Αλέξανδρος Δελμούζος...ο δάσκαλος που μίσησε η Εκκλησία

Ο Αλέξανδρος Δελμούζος γεννήθηκε στην Άμφισσα και προερχόταν
από αριστοκρατική οικογένεια της πόλης. 
Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και συνέχισε 
τις σπουδές του στη Γερμανία, όπου γνωρίστηκε με το Γεώργιο Σκληρό. 
Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, το 1908 ανέλαβε τη διεύθυνση του Ανώτερου Παρθεναγωγείου του Βόλου, μετά από πρόταση του Δημητρίου Σαράτση και 
του Νικολάου Πολίτη. 
Ο Δελμούζος εφάρμοσε πρωτοποριακές παιδαγωγικές μεθόδους στα πλαίσια των ευρωπαϊκών παιδαγωγικών θεωριών, της πολιτικής θεωρίας του νέου ελληνισμού 
και της γλωσσικής θεωρίας του δημοτικισμού. 
Η νεωτεριστική δράση του προκάλεσε αντιδράσεις των συντηρητικών κύκλων, 
αντιδράσεις οι οποίες σχετίζονταν και με τη σύνδεσή του με το Εργατικό 
Κέντρο Βόλου. 
Το 1910 από κοινού με τους Δημήτρη Γληνό και Μανώλη Τριανταφυλλίδη 
πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Εκπαιδευτικού Ομίλου. 
Το 1911, μετά από κινητοποιήσεις, η λειτουργία του Παρθεναγωγείου ανεστάλη 
και ο Δελμούζος παραπέμφθηκε μαζί με άλλα στελέχη του Εργατικού Κέντρου 
σε δίκη στο Ναύπλιο. 
Τα γεγονότα της δίκης έμειναν στην ιστορία ως τα Αθεϊκά του Βόλου. 
Ο Δελμούζος αθωώθηκε. 
Η συνεργασία του με τους Γληνό και Τριανταφυλλίδη συνεχίστηκε επί 
επαναστατικής κυβερνήσεως Βενιζέλου, όταν οι τρεις άντρες έδρασαν υπέρ 
της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης από υψηλές θέσεις του Υπουργείου Παιδείας. 
Την περίοδο εκείνη ο Δελμούζος ολοκλήρωσε το Αλφαβητάρι με τον Ήλιο 
και από κοινού με τον Ζαχαρία Παπαντωνίου τα Ψηλά Βουνά. 
Μετά την εκλογική ήττα του Βενιζέλου του 1920, έφυγε ξανά για τη Γερμανία, 
όπου συνδέθηκε με τον παιδαγωγό Γκέοργκ Κέρσενστάινερ, εισηγητή της θεωρίας 
του Σχολείου Εργασίας. 
Στην Αθήνα επέστρεψε το 1924 και ο Γληνός του ανάθεσε τη διεύθυνση 
της Μαρασλείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας. 
Η εκεί δράση του προκάλεσε νέο κύκλο αντιδράσεων (γνωστών ως 
τα Μαρασλειακά), που οδήγησαν σε νέα δίκη του. 
Έχασε τη θέση του (όπως και ο Γληνός) και η φήμη του αποκαταστάθηκε 
μόλις το 1926, μετά την πτώση της δικτατορίας Παγκάλου, οπότε μετά από 
πρωτοβουλία του Υπουργού Δικαιοσύνης Κωνσταντίνου Τριανταφυλλόπουλου, 
η περίπτωση του Δελμούζου επανεξετάστηκε και οδηγήθηκε σε αθώωσή του. 
Το 1927 η ιδεολογική ρήξη του με το Γληνό (που ακολούθησε το δρόμο 
του σοσιαλισμού) προκάλεσε τη διάσπαση του Εκπαιδευτικού Ομίλου. 
Το 1929 ο Δελμούζος διορίστηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 
θέση που διατήρησε ως το 1937, οπότε παραιτήθηκε υπό την πίεση του καθεστώτος 
του Μεταξά. 
Κατά τη διάρκεια της πανεπιστημιακής του θητείας ο Δελμούζος συνέβαλε 
στην ίδρυση και διετέλεσε επόπτης του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου. 
Από το 1927 και ως το τέλος της ζωής του διατήρησε χαμηλό προφίλ και ουδέτερη 
πολιτική στάση, χωρίς ποτέ να πάψει να ασχολείται με τα παιδαγωγικά θέματα. 
Πέθανε στην Αθήνα το 1956.
από: ekebi.gr


...το 1908, όταν ο Δελμούζος, 28 χρονών τότε, ανέλαβε να σχεδιάσει, να ιδρύσει 
και να λειτουργήσει στον Βόλο ένα καινούριο σχολείο. 
Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών (προπύργιο Ο κ.Αλέξης Δημαράς 
είναι εκπαιδευτικός τότε του γλωσσικού και κοινωνικού συντηρητισμού), 
ο Δελμούζος είχε μόλις γυρίσει από τη Γερμανία. 
Εκεί, είχε έρθει σε επαφή με τα προοδευτικά παιδαγωγικά ρεύματα και είχε 
συνδεθεί με τον Γεώργιο Σκληρό, έναν από τους πρώτους έλληνες εκπροσώπους 
της σοσιαλιστικής σκέψης. 
Η ηλικία, λοιπόν, το μεγάλο φάσμα των εξωτερικών επιδράσεων, σε συνδυασμό με 
τις νεωτερικές απαιτήσεις ενός δυναμικού τμήματος των ανερχόμενων αστικών 
στρωμάτων του Βόλου, οδήγησαν τον Δελμούζο να στήσει ένα σχολείο πολύ 
διαφορετικό από τα άλλα: με έντονη ελληνικότητα αλλά εστιασμένο σαφώς 
στα νεότερα χαρακτηριστικά της («τη σύγχρονη κοινωνία και τα προβλήματά της», 
έλεγε ο ίδιος), με ενσωματωμένη τη θρησκευτική διδασκαλία 
(αλλά και φανερές επιφυλάξεις για τον ρόλο του ιερατείου), φιλελεύθερο 
στις παιδαγωγικές προσεγγίσεις, πολιτισμικά εκσυγχρονισμένο 
(διδασκόταν η δημοτική που ήταν και γλώσσα της διδασκαλίας). 

Οσο λειτουργούσε ακόμη το Σχολείο, το 1910, ο Δελμούζος πήρε μέρος στην ίδρυση 
(στην Αθήνα) του «Εκπαιδευτικού Ομίλου», του οποίου οι ηγέτες πρωτοστάτησαν 
στις προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό του ελληνικού σχολείου με αιχμή, βέβαια, 
τη δημοτική γλώσσα. 
Και ακριβώς τις μέρες του συλλαλητηρίου του Βόλου, στην Αθήνα η Βουλή συζητούσε 
με οξύτητα- και τελικά υπερψήφισε- το άρθρο του Συντάγματος που επέβαλε 
την καθαρεύουσα ως επίσημη γλώσσα του κράτους. 

Ολα αυτά, μέσα στο γενικότερο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό κλίμα 
της Ελλάδας- υπενθυμίζεται ότι το Σχολείο ιδρύθηκε μόλις έναν χρόνο πριν από 
το Γουδί-, ανησύχησαν τα μαχητικά συντηρητικά στοιχεία και την ηγεσία 
της Εκκλησίας του Βόλου: με ψεύδη, υπερβολές και βιαιότητες που άρχισαν 
ταυτόχρονα με την ίδρυσή του κατάφεραν τελικά να επιβάλουν το κλείσιμό του. 

Το τέλος της φιλίας με τον Γληνό 
Από τότε και ύστερα ο Δελμούζος τραυματίστηκε από την αποτυχία τριών 
παρεμβάσεων στην εκπαιδευτική πολιτική στις οποίες μετείχε. 
Το μεγάλο πλήγμα ήρθε το 1927: Στη Γενική Συνέλευση του Εκπαιδευτικού Ομίλου 
ο Δελμούζος διαφώνησε ριζικά για την ιδεολογική υφή του σωματείου με 
τον Δημήτρη Γληνό (που ζητούσε να μην υπάρχει «κανένα όριο προς τα Αριστερά»). Επικράτησε η άποψη του Γληνού. 
Ετσι ο Ομιλος διασπάστηκε και ταυτόχρονα τερματίστηκε μια μακρά γόνιμη 
συνεργασία, αλλά και - κατά τα τεκμήρια και τους μάρτυρες μια θερμή φιλία. 

Στη δεύτερη περίοδο της ζωής του, ο Δελμούζος ήταν λιγότερο μαχητικός, 
υπερασπίστηκε θερμά την πολιτική ουδετερότητα (ακόμη και μετά το 1949) 
και πολέμησε τη σοσιαλιστική θεωρία. 
Μόνη δημιουργική παρουσία του τότε ήταν (από το 1929) η καθηγεσία 
στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (παραιτήθηκε το 1937 διαμαρτυρόμενος για 
την εκπαιδευτική πολιτική της Δικτατορίας) και η συνακόλουθη ίδρυση (1934) 
και εποπτεία του Πειραματικού Σχολείου της Θεσσαλονίκης, όπου ακολούθησε 
σύστημα παιδαγωγικών αξιών που, χωρίς να του δίνουν επαναστατικό χαρακτήρα, 
το κατέστησαν πρότυπο δημιουργικής απομάκρυνσης από τα κατεστημένα. 
Μετά, και ως τον θάνατό του (1956), έμεινε στο περιθώριο της δημόσιας δράσης. 

Για να γυρίσουμε στο 1911: 
Σχολείο με τα χαρακτηριστικά του Παρθεναγωγείου του Δελμούζου 
δεν λειτούργησε ποτέ ξανά στην Ελλάδα. 
Αναρωτιέται κανείς μήπως αυτό οφείλεται και στην ακμαία επιβίωση 
των δυνάμεων που το έκλεισαν. Για έναν αιώνα... 

η φωτό...

Ανέκδοτη φωτογραφία τάξης του Παρθεναγωγείου Βόλου με τους καθηγητές 
και την Εφορευτική Επιτροπή. 
Επάνω αριστερά διακρίνεται ο διευθυντής του Αλέξανδρος Δελμούζος, ο οποίος 
είχε δημιουργήσει ένα σχολείο διαφορετικό, που όμοιό του δεν λειτούργησε ποτέ 
ξανά στην Ελλάδα (ΤΕΑΜ ΡΗΟΤΟ ΡRΕSS)

από:tovima.gr
============

ένα απόσπασμα από το Γράμμα σ' ένα φίλο μου, 
που έγραψε ο Αλέξ. Δελμούζος το 1921
[...]Ξαναγυρίζοντας τότε στα περασμένα έφερνα επίμονα εμπρός μου 
τα παλιά σχολικά μου χρόνια. 
Ζητούσα τη δική μου ψυχή, μα δεν την έβρισκα στο σχολείο, παρά στο σπίτι 
και στο περιβόλι μας ή έξω στα βουνά, στο λόγκο και στα χωράφια. 
Χίλιες δυο σκηνές και επεισόδια έπαιρναν για μένα νόημα και σημασία. 
Με πόσο κόπο και φροντίδα έχτιζα στο περιβόλι μας μια καλύβα με πλίθρες, 
που τις είχα χύσει με το μικρότερο αδερφό μου, όπως έβλεπα να κάνουν και 
οι αληθινοί χτίστες. Μια καλύβα σωστή με σκεπή, με πόρτα και παράθυρο, 
όλα καμωµένα µε τα χέρια µας. Και δίπλα το δικό µας περιβολάκι, ένα κοµµάτι 
θησαυρό για µας µέσα στο µεγάλο µε τις βραγιές, τους δροµάκους, τα δέντρα 
και τα λουλούδια του. 
∆έντρα και λουλούδια που τα είχαµε φυτέψει µε τα χέρια µας και τα βλέπαµε µέρα 
την ηµέρα να µεγαλώνουν, να µπουµπουκιάζουν, ν' ανοίγουν άνθη και να 
δένουν καρπούς. Πόση υποµονή και φροντίδα, τι συµµετρία χρειαζόταν, 
για να γίνει η Αγια-Σοφιά ή το καράβι για τα κάλαντα! 
Και όµως το δικό µας ήταν πάντα από τα πλουσιότερα και τα πιο ωραία...

Έβλεπα αργότερα εµπρός µου τον ίσιο και µονότονο ερηµικό δρόµο 
µε τις θλιµµένες ελιές και τα  βαριά βουνά. 
Ώρες ολόκληρες περπατούσαµε εκεί µε το στοχαστικό και αδύνατο φίλο, 
και σε ατέλειωτες σοβαρές συζητήσεις αντικρίζαµε τα µεγάλα προβλήµατα 
του κόσµου ζητώντας τη λύση τους. 
Ο Παρνασσός, το θεόρατο βουνό µε τα χιόνια του, τα πυκνά του δάση και τους απόκρηµνους βράχους του, µε τις νεράιδες και τα στοιχειά του, δεν είχε µείνει 
για µένα το άγριο µόνο και µυθικό βουνό. 
Κάποτε µ' ένα φίλο µου φεύγοντας κρυφά από το σπίτι, µε τρεις δραχµές 
και σαρανταπέντε λεπτά τη µόνη µας περιουσία, γύριζα µια εβδοµάδα 
κάθε του ράχη και κάθε του γωνιά. 
Και θυµόµουν πως ξαναγυρίζοντας στο σπίτι είχα τ' άσπρα λινά παπούτσια µου 
κουρέλι µονάχο, την ψυχή όµως, µε όλο τον τρόµο για την τιµωρία που 
µε περίµενε, γεµάτη από εντυπώσεις κι οµορφιά. 
Και µήπως, ποια ράχη και ποια γωνιά από τ' άλλα γύρω βουνά µου έµεινε 
κρυµµένη την Κυριακή που πήγαινα µε άλλα παιδιά κυνηγώντας τάχα, ή κάποτε 
και καθηµερινή, όταν τα µαθήµατα βάραιναν πάρα πολύ;

Κοίταζα τα περασµένα κι έβλεπα ένα παιδί ολοζώντανο µε πηγαία 
ενδιαφέροντα άλλοτε να παίζει τρελά και άλλοτε ανήσυχο και ακούραστο 
να δοκιµάζει, να σκέπτεται, να συνδυάζει, να επιχειρεί, να συγκεντρώνεται 
ώρες και µέρες σε δικά του προβλήµατα, να διψά τη γνώση και το φως. 
Και τώρα; 
Άκουα φιλοσοφία και άλλα µαθήµατα στο ξένο πανεπιστήµιο, και όπου 
κατόρθωνα να συγκεντρωθώ και να προσέξω, τα καθηγητικά λόγια µου ξέφευγαν 
σα να 'ταν ιερογλυφικά σηµεία. Και όµως είχα ζήσει παιδί ακόµα στο δικό µου 
κόσµο και µε το δικό µου τρόπο κάτι απ' αυτά που έφταναν τώρα στ' αυτιά µου. 
Ποιο χέρι πήρε ένα θεόρατο σφουγγάρι κι' έκαµε την ίδια ψυχή τάµπουλα ράζα, 
τι της στέγνωσε έτσι κάθε δροσιά;

Κι έβλεπα τότε ξέχωρα από το δικό µου κόσµο ένα πελώριο και άδειο κτίριο, σωστό 
«νησί των νεκρών», αποκλεισµένο µε ψηλά, πυκνά και µαύρα κυπαρίσσια 
απ' όλη τη ζωή. Ήταν το ελληνικό σχολείο και το γυµνάσιο, όπου είχα περάσει 
εφτά χρόνια, πέντε και έξι ώρες την ηµέρα. 
Αν από το δηµοτικό δε µου είχαν αποµείνει παρά ένα δυο σκηνές και µια θολή εικόνα, 
το νησί των νεκρών το ξαναζούσα ολόκληρο: Το παιδί του Παρνασσού 
ακούει Γεωγραφία. 
Ο σχολάρχης, µην µπορώντας να περπατήσει, καθόταν στην έδρα του 
µε µια βέργα µακριά. Ένας χάρτης κρεµόταν κοντά του στον πίνακα, 
κι εκεί φώναζε ένα ένα τα παιδιά µε ονόµατα ειδικά το καθένα: 
«κουτσουκέρα γίδα» ή «ρούσικο στιβάλι» ή «καλαπόδι» και άλλα παρόµοια. 
Τα φώναζε να ειπούν και να δείξουν το µάθηµα. Αλίµονο αν ξεχνιόταν ένα ποτάµι 
της Αµερικής ή ο αριθµός των κατοίκων από κάποια πόλη της. 
Η βέργα έπεφτε βροχή µαζί µε τις βρισιές. Κι αυτό ήταν το µόνο που συγκέντρωνε 
την προσοχή όλων µας. Μόλις τελείωνε όµως και φώναζε για µάθηµα άλλο παιδί, 
γυρίζαµε αµέσως στη δουλειά µας. Άλλοι διάβαζαν κλεφτά κάτω από το θρανίο 
το παρακάτω, άλλοι παίζαµε µε κλωτσιές αθόρυβες, ώσπου να συγκεντρωθούµε 
πάλι µε νέο ξύλο και νέες βρισιές. 
Και συλλογιζόµουν τώρα τη Γεωγραφία που την είχα όλη µάθει απ' έξω. 
κι έβρισκα µονάχα πλήθος αριθµούς και ατέλειωτα µπερδεµένα ονόµατα 
από ποταµούς, βουνά και πόλεις... 
Το µικρό ταχτικό καλλιεργητή του δικού του περιβολιού τον έπαιρνε 
η σχολική φυτολογία και η διδασκαλία της. Αποστήθιζε πώς αναπτύσσονται 
και ζουν τα φυτά, διάβαζε για «ύπερους, στήµονας, θρίδακας16» και τα παρόµοια, 
και δεν καταλάβαινε τίποτα, άν και ήτανε τα ίδια φυτά και λουλούδια, 
που τόσο τ' αγαπούσε και τα φρόντιζε στο σπίτι του. 
Και την άλλη µέρα θα το έλεγε το µάθηµα νεράκι, αν τον «έβγαζε έξω» 
ο δάσκαλος, ένας άνθρωπος αγέλαστος µε µεγάλη επιβολή, αλλά και µε µάτι 
που δεν του ξέφευγε τίποτα. 
Σ' αυτόν ήµαστε αρνάκια- αρνάκια όµως που έτρεµαν και παπαγάλιζαν 
ή µάθαιναν το πολύ ορθογραφία και κάποια σύνταξη. 
=========
Αλέξανδρος Δελμούζος
Μία προφητική φωνή από το χώρο της εκπαίδευσης
Στυλιανού Δ. Χαραλαμπίδη
Ι. Βίος και εκπαιδευτική δράση του Αλέξανδρου Δελμούζου
ΙΙ. Βασικές παιδαγωγικές θέσεις του Αλέξανδρου Δελμούζου[...]
από: apostoliki-diakonia.gr/gr