νύμφες. Τα ψηφιδωτά εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης. Το ρωμαϊκό κτίριο βρίσκεται ΒΑ της ρωμαϊκής έπαυλης και πρόκειται πιθανότατα για δημόσιο κτίριο όπως φαίνεται από τις διαστάσεις και την τεχνική κατασκευής του.

Από τους παλαιοχριστιανικούς μέχρι τους μεταβυζαντινούς χρόνους ξεχωρίζουν τέσσερεις παλαιοχριστιανικές  βασιλικές (Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄), ένας περίκεντρος εγγεγραμμένος σε κύκλο ναός, το εξάγωνο (Ε΄) και ο πύργος του Μαρμαρίου του 14ου  αι. μ.Χ.

Αρχαίο Γυμνάσιο

Οι ανασκαφικές έρευνες του καθηγητή Δημήτρη Λαζαρίδη, οδήγησαν στην ταύτιση του πρώτου μεγάλου δημόσιου κτιρίου (Παλαίστρας) με το αρχαίο Γυμνάσιο (βασικό δημόσιο κτίριο για τη στρατιωτική και αθλητική εκπαίδευση των νέων – εδώ προπονούνταν οι αθλητές του δρόμου, δίσκου, ακοντίου, πάλης, πυγμαχίας – καθώς και για την πνευματική και καλλιτεχνική τους διαπαιδαγώγηση). Η μορφή του μεγάλου κτιρίου αποτελεί τυπικό δείγμα Παλαίστρας και μπορεί να συγκριθεί γενικά ή σε επιμέρους στοιχεία με τα αντίστοιχα κτίρια των Δελφών, Νεμέας, Ολυμπίας, Ερέτριας, Πριήνης, Επιδαύρου, Δήλου, Μιλήτου, Περγάμου, Άσσου, τα οποία χρονολογούνται από τον 4ο – 2ο αιώνα π.Χ.

Πρόκειται για το μοναδικό μέχρι στιγμής Γυμνασιακό συγκρότημα στη Βόρεια Ελλάδα. Στο κέντρο του γυμνασίου σχηματίζεται ορθογώνιος ακάλυπτος χώρος.  Πρόκειται για μία περίστυλη αυλή που περιβάλλεται και από τις τέσσερεις στοές. Στη βόρεια και νότια πλευρά του κτιρίου σχηματίζονται οκτώ δωμάτια.

Τα τρία της βορειοδυτικής πλευράς και τα άλλα τρία της νοτιοανατολικής πλευράς είναι ίσων διαστάσεων, τετράγωνα. Από αυτά είναι σαφής η χρήση μόνο των δυο γωνιακών της βόρειας πλευράς που είναι αίθουσες λουτρού, με καλύτερα διατηρημένη τη μεγάλη βορειοανατολική αίθουσα, όπου και βρέθηκαν τέσσερις λουτήρες σε δεύτερη χρήση, στο δάπεδο.

Οι λουτήρες τροφοδοτούνταν με νερό από αγωγό που σώζεται στο βόρειο τοίχο και από κρουνούς. Ανάμεσα στις δυο αίθουσες λουτρού υπάρχουν άλλα δυο δωμάτια, ίσως βοηθητικοί χώροι, δηλαδή αποδυτήρια, το ελαιοθέσιον (χώρος που αλείφονταν οι αθλητές με λάδι), και το κονιστήριο (όπου οι αθλητές έβαζαν στο σώμα τους σκόνη ή άμμο), αλλά και εξάσκησης στην πάλη και την πυγμαχία, όπως αναφέρει και ο Βιτρούβιος.

Το κτίριο του Γυμνασίου (Παλαίστρα) πιθανώς ιδρύθηκε στην ελληνιστική εποχή, ίσως όμως και στο τέλος της κλασικής, όπως μαρτυρούν τα αγγεία, τα νομίσματα (τα οποία χρονολογούνται από τον 4ο αιώνα π.Χ μέχρι τον 1ο αιώνα μ.Χ., μεταξύ αυτών Φιλίππου Β’ και Μεγάλου Αλεξάνδρου) και οι επιγραφές.

Μετά από επεκτάσεις και προσθήκες λειτούργησε ως τους πρώιμους αυτοκρατορικούς χρόνους, οπότε πρέπει να καταστράφηκε από μεγάλη πυρκαγιά. Η ανασκαφική έρευνα απέδειξε ότι το Γυμνάσιο δεν περιοριζόταν μόνο στη Παλαίστρα, αλλά επεκτεινόταν και στο γύρω από αυτήν χώρο αποτελώντας ενιαίο κτιριακό συγκρότημα. Βόρεια από την παλαίστρα αποκαλύφθηκε τμήμα στοάς, ο ξυστός ή κατάστεγος δρόμος, που χρησίμευε για την άσκηση των αθλητών στο δρόμο σε περίπτωση κακοκαιρίας.

Η έρευνα και η μελέτη των κτιρίων και των ευρημάτων τους, καθώς και τα δυο βεβαιωμένα ανασκαφικά στρώματα καταστροφής από πυρκαγιά, δείχνουν ότι το αρχικό κτίριο καταστρέφεται βίαια, ίσως μετά από επίθεση, λεηλασία και πυρκαγιά. 

Τάφος στρατηγού Βρασίδα

Εντοπίστηκε κατά τις ανασκαφικές εργασίες του οικοπέδου για την ανέγερση του Αρχαιολογικού Μουσείου το 1976. Πρόκειται για κιβωτιόσχημο τάφο από πωροπλίνθους, λαξευμένο μέσα στο φυσικό ημίβραχο. Βρέθηκε ασύλητος και  σφραγισμένος. Περιείχε μια ταφή- καύση μέσα σε οστεοθήκη όπου βρέθηκε χρυσό στεφάνι από φύλλα ελιάς.

Η θέση του τάφου εσωτερικά των τειχών οδηγεί στην άποψη ότι πρόκειται για το τάφο ενός ιδιαίτερα σημαντικού προσώπου που τάφηκε με τιμές μέσα στον περίβολο των τειχών. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη ο Βρασίδας ήταν ο στρατηγός της Σπάρτης που τάφηκε το 422 π.Χ. με τιμές εντός των τειχών  και μπροστά στην αγορά της πόλης μετά τη φονική μάχη μεταξύ Κλέωνος και Βρασίδα (Στρατηγών Αθηναίων και Σπαρτιατών) που δόθηκε μπροστά στα τείχη της πόλης. Ο Βρασίδας λατρεύτηκε στην Αμφίπολη ως ήρωας και πραγματικός οικιστής και η λατρεία του καθιερώθηκε με ετήσιους αγώνες και θυσίες.

O τάφος είναι επισκέψιμος στο υπόγειο του Αρχαιολογικού Μουσείου Αμφίπολης δίπλα στο αρχαίο τείχος. Η ασημένια οστεοθήκη με το χρυσό στεφάνι αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εκθέματα του Μουσείου.

Θεσμοφόριο – Νυμφαίο

Μπροστά  και παράλληλα στο βόρειο τείχος αποκαλύφθηκε ένα μικρό ορθογώνιο οικοδόμημα , που χωρίζεται με εσωτερικό τοίχο σε δύο ανισομεγέθεις χώρους διαφορετικών φάσεων.

Το κτίσμα είναι αρχαιότερο από το τείχος. Στο μέσον περίπου του μεγαλύτερου χώρου βρέθηκε στη θέση του ένα φρεάτιο, που σχηματίζεται από μεγάλο πίθο, τοποθετημένο μέσα στο έδαφος, σε βάθος 0,80 μ., του οποίου το κάτω μέρος είχε αποκοπεί πριν από την τοποθέτησή του. Γύρω από το στόμιο του πίθου, διαμέτρου 0,50 μ., που σκεπαζόταν με πήλινο κάλυμμα, βρέθηκαν ευρήματα που ταυτίζουν το χώρο, όπως διάφορα ειδώλια. 

Στη νοτιοανατολική γωνία του μεγαλύτερου χώρου βρέθηκε ανέπαφος αποθέτης, που περιείχε πενήντα περίπου αγγεία, τοποθετημένα με τάξη κοντά στους τοίχους.  Από αυτά, τα τρία είναι κέρνοι και τα υπόλοιπα υδρίες, οι οποίες, όπως εικάζεται από τις μικρές τους διαστάσεις, θα πρέπει να ήταν αναθήματα.

Από τα αναθήματα είναι φανερό ότι πρόκειται για κάποιο μικρό ιερό γυναικείας θεότητας, όπως εικάζεται ότι είναι Θεσμοφόριο ή Νυμφαίο από τα γυναικεία ειδώλια, τους κέρνους, το δρόμο το στρωμένο με χώμα. Ορισμένα από τα ειδώλια και τα αγγεία του ιερού μπορούν να ανέλθουν μέχρι τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. και με βάση την μελέτη των ευρημάτων του έχουμε μια ακόμα απόδειξη ότι η περιοχή της Αμφίπολης κατοικήθηκε πριν το 437 π.Χ.

Μακεδονικός Τάφος 2

Στην εκτεταμένη νεκρόπολη  των ελληνιστικών και κλασσικών χρόνων της αρχαίας Αμφίπολης ξεχωρίζει μία σειρά μακεδονικών τάφων, εκ των οποίων ο πιο σημαντικός είναι ο μακεδονικός τάφος 2. Κοντά στο δημόσιο δρόμο, στη θέση που είναι γνωστή με το όνομα Μάντρες, αποκαλύφθηκε το 1961 o μακεδονικός τάφος 2, κτισμένος από πλίνθους πωρολίθου που καλυπτόταν από τύμβο.

Ο τάφος βρέθηκε συλημένος. Τα λίγα πήλινα ευρήματα που αποκαλύφθηκαν στο δάπεδο του θαλάμου- τμήματα λύχνων, μελαμβαφών πυξίδων και θήλαστρου με διακόσμηση «δυτικής κλιτύος»- μπορούν να τον χρονολογήσουν πιθανώς στο β’ μισό του 3ου αι. μ.Χ.

Λέων της Αμφίπολης

Επιτάφιο μνημείο του 4ου αι. π.Χ. που στήθηκε προς τιμήν του ναυάρχου Λαομέδοντα από τη Λέσβο ο οποίος ως αφοσιωμένος σύντροφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, υπηρέτησε ως τριήραρχος και διοικητής των αιχμαλώτων αρχικά και σατράπης της Συρίας αργότερα. Το μνημείο αναστηλώθηκε σε συμβατικό βάθρο στη θέση όπου βρέθηκε, στη δυτική όχθη του ποταμού Στρυμόνα, κοντά στη παλιά γέφυρα.

Η ιστορία της αποκάλυψης του μνημείου ανάγεται στον πόλεμο του 1912-1913 όπου Έλληνες στρατιώτες σκάβοντας, βρήκαν τα θεμέλια της βάσης του και μερικά κομμάτια από το σώμα του λιονταριού. Οι πρώτοι αρχαιολόγοι που ασχολήθηκαν με την ανασκαφική έρευνα και τη μελέτη του μνημείου ήταν οι καθηγητές Γ. Οικονόμου και Α. Ορλάνδος, το έργο  των οποίων διακόπηκε λόγω της εμπόλεμης κατάστασης.

Αργότερα, το 1916, στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, Άγγλοι στρατιώτες που στρατοπέδευαν στην περιοχή, βρήκαν τμήματα του σώματος του λιονταριού ενώ αργότερα, κατά τις εργασίες διευθέτησης της κοίτης του ποταμού από την εταιρεία MONKS-ULEN (1930-1931), ήρθαν στο φως νέα τμήματα του μνημείου. Συστηματική έρευνα και μελέτη του μνημείου ξεκίνησε το 1932 από Γάλλους και Αμερικανούς αρχαιολόγους και τεχνικούς, οι οποίοι ύστερα από πολύπλευρες προσπάθειες και χρηματικές προσφορές Αμερικανών, Γάλλων και Ελλήνων κατέληξαν στην αναστήλωση του μνημείου από το γλύπτη του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Ανδρέα Παναγιωτάκη.

Σύμφωνα με τους J. Roger και O. Broneer το αρχικό οικοδόμημα, κτισμένο από πωρόλιθο, αποτελούταν από μια τετράγωνη βάση, διαστάσεων 9,99  x 9,99 μ., που περιβαλλόταν από κιονοστοιχία δωρικών ημικιόνων, τέσσερις σε κάθε πλευρά, η οποία στήριζε δωρικό θριγκό.

Επάνω στο θριγκό στηριζόταν κλιμακωτή πυραμίδα και στην πυραμιδοειδή αυτή βάση υψωνόταν το πελώριο λιοντάρι. Με αυτά τα δεδομένα, ο Broneer με την αναπαράστασή του, δίνει στο μνημείο τη μορφή του μαυσωλείου, σαν τα αντίστοιχα νεκρικά οικοδομήματα της Μικράς Ασίας και πιστεύει ότι πρόκειται για μνημείο πολεμικής αρετής που στήθηκε για να τιμήσει έναν αξιόλογο πολίτη της Αμφιπόλεως. Το μνημείο χρονολογείται από τον Broneer στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ.

Εκτός από την απόδοση των ανατομικών λεπτομερειών (φλέβες, πλούσια χαίτη, δυνατό ρύγχος, τραβηγμένο προς τα πλάγια στόμα, μάτια τοποθετημένα βαθιά μέσα στις κόγχες) που εντείνει την ακρίβεια απόδοσης του θέματος από τον καλλιτέχνη, εντύπωση προκαλεί ο συμβολισμός του έργου που παραπέμπει στην πολεμική αρετή και το θάρρος του Λαομέδοντα.

Αρχαιολογικό Μουσείο Αμφίπολης

Στον προθάλαμο της έκθεσης, στον χώρο υποδοχής, εκτίθεται η ασημένια λειψανοθήκηκαι το χρυσό στεφάνι από φύλλα ελιάς που βρέθηκαν στον τάφο, του Βρασίδα.  

Το Μουσείο έγινε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αργύρη Μπακιρτζή, των Χειμερινών Κολυμβητών. 

Στον εκθεσιακό χώρο, στο ισόγειο, παρουσιάζονται ενότητες με αντιπροσωπευτικά εκθέματα από τους προϊστορικούς, κλασικούς, ελληνιστικούς, ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους, που προέρχονται από οικισμούς, νεκροπόλεις και ιερά της Αμφίπολης και της ευρύτερης περιοχής της. Το μεγαλύτερο μέρος των ανασκαφών της αρχαίας πόλης πραγματοποιήθηκε από το 1956 μέχρι το 1984 από τον αείμνηστο αρχαιολόγο Δημήτρη Λαζαρίδη που είναι ο ιδρυτής του Μουσείου. Η ανέγερση του Μουσείου πραγματοποιήθηκε κατά το χρονικό διάστημα 1984- 1995.          

Πλήθος αγγείων, ειδωλίων, γλυπτών και έργων μικροτεχνίας που προέρχονται από διαφορετικές θέσεις της πόλης αλλά και τις νεκροπόλεις της περιοχής, προβάλλουν την καθημερινότητα αλλά και τις θρησκευτικές δοξασίες των κατοίκων για τη ζωή και το θάνατο.

Στο  Μουσείο διατίθεται έντυπο υλικό με πληροφορίες τόσο για την έκθεση όσο και για τη νεότερη ιστορία του τόπου μέσα από ένα χρονικό για την αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή. Στον ημιώροφο του εκθεσιακού χώρου υπάρχει μικρός χώρος περιοδικών εκθέσεων. Στην υποδοχή του Μουσείου λειτουργεί πωλητήριο του Τ.Α.Π.

*Πηγή φωτογραφείων και στοιχείων: Αρχαιολογία στην Ελλάδα.
*Μέρος των φωτογραφιών από το Τμήμα Πολιτισμού της Περιφερειακής Ενότητας Σερρών. 
Φωτογράφοι : Ζήσης Μανδιώτης, Μιχάλης Κωνσταντινίδης, Χριστίνα Παπαφράγκου

*ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟ : thetoc.gr