Εἶναι κτισμένο στὴν πλαγιά τοῦ βουνοῦ Μπουτσούρης (1067 μ. ὕψους) σὲ ὑψόμετρο
780 μέτρα. Ἀπέχει ἀπὸ τὸν Ἅγιο Δημήτριο 9 χιλιόμετρα καὶ συνδέονται μὲ ἁμαξιτὸ χωματόδρομο.
Ἡ ὀνομασία του εἶναι τουρκική, ἂν καὶ δὲν κατοικήθηκε ἀπὸ Τούρκους.
Πιθανὴ ἐτυμολογία της:
Ἡ θέα τοῦ Ἁλῆ, ἀφοῦ στὴν τουρκικὴ γλῶσσα ἡ λέξη goz σημαίνει ὀφθαλμός, ἄνοιγμα, θέα.
Τὸ Γκιότσαλι πράγματι προσφέρει μοναδικὴ θέα, κυρίως πρὸς τὰ νότια.
Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀγναντέψει μέχρι τὸ Γύθειο καὶ τὸ Λακωνικὸ κόλπο.
Τὸ τοπωνύμιο Γκιότσαλι ὑπάρχει καὶ στὴν Κυνουρία κοντὰ στὸν Πραστό, ὅπου μία βουνοκορφὴ ὀνομάζεται Βράχος τοῦ Γκιότσαλι. Ἐξάλλου τὸ ἐπώνυμο Γκιοτσαλίτης ἢ Γκιότσαλης ἀπαντᾶ στὸν Πλάτανο Κυνουρίας ἀπὸ τὰ χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας.
Ἐπίσης καὶ στὴν περιφέρεια τῶν Μολάων.
Τὸ χωριό, ἐκτὸς ἀπὸ τὴ μοναδική θέα, ἔχει ἀρκετὲς πηγὲς καὶ πλούσια βλάστηση.
Ὑπάρχουν ἑφτὰ πηγὲς μὲ νερὸ πολὺ ἢ λίγο. Ἡ κύρια βρύση στὸ ἄνω μέρος τοῦ χωρίου
φέρει χρονολογία 1892 καὶ σκιάζεται ἀπὸ δύο μεγάλα πλατάνια ποὺ χαρίζουν σκιὰ καὶ δροσιά. Ὁ χῶρος εἶναι περιτοιχισμένος καὶ προσφέρεται γιὰ ἀναψυχὴ στοὺς ἐπισκέπτες
τοῦ παλαιοῦ χωρίου.
Τὸ χωριὸ Γκιότσαλι ἰδρύθηκε τὸ 16ο αἰῶνα ἀπὸ ξενόφερτους κατοίκους, διωκομένους
ἴσως ἀπὸ τοὺς Τούρκους καὶ προερχομένους ἀπὸ μακρινὰ μέρη ὅπως ἡ Ἤπειρος καὶ ἡ Κρήτη. Ἡ ὅλη περιοχὴ του ἀποτελεῖ μία φυσικὴ κρυψώνα ποὺ περιβάλλεται ἀπὸ βουνά.
Οἱ πηγὲς ἦταν τὸ κίνητρο τῆς ἐγκατάστασης τῶν πρώτων κατοίκων του.
Πελώρια δένδρα (λίγα ἔχουν ἀπομείνει πιά), ἄγρια καὶ ἥμερα, μέσα καὶ γύρω ἀπὸ
τὸ χωριὸ πλαισιώνουν τὰ ἐρείπια τῶν πετρόκτιστων ἀρχοντόσπιτων, τὶς βρύσες καὶ τὶς ἐκκλησίες. Σφεντάμια, πουρνάρια, καρυδιές, συκιές, πλατάνια, μουριὲς καὶ βελανιδιὲς χαρίζουν πράσινο, δροσιὰ καὶ σκιά.
Σὲ γραπτὲς πηγὲς βρίσκουμε γιὰ πρώτη φορὰ τὸ Γκιότσαλι τὸ 1698.
Ὁ ἔκτακτος Βενετὸς προβλεπτής Ἀντόνιο Λορεντὰν στέλνει στὸ γενικὸ προβλεπτὴ
Γκριμάνι κατάλογο ἀνδρῶν ποὺ στάλθηκαν γιὰ δουλειά στὴν Κόρινθο.
Ὁ κατάλογος ἀναφέρεται καὶ στὸ Γκιότσαλι (Γκιοζέλη γράφεται) ἀναφέροντας τέσσερα ὀνόματα: Λαρατέζης, Πρατζελός, Μπεζάκης καὶ Δημάκης.
Ὑπάρχουν ἀκόμη σήμερα κάπως παραλλαγμένα τὰ ὀνόματα Πραγαλὸς καὶ Μπατσάκης. Στὴν ἀπογραφή ποὺ ἔκαναν οἱ Βενετοὶ τὸ 1700 τὸ Γκιότσαλι ἀνήκει στὴν ἐπαρχία Χρυσάφων καὶ ἔχει 204 κατοίκους. Εἶναι τὸ δέκατο σὲ πληθυσμὸ ἀπὸ τὰ 53 χωρία τῆς Ἐπαρχίας.
Στὴν Τουρκοκρατία λόγῳ τῆς θέσης του ἦταν λημέρι κλεφτῶν καὶ ὁπλαρχηγῶν,
τοῦ Πάνου Κρεμαστιώτη καὶ τοῦ Γιάννη Καρακίτσου, συνεργάτη τοῦ Ζαχαρία Μπαρμπιτσιώτη. Στὰ χρόνια τῆς Ἐπανάστασης ἡ ὀρεινὴ περιοχὴ τοῦ Γκιότσαλι ἦταν ἐπίκεντρο ἐπιχειρήσεων.
Ἔδρασαν οἱ ὁπλαρχηγοὶ Γρηγόρης Μοίρας, Γιωργάκης καὶ Νίκος Δρίβας, Καρακίτσος, Πολυχρονίου, Ντόβολος καὶ ἄλλοι. Στὴν πρώτη ἐπιδρομὴ τοῦ Ἰμπραὴμ στὴ Λακωνία (Σεπτέμβριος 1825) τὸ Γκιότσαλι βρέθηκε στὸ ἐπίκεντρο τῶν πολεμικῶν ἐπιχειρήσεων. Ἐπιστρέφοντας ὁ Ἰμπραὴμ ἀπὸ τὴ Μονεμβασία ἐπιχείρησε νὰ περάσει πρὸς τὴν
Κυνουρία ἀπὸ τὸ Μαριόρεμα, κοντὰ στὸ Γκιότσαλι, καὶ τὴ διάβαση τοῦ Κοσμᾶ.
Ὁ Κολοκοτρώνης καὶ ἄλλοι γνωστοὶ ὀπλαρχηγοὶ τοῦ ἔφραξαν τὸ δρόμο.
Στὴ θέση Καημένος Μύλος στὸ Μαριόρεμα ὁ Σταϊκόπουλος ἀπώθησε τὴ φάλαγγα τοῦ Ἰμπραὴμ πρὸς τὸ βουνὸ Ἐλατιά. Οἱ Γκιοτσαλίτες (κυρίως τὰ γυναικόπαιδα) κατέφυγαν
σὲ κοντινὴ ἀπρόσιτη σπηλιὰ στὸ Ψηλοκοτρώνι καὶ γλύτωσαν τὴ σφαγή καὶ τὴν
αἰχμαλωσία, ἂν καὶ οἱ Τούρκοι ἐπιχείρησαν ἀνεπιτυχῶς νὰ τοὺς ἐξοντώσουν,
ἀφοῦ πρὸδωσε τὸ καταφύγιο κάποιος ὀνόματι Σμαῒλος.
Μετὰ τὴν Ἐπαναστάση τὸ Γκιότσαλι ὑπάγεται στὴν ἐπαρχία Πρασσιῶν (1835)
τοῦ νομοῦ Λακωνίας καὶ στὸ δῆμο Μαριοῦ.
Τὸ 1840 ἀποσπάστηκε καὶ προσαρτήθηκε στὸ δῆμο Ζάρακα τῆς ἐπαρχίας Ἐπιδαύρου Λιμηρᾶς ὅπου καὶ παρέμεινε μέχρι τὸ 1912. Τὸ 1889 εἶχε 598 κατοίκους. Τὸ 1913 προσαρτήθηκε στὸ νέο χωριὸ Ἅγιος Δημήτριος.
Μετὰ τὴν Ἐπαναστάση τοῦ 1821 οἱ κάτοικοι τοῦ Γκιότσαλι τοὺς χειμερινοὺς μῆνες
διέμεναν 9 χιλιόμετρα νοτιότερα ὅπου σχηματίστηκε σταδιακὰ τὸ νέο χωριό.
Μέχρι καὶ τὸ 1920 ἦταν διπλοκάτοικοι. Μετὰ τὸ 1920 ἐγκαταλείφθηκε σταδιακὰ
τὸ παλιὸ χωριό. Μετὰ τὴ δεκαετία τοῦ 1960 μόνο κτηνοτρόφοι διαμένουν τοὺς καλοκαιρινοὺς μῆνες στὸ Γκιότσαλι.
Τὸ ὀρεινὸ αὐτὸ χωριὸ εἶχε ζωὴ καὶ ἰδιαίτερη ἀνάπτυξη γιὰ περισσότερα ἀπὸ 300 χρόνια. Κυρίως ἀναπτύχθηκε μετὰ τὴν Ἐπαναστάση τοῦ 1821.
Τότε χτίστηκαν τὰ περίφημα πέτρινα ἀρχοντόσπιτα μὲ τὶς καμάρες, τὰ λιακωτὰ καὶ τὰ ὑπόγεια ἀπὸ μαστόρους Μακεδόνες, Ἠπειρῶτες καὶ Σπετσιῶτες. Σώζονται ἀκόμη οἱ πέτρινοι τοῖχοι καὶ οἱ καμάρες ποὺ προκαλοῦν τὸ θαυμασμὸ γιὰ τὴν ἄψογη τεχνικὴ κατασκευὴ τους.
Ἀξιόλογες εἶναι καὶ οἱ δύο σωζόμενες ἐκκλησίες τοῦ χωρίου, ὁ Ἅγιος Παντελεήμονας
καὶ ὁ Ἅγιος Γεώργιος. Ἡ πρώτη βρίσκεται στὴν εἴσοδο τοῦ χωρίου.
Πυκνὴ συστάδα δένδρων περιβάλλει τὴ γραφικὴ ἐκκλησοῦλα ποὺ στὸν περίβολό της φιλοξενεῖ τὸ παλιὸ κοιμητήριο τοῦ χωρίου. Ἡ δεύτερη ποὺ χτίστηκε πρὶν ἀπὸ τὴν Ἐπαναστάση εἶναι ἕνα ἐπιβλητικὸ ὀρθογώνιο κτήριο μὲ καμάρα καὶ κεραμοσκεπή.
Τὸ 1852 κτίστηκε τὸ καμπαναριὸ ἀπὸ καλλιτέχνη μάστορα. Ἐντοιχισμένη ἐπιγραφὴ ἀναφέρει: 1852 ΟΚΤΩΒΡΗ 20 ΠΑΠ. ΚΑΜ. (Παπα-Καμαρινὸς) ΜΑΣΤΡΟΠΑΝΤΑΖΗΣ.
Καὶ οἱ δύο ἐκκλησίες σώζονται σὲ ἀρίστη καταστάση. Διατηροῦν, κυρίως ὁ Ἅη-Γιώργης, ἐσωτερικὰ περίφημο τέμπλο μὲ παλιὲς εἰκόνες, μανουάλια, στασίδια, πολυελαίους καὶ πλακωτὸ δάπεδο. Ὅλα παραπέμπουν σὲ ἄλλη ἐποχὴ καὶ προκαλοῦν θαυμασμὸ καὶ κατάνυξη. Κατὰ τὴν παράδοση στὸν Ἅη-Γιώργη ἀνάψαν κερὶ ὁ Κολοκοτρώνης καὶ ὁ Γιατράκος στὶς 8 Σεπτεμβρίου 1825 περνώντας γιὰ τὴν Κρεμαστὴ ὅπου ἔστησαν τὸ στρατηγεῖο τους γιὰ νὰ χτυπήσουν τὸν Ἰμπραήμ.
Τὸ Γκιότσαλι σήμερα εἶναι σχεδὸν ἕνα νεκρὸ χωριό.
Ὁ ἐπισκέπτης ὅμως μαγεύεται ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο τῆς φύσης ,τὴν ὀμορφιὰ τῶν παλιῶν
σπιτιῶν καὶ τὴν ὑπέροχη θέα πρὸς κάθε κατεύθυνση. Μπορεῖ νὰ χαρεῖ τὴ δροσιὰ,
τὸ κρύο νερὸ τῆς βρύσης καὶ νὰ ἀνάψει κερὶ στὶς δύο παλαιὲς ἐκκλησίες.
Περιδιαβαίνοντας τὰ ἐρείπια μὲ τὴν ἀπόλυτη σιωπὴ σκέψεις καὶ ποικίλα συναισθήματα κατακλύζουν τὸν ἐπισκέπτη. Τὰ ἀρχοντικὰ μὲ τὶς καμάρες καὶ τὰ λιακωτά ποὺ τὰ λούζουν
ὁ ἥλιος καὶ ἡ βροχή, τὸ πράσινο, οἱ μυρωδιές ποὺ φέρνει ὁ ἀέρας τοῦ βουνοῦ,
ἡ ὑπέροχη θέα, τὰ κουδούνια τῶν γιδοπροβάτων ἀπὸ τὰ γύρω βουνὰ ὅλα αὐτὰ
δημιουργοῦν μία ὑπέροχη ὑποβλητικὴ ἀτμόσφαιρα.
Γίνονται προσπάθειες ἀπὸ τὴ δημοτική ἀρχή ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τοὺς Ἁγιοδημητριῶτες
νὰ γίνει κάποια ἀναστήλωση τοῦ παλιοὺ χωρίου. Ἤδη ἔγιναν ἐργασίες συντηρήσῃς καὶ ἀποκατάστασης στὶς δύο ἐκκλησίες, στὸ χῶρο τῆς βρύσης καὶ σὲ δύο πετρόκτιστα σπίτια.
Τὸ ἕνα ἀπὸ αὐτά, κομψὸ ἀρχοντόσπιτο, στολίδι τοῦ παλιοῦ χωρίου πρόκειται νὰ γίνει ξενῶνας.
Εἶναι δωρεὰ τῶν ἀδελφῶν Σωτηρίου καὶ Χρήστου Καμαρινοῦ πρὸς τὴν Κοινότητα
τοῦ Ἁγίου Δημητρίου. Γιὰ πιὸ ἀποτελεσματικὴ προώθηση τῆς ἀναστήλωσης
καὶ ἀνάδειξης τοῦ παλιοῦ χωρίου ἰδρύθηκε τὸ 2010 σύλλογος μὲ τὴν ἐπωνυμία
«ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΓΚΙΟΤΣΑΛΙ». Μέλη τοῦ συλλόγου μποροῦν νὰ γίνουν ὅποιοι εἶναι θαυμαστὲς τῆς ἐπιστροφῆς στὶς ῥίζες τῆς παράδοσης καὶ στὴ φύση.
Ὁ χῶρος τῆς βρύσης μὲ τὴν ὑπεροχὴ θέα, τὴ δροσιὰ καὶ τὴ σκιά τῶν πλατανιῶν
προσφέρεται γιὰ ἀναψυχή. Παλιὰ μονοπάτια μπορεῖ νὰ ὁδηγήσουν τοὺς πεζοπόρους
πρὸς Κρεμαστή, Μοναστηράκι καὶ Μαρί, γραφικὰ μέρη ποὺ ἐντυπωσιάζουν καὶ τὸν πιὸ ἀπαιτητικὸ λάτρη τῆς παράδοσης καὶ τῆς φύσης.
Ἡ ῥίγανη καὶ τὸ θυμάρι ἀφθονοῦν παντοῦ. Κάποιοι νοσταλγοὶ ξαναφτιάχνουν
τὰ κτήματα καὶ φυτεύουν δένδρα καὶ ἀμπέλια.
Ὑπάρχει πρόγραμμα γιὰ ἀσφαλτόστρωση τοῦ δρόμου καὶ μελλοντικὰ γιὰ ἠλεκτροδότηση.
Τὸ σίγουρο εἶναι πὼς ὁ ἐπισκέπτης θὰ φύγει ἐνθουσιασμένος.
Ἴσως λυπηθεῖ γιὰ τὸ ὅτι ἕνα χωριὸ μὲ παλιὲς δόξες καὶ ζωὴ εἶναι πιὰ ἔρημο
καὶ μελαγχολικό. Ὅμως ἡ κατάσταση μπορεῖ νὰ ἀναστραφεῖ.
Στὸ νότιο Πάρνωνα ὀρεινὰ χωρία μὲ νερὰ καὶ πράσινο εἶναι ἡ Κρεμαστὴ καὶ τὸ Γκιότσαλι. Μποροῦμε νὰ ξαναδώσουμε ζωὴ καὶ στὸ ἱστορικὸ αὐτὸ χωριό ποὺ κάποτε ἀνθοῦσε,
ὅπως καὶ ὅλα τὰ ἄλλα ὀρεινὰ μας χωρία ποὺ «φυλάξαν γιὰ αἰῶνες ἱστορία, τιμὴ καὶ ἀξίες
καὶ πότισαν τὴ γῆ τους μὲ ἱδρῶτα καὶ ὑπομονὴ καὶ ἔκτισαν τὴ ζωή τους μὲ καημὸ
καὶ ὄνειρο» ,ὅπως στιχουργεῖ σὲ ἕνα ποίημά του ὁ συντάκτης αὐτοῦ τοῦ ἄρθρου.
Αὐτὸ κυρίως ἀφορά στοὺς Ἁγιοδημητριῶτες. Τὸ Γκιότσαλι εἶναι ἡ μητρόπολή τους,
οἱ ῥίζες τους, ἡ ἱστορία τους, ἀλλὰ καὶ οἱ ἁπανταχοῦ σκορπισμένοι Γκιοτσαλίτες πρέπει
νὰ τὸ ἔχουν ὡς τόπο προσκυνήματος καὶ ἐπιστροφῆς.
Ἂς μὴν ξεχνάμε ὅτι καὶ οἱ φέροντες τὸ ἐπώνυμο Γκιοτσαλίτης, ποὺ ἀπαντοῦν κυρίως
στὴν περιοχὴ τῶν Μολάων, ἔλκουν τὴν καταγωγὴ ἀπὸ αὐτὸ τὸ γραφικὸ χωριό.
Τελευταῖα, μάθαμε πὼς καὶ ὁ δήμαρχος Εὐρῶτα κ. Ἰωάννης Γρυπιώτης ἔχει τὶς ῥίζες τῆς καταγωγῆς του στὸ Γκιότσαλι.
Υ.Γ.. Ἐνδιαφέρουσα γραπτὴ πηγὴ γιὰ νὰ γνωρίσει κάποιος τὸ Γκιότσαλι, ἀλλὰ καὶ τὸ νεώτερο χωριὸ Ἅγιος Δημήτριος εἶναι τὸ βιβλίο «ΓΚΙΟΤΣΑΛι ΚΑΙ ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ
μὲ ἱστορικά στοιχεῖα τῆς Περιοχῆς». Γράφτηκε ἀπό τοὺς Κων. Μπατσάκη καὶ Δημ.
Πράγαλο τὸ 2003. Στὶς 500 σελίδες του, ποὺ συνοδεύονται ἀπὸ ἐνδιαφέρον
φωτογραφικὸ ὑλικό, ὁ ἀναγνώστης ἀλλὰ καὶ ὁ ἐρευνητὴς θὰ βροῦν τὶς ἀπαραίτητες πληροφορίες ποὺ καταγράφουν ὅλες τὶς πτυχὲς τῆς ἱστορίας καὶ τῆς ζωῆς τῶν διδύμων αὐτῶν χωριῶν.
Ἄποψη τοῦ παλαιοῦ χωρίου. Ἀκόμη στέκουν ἄθικτοι οἱ τοῖχοι τῶν σπιτιών,
χτισμένων ἀπὸ Μακεδόνες καὶ Ἠπειρῶτες μαστόρους.
Μπροστὰ ἡ ἐκκλησία τοῦ Ἅη-Γιώργη καὶ δεξιὰ στὸ βάθος, ἡ κεντρικὴ βρύση.
Πετρόκτιστο σπίτι μὲ λιακωτό. Χαρακτηριστικὰ τὰ συμμετρικὰ
ὀρθογώνια πορτοπαράθυρα, τὰ ἀγκωνάρια καὶ τὰ μονόλιθα ὑπέρθυρα.
Ὁ Ἅη-Παντελεήμονας καὶ τὸ Κοιμητήριο τοῦ χωρίου.
Τὰ μεγάλα δένδρα, πουρνάρια καὶ σφεντάμια κρύβουν τὸν μικρὸ ναό.
Ξεχωρίζει ὁ ἀσβεστωμένος αὐλότοιχος μὲ τὴ μνημειακὴ εἴσοδό του.
Τοῦ Κωνσταντίνου Μπατσάκη, Φιλολόγου
http://www.apidealakonias.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου