...οι ηρωικοί Πύργοι της Μάνης. Διαχρονικοι φρουροί της Μάνης, της Ελευθερίας... Φρουρούν την τιμή της πατρίδας...

...οι Πύργοι της Μάνης...

Πέτρινοι σαν το τοπίο, ψηλοί, λιτοί, αγέρωχοι, "γεμάτοι' ιστορία, τιμή και δοξα...Οι ηρωικοί Πύργοι της Μάνης.
Διαχρονικοι φρουροί της Μάνης, της Ελευθερίας. Φρουρούν την τιμή της πατριδας, το άσυλο και το Ιερό της φιλοξενίας, την παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα....

Περίπου οκτακόσιοι πύργοι-πυργόσπιτα σκορπισμένοι στα χωριά, στα βουνά και στ' ακρογιάλια και σε κάθε επίκαιρο σημείο της Μάνης.. Αποτελούν αξιόλογα λαϊκά αρχιτεκτονικά έργα, υπαγορευμένα κυρίως από τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες του τόπου. Η κατασκευαστική τους αρτιότητα, είναι επίσης εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και θα πρέπει να καταβληθεί συστηματική προσπάθεια συντήρησής τους...
Σήμερα ακατοίκητοι και ξεχασμένοι οι περισσότεροι, κινδυνεύουν να καταρρεύσουν....Δυστυχως...
Οι Δυτικοί περιηγητές σημείωναν τις αναλογίες τους με τους πύργους και τα κάστρα των φεουδαρχών της Μεσαιωνικής Ευρώπης, της Αγγλίας και της Σκωτίας.
Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος προσπάθησε το 1415 να περιορίσει το ύψος των πύργων και ο Βαυαρός αντιβασιλέας Μάουερ απαίτησε να γκρεμιστούν το 1834, αλλά και οι δύο απέτυχαν.

Οι πύργοι της Μάνης αποτελούν ιδιότυπη και μοναδική στην Ελλάδα κατηγορία λαϊκών αρχιτεκτονικών έργων.
Η ακριβής καταγωγή της μορφής τους δεν είναι βεβαιωμένη, αλλά η ομοιότητά τους προς αντίστοιχες μορφές που υπάρχουν στην Ιταλία, όπως στο Σαν Τζιμινιάνο, δικαιολογούν την πιθανότητα μιας τέτοιας επιρροής. Ως εξήγηση θα πρέπει να θεωρηθεί η μετάβαση Μανιατών εκεί και η παραμονή τους ως στρατιωτών, στο στρατό της Βενετίας ή άλλων Ιταλικών πόλεων.

Αλλά οπωσδήποτε, η ύπαρξή τους στη Μάνη είναι φανερό πως δικαιολογείται και από τα πράγματα, δηλαδή από την ανάγκη της απόκρουσης, των πειρατών, των Τούρκων και των άλλων εισβολέων, που μάταια επεχείρησαν να την καταλάβουν και από το ίδιο το κοινωνικό σύστημα που επικρατούσε στην περιοχή, τη διάκριση σε πατριές και τους εξοντωτικούς μεταξύ τους αγώνες.

Η σημασία του πύργου και η αξία της οικογένειας που τον κατείχε εξαρτιόταν από το ύψος του. Πολλές φορές ισχυρές οικογένειες δεν επέτρεπαν σε άλλες, λιγότερο σημαντικές, την ανέγερση ψηλού πύργου και άλλοτε επέβαλλαν το χαμήλωμα ή την κατεδάφιση.

Καθένας ανήκε σε μια πατριά και υπερασπίζεται όχι μόνο την οικογένεια, αλλά όλο το σόϊ, που συνήθως μένει στα γύρω σπίτια. Η φρούρηση και ανοικοδόμηση του Πύργου ήταν καθήκον όλης της πατριάς, όπως και η φρούρησή του, ενώ ποτέ δεν τον κληρονομούσαν γυναίκες, αλλά οι πλησιέστεροι άντρες συγγενείς.

Στο πύργο γίνονταν οι γάμοι, τα γεννητούρια, οι βαπτίσεις, τα γλέντια, οι θάνατοι, τα μοιρολόγια....

Οι μακροχρόνιοι και αιματηροί οικογενειακοί αγώνες είχαν αποτέλεσμα την καταστροφή πολλών πύργων. Η υπονόμευση και η ανατίναξη ήταν γνωστό μέσο και σήμαινε την κατάρρευση όχι μόνο του πύργου, αλλά και του οικογενειακού γοήτρου...

Οι πύργοι αποτέλεσαν σημαντικό αποτρεπτικό παράγοντα ωστε να παραμείνει η Μάνη σ' όλα της τα χρόνια ανυπόταχτη κι αυτόνομη. Υπήρξαν το φόβητρο των Τούρκων αλλά και η μεγάλη ελπίδα του δουλωμένου Έθνους...
Μεσα σ’ αυτούς λήφθηκαν μεγάλες αποφάσεις, στις πιο κρίσιμες στιγμές της Πατρίδας μας. Στους θρυλικούς αυτούς Πύργους διαφυλάχθηκε αιώνες, με πίστη και αυτοθυσία, το αθάνατο Ελληνικό μεγαλείο.

Εκτός όμως από τους πύργους που είναι χτισμένοι σε διάφορα στρατηγικά σημεία, στενά και περάσματα - που είναι και οι παλιότεροι και αποβλέπουν στην άμυνα του συνόλου - εκατοντάδες άλλοι ιδιωτικοί πύργοι υπάρχουν στη Μάνη, είτε μεμονωμένοι είτε και σε μεγάλες ομάδες, μέσα δηλαδή στους οικισμούς, που αποκτούν έτσι και μια εντελώς ιδιότυπη και χαρακτηριστική φυσιογνωμία, όπως τα χωριά Βάθεια, Κοίτα και Νόμια, στα οποία σώζονται πολλοί ακόμα πύργοι.

Οι πύργοι είναι κατασκευές λιθόδμητες και πολυώροφες με το ύψος τους φτάνει στα 20 μ. και να περιλαμβάνουν 4 και 5 ορόφους. Ανάλογα με το μέγεθός τους σε κάτοψη είναι δυνατό να περιλαμβάνουν ολόκληρη την κατοικία ή να αποτελούν το οχυρωμένο τμήμα της, που υψώνεται μέσα από την περιτειχισμένη αυλή.

Τα καταφύγια (χωσιάρια, κρύπτες) υπήρχαν σε επιλεγμένα οχυρά σημεία κοντά σε κάθε οικισμό, όπως και οι οικογενειακές κρύπτες σε κάθε οικογενειακό συγκρότημα που ήταν γνωστές μόνο στα μέλη της πατριάς του συστήματος αυτού. Αυτό γινόταν με μετακίνηση πέτρινου τμήματος, που είχε διέξοδο από σπηλιές στα θεμέλια του πύργου που έβγαζαν κάπου μακρύτερα και ασφαλέστερα.

Συχνά το κτιριακό συγκρότημα μιας πατριάς είχε λαβύρινθο με υπόγεια επικοινωνία από τα «κατούγια», τις «θερίδες» και τους «καταρράxτες» τους, που μπορεί ένα άτομο από τη μια άκρη του συγκροτήματος-μαχαλά να βγει στην άλλη. Αυτό συνέβαινε σχεδόν σε όλα τα χωριά της Mάνης που είχαν «μαχαλά» ή «καζά» (συνοικισμό, μαζεμένα σπίτια), ενώ δεν ήταν δυνατό σε όσα είχαν σκόρπια οίκηση.

Οι πύργοι ήταν καλά μελετημένοι στη κατασκευή τους με πολεμίστρες (ντουφεκότρουπες), ζεματίστρες (ή καταχιούστριες) και στις γωνιές πετρομάχους.

Οι ντουφεκότρουπες είχαν εσωτερικά χωνοειδές σχήμα με τον πείρο του χωνιού προς τα έξω για να εξασφαλίζουν μεγαλύτερη δυνατότητα μετατόπισης και σκόπευσης του μαχητή, χωρίς να τον βλέπουν απ' έξω. Μάλιστα ήταν σχετικά στραβό το χωνί αυτό για να μην μπορεί να υπολογίσει τη θέση του σκοπευτή ο επιτιθέμενος απ' έξω.

Οι ζεματίστρες βρίσκονταν σε θέση που ο επιτιθέμενος θα πέρναγε απαραίτητα από κάτω της για να επιτεθεί στους μέσα (π.χ. πάνω από πόρτες ή πάνω από μοναδικά περάσματα κολλητά στον τοίχο του σπιτιού).

Οι πετρομάχοι του πύργου (επάλξεις) ήταν συνήθως, δύο σε θέση διαγώνια ή με μέτωπο προς την πιθανή προσέλευση επιτιθέμενων, με εξέχοντα κυκλικά ή πολυγωνικά παρατηρητήρια και το δώμα τους περιβάλλεται από ψηλό στηθαίο. Κάθε πετρομάχος επισκοπούσε δύο αντίστοιχα της γωνίας του πύργου κτίσματα: ένας για βόρεια και δυτικά και ένας για νότια και ανατολικά. Έτσι δύο βαρδιάτορες (φρουροί) ήταν αρκετοί για τη φύλαξη του πύργου.

Τα μεταξύ των χαμηλότερων ορόφων δάπεδα στηρίζονται κάποτε πάνω σε θόλους, ενώ των ανώτερων είναι πάντοτε ξύλινα και η μεταξύ τους επικοινωνία γίνεται με ξύλινες σκάλες.

Στον Πύργο Δυρού υπάρχει πύργος που έχει στη βάση του σημείο που το χτίσιμο επιτρέπει τραβώντας μια πέτρα - η οποία μόνο εσωτερικά μπορεί να αποσπαστεί - να μπορείς να βγεις από το υπόγειο κατευθείαν στο δρόμο και να διαφύγεις ή να επιτεθείς στον πολιορκητη.

Για τον ίδιο λόγο ήταν και οι πόρτες χαμηλές ή τα παράθυρα ανύπαρκτα σε πλευρές που μπορούσε να βλέπει κανείς το εσωτερικό του πύργου από έξω (π.χ. το ισόγειο και ο πρώτος όροφος συνήθως δεν είχαν παράθυρα, ενώ οι άλλοι όροφοι είχαν πολύ μικρά και χτισμένα τουλάχιστον ως τη μέση τους).

Απαγορευόταν οι πύργοι ή οι κατοικίες των χωριών να έχουν πόρτα που να βγαίνει κατευθείαν σε κεντρική πλατεία ή σοκάκι που γινόταν ρούγα, καθαρά για λόγους ασφάλειας και του ιδιοκτήτη αλλά και των περαστικών.

Για να μπεις στην κεντρική είσοδο του πύργου έπρεπε να ξέρεις να διαβείς ένα λαβυρινθώδες δίκτυο από τοίχους και παράσπιτα. Οι πόρτες ήταν χαμηλές όχι μόνο για λόγους οχυρωματικούς ( εμπαινες σκυφτός) αλλά και για τον πολύ αέρα που φέρνει.

Τέλος από έλλειψη ξύλου, αλλά και για σιγουριά, ο πύργος έκλεινε όχι με ξύλινη πόρτα, αλλά με πέτρα που βρισκόταν στο εσωτερικό του πύργου από κατασκευής και δεν χώραγε να βγει έξω. Ενώ ήταν εύκολο από μέσα και ένα άτομο να τη μετακινεί γιατί είχε ειδικά μελετημένο άξονα, από το εξωτερικό δεν μπορούσε να σπρωχτεί, γιατί ούτε πολλά άτομα μπορούσαν να σπρώξουν μαζί (ας μη ξεχνάμε ότι ακριβώς από πάνω τους υπήρχε κάποια «καταχιούστρια»), ούτε υπήρχε βολική θέση για να βάλει κανείς δύναμη, μάλιστα όταν χρειαζόταν πολλαπλάσια απ’ αυτήν, λόγω της ειδικής τροχιάς που έπρεπε πάνω σ’ αυτή να σπρωχτεί η πέτρα-φράκτης εισόδου.

Οι παλιότεροι πύργοι ήταν χτισμένοι με ξερολιθιά, χωρίς κονίαμα, αλλά δεν είχαν μεγάλη αντοχή κι οι σεισμοί συχνά τους κατάστρεφαν. Οι νεώτεροι όμως, από το 18ο αι. κι έπειτα, είναι χτισμένοι με ασβεστοκονίαμα κι είναι πολύ ανθεκτικότεροι, και οι γωνίες τους είναι προσεκτικά κατασκευασμένες με μεγάλα αγκωνάρια.

Μετά την Επανάσταση του 1821 εμφανίστηκαν και πύργοι μεγαλύτερων διαστάσεων, με περισσότερα και μεγαλύτερα ανοίγματα, που θα μπορούσαν να ονομαστούν πυργόσπιτα. Πολλά από αυτά τα κτίρια στέγαζαν μία μόνο οικογένεια, συχνά όμως, όσο η φαμίλια μεγάλωνε, ο κάθε όροφος κατέληγε να αποτελεί μια οικογενειακή (οριζόντια) ιδιοκτησία. Εσωτερικά αποτελούνταν από το ανώι (κυρίως κατοικία) και το κατώι (αποθήκη ή χώρος για τα ζώα ή και τα δύο μαζί σε διαφορετικά δωμάτια). Γύρω από το σπίτι υπήρχαν οι βοηθητικοί χώροι: μπρεκόλακκος (κοπρόλακκος), τσιμπιχανές (καμπινές), ο φούρνος με τη φουρνοκαλύβα και η χωρικολακκούβα (ασβεστόλακκος).

Η κατασκευή πύργων στη Μάνη, και των δυο ειδών, συνεχίστηκε ως τα τέλη σχεδόν του 19ου αι. και σταμάτησε καθώς η κρατική εξουσία επιβλήθηκε σιγά-σιγά και αντικατέστησε το πατριαρχικό καθεστώς της περιοχής....
Παρέμειναν όμως αρκετοί ώστε να μας θυμίζουν τους αγώνες στη σχετικά σύγχρονη αλλά δυστυχώς λησμονημένη ( όπως όλη ή Μάνη) Επανάσταση...

Πύργος Τζανετάκη.Παραδοσιακός Πύργος, σε πολύ καλή κατάσταση κτισμένος το 1829, σε έκταση 875 τ.μ. στη νησίδα Κρανάη, στο Γύθειο . Το Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο Μάνης στεγάζεται στον τριώροφο πύργο Τζανετάκη στο Γύθειο, ένα αναπαλαιωμένο παραδοσιακό κτίσμα του 1829 που ανήκε στον μπέη και στρατηγό της επανάστασης του ‘21, Τζανετάκη Γρηγοράκη.
Το 1993 εγκαινιάστηκε εδώ η έκθεση με τίτλο «Περιηγητές στη Μάνη 15ος – 19ος αι. ς» που περιλαμβάνει τα δρομολόγια εβδομήντα ξένων περιηγητών που πέρασαν από τη Μάνη κατά τη διάρκεια πέντε αιώνων. Μέσα από μια πλούσια συλλογή ιστορικών κειμηλίων, χαρτών, χειρογράφων και εικαστικών έργων, παρουσιάζονται οι διαδρομές και οι σταθμοί των περιηγητών από την εποχή της Αναγέννησης έως και τον 19ο αι. . Η έκθεση, που παρουσιάζει επίσης την εξέλιξη των οχυρωματικών εγκαταστάσεων στη χερσόνησο της Μάνης, διοργανώθηκε από το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών

Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο Μάνης.
Στον ιστορικό πύργο Τζαννετάκη, επάνω στο γραφικό νησάκι της Κρανάης (Μαραθονήσι) του Γυθείου, φιλοξενείται η έκθεση «Περιηγητές στη Μάνη από τον 15ο έως το 19ο αι.» που διοργανώθηκε από το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Η έκθεση, που εγκαινιάστηκε το 1993, φιλοξενείται στον τριώροφο αναπαλαιωμένο πύργο του μπέη και στρατηγού του απελευθερωτικού αγώνα του 1821, Τζανετάκη Γρηγοράκη. Η έκθεση παρουσιάζει τα δρομολόγια εβδομήντα ξένων περιηγητών που πέρασαν από τη Μάνη κατά τη διάρκεια πέντε αιώνων. Μέσα από χειρόγραφα, διάφορα έντυπα, εικαστικά έργα, ιστορικά κειμήλια, σπάνιες εκδόσεις και παλαιούς χάρτες σκιαγραφούνται όλοι οι σταθμοί των περιηγητών από την εποχή της Αναγέννησης έως και τον 19ο αι. Ανάμεσα τους και οι πιο γνωστοί περιηγητές της εποχής, ο Βιτσέντσο Μαρία Κορονέλι και ο Εβλιά Τσελεμπή, οι σταθμοί των οποίων παρουσιάζονται μέσα από σύγχρονους χάρτες. Τέλος, σε ξεχωριστές ενότητες, παρουσιάζεται το έργο της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής στον Μοριά (1829-32) καθώς και η εξέλιξη των οχυρωματικών εγκαταστάσεων στη χερσόνησο της Μάνης.

Βάθεια: ανοιχτό μουσειο
Η Βάθεια είναι το πιο πολυφωτογραφημένο χωριό της Μάνης...Ο οικισμός πήρε τη σημερινή του μορφή μετά τον 18ο αιώνα και και ήταν «στις δόξες του» το 19ο αιώνα με 300 κατοίκους, οι οποίοι είχαν ασχολούνταν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το κυνήγι και. .την πειρατεία! Η τελευταία ήταν επικερδής ως τα τέλη του 19ου αιώνα, μετά όμως η δράση των πειρατών μειώθηκε κι έτσι ξεκίνησαν την καλλιέργεια της ελιάς και στη Βάθεια λειτούργησαν τέσσερα λιοτρίβια...

Από το 1900 όμως και μετά το χωριό άρχισε να ρημάζει με την φυγή των κατοίκων προς τις μεγάλες πόλεις και τη μετανάστευση. Το 1980 είχαν απομείνει ελάχιστοι κάτοικοι (11 συνολικά), κυρίως ηλικιωμένες γυναίκες. Σε αυτή την κρίσιμη στιγμή εμφανίστηκε για πρώτη φορά η ΔΕΗ στη Βάθεια ο ΕΟΤ - με μια σπάνια εκδήλωση κρατικής εποικοδομητικής πρωτοβουλίας και παρέμβασης. Αναστύλωσε και αποκαταστησε τα παλαιά πυργόσπιτα με ευλάβεια. Αυτό είχε αποτέλεσμα όχι μόνον η Μάνη να γίνει τουριστικός προορισμός, αλλά να γίνει και ευρύτερα γνωστή.

Πύργος Καπετανάκηδων
Ο Πύργος των Καπετανάκηδων- Κάστρο των Καπετανάκηδων, δεσπόζει στην κορυφή ενός λόφου, το επονομαζόμενο Πετροβούνι, στο χωριό Χαραυγή στα Σωτηριάνικα. Πρόκειται για ένα φρουριακό συγκρότημα, στην ουσία, που αποτελεί τυπικό δείγμα του ιδιότυπου αρχιτεκτονικού τύπου του πύργου, που απαντάται αποκλειστικά στη Μάνη.
Ο Πύργος ανήκε στην ένδοξη οικογένεια των Καπετανάκηδων, από τις τάξεις της οποίας αναδείχθηκαν σπουδαίοι οπλαρχηγοί που διακρίθηκαν κατά την Επανάσταση του 1821. Ο Πύργος χτίστηκε από τον Καπετάν Γεωργάκη Καπετανάκη, ο οποίος, όπως αναφέρεται στη διαθήκη του, τον ανοικοδόμησε σχεδόν εξ ολοκλήρου με δικά του έξοδα. Η ακριβής χρονολογία ανοικοδόμησης δεν είναι γνωστή, πάλι, όμως, βάσει εγγράφων, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο Πύργος είχε ολοκληρωθεί το 1821.

Εισερχόμενοι στον περίβολο του συγκροτήματος, συναντάμε στα δεξιά μας το μεγαλύτερο πύργο, που είναι και το βασικό κτίσμα, ο οποίος προσφέρει υπέροχη θέα προς το Μεσσηνιακό κόλπο. Στα αριστερά υπάρχει μικρότερος πύργος, πλησίον του οποίου υπάρχει και το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Το συγκρότημα στο σύνολό του σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση και αποτελεί ένα από τα αξιολογότερα αξιοθέατα της περιοχής.

Οι Καπετανάκηδες ήταν ονομαστή οικογένεια οπλαρχηγών από τη Μάνη, η συμβολή των οποίων στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 υπήρξε καθοριστική για την περιοχή τους. Ο πύργος τους, ο οποίος είναι γνωστός και ως Κάστρο των Καπετανάκηδων, βρίσκεται στην κορυφή του Πετροβουνίου, ενός λόφου στο χωριό Σωτηριάνικα, στο μικρό οικισμό της Χααυγης.
Το συγκρότημα πιθανότατα άρχισε να χτίζεται στα τέλη του 18ου αιώνα, με πιθανή ημερομηνία ολοκλήρωσής του το 1795, όπως αναγράφεται πίσω από μία εικόνα του Προφήτη Ηλία. Κτήτοράς του ήταν ο καπετάν Γιωργάκης Καπετανάκης, ένας από τους 14 καπεταναίους της Μάνης, και αρχιμάστορας ο Νικήτας Μανδραπήλιας, όπως φανερώνεται από έγγραφα της περιόδου, ανάμεσα στα οποία και η διαθήκη του ίδιου του καπετάν Γιωργάκη, όπου αναφέρεται ότι επιθυμούσε να μεταβιβάσει το συγκρότημα αυτό στα παιδιά του.
Το μικρό αυτό φρούριο είναι τραπέζιο στο σχήμα, εκτείνεται σε τρεις ορόφους και περιβάλλεται από κυκλικούς πυργίσκους. Η είσοδος είναι από τα ανατολικά, όπου υπάρχει τοξωτή πύλη. Εισερχόμενος, ο επισκέπτης συναντά έναν τάφο, μέσα στον οποίο διακρίνεται ακόμα ένας ανθρώπινος σκελετός. Δεν αναγράφεται κανένα στοιχείο αναφορικά με τον «ένοικο» του τάφου, πιθανότατα όμως να ήταν κάποιο μέλος της οικογένειας. Στα δεξιά υπάρχει ο κυρίως πύργος, ο οποίος προσφέρει πανοραμική θέα προς όλο τον Μεσσηνιακό κόλπο. Στα αριστερά υπάρχει ένας χαμηλότερος κυκλικός πύργος και δίπλα από αυτόν το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, που πρέπει να ήταν ο ιδιωτικός ναός της οικογένειας. Στη βόρεια και στη δυτική πλευρά υπήρχαν τα κτίσματα των κατοικιών, καθώς και των αποθηκευτικών και βοηθητικών χώρων. Ο οχυρωμένος περίβολος έχει πάνω από 100 πολεμίστρες, ενώ στις τρεις γωνίες υπάρχουν αμυντικοί πύργοι. Στον κεντρικό περίβολο διακρίνονται τα στόμια δύο δεξαμενών, όπου συγκεντρωνόταν το βρόχινο νερό που χρησιμοποιούνταν για την ύδρευση του συγκροτήματος.

Σήμερα ο πύργος στο Πετροβούνι διατηρείται σε σχετικά καλή κατάσταση, είναι επισκέψιμος και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα στην περιοχή.

Elias Christeas

οι φωτό : https://www.facebook.com/photo.php?fbid