Μάχη φύλων και... γραμμάτων

ΜΑΡΚ ΤΟΥΑΙΗΝ
Το ημερολόγιο
του Αδάμ και της Εύας

ΜΑΞ ΜΠΗΡΜΠΟΜ Sir Max Beerbohm
Ηνοχ Σόουμς
Οι μεν γεννήθηκαν στον παράδεισο, ο δε πούλησε την ψυχή του στον διάβολο. 
Οι πρώτοι προσπάθησαν να κατανοήσουν τον Κήπο και να συνεννοηθούν μεταξύ τους, 
ο δεύτερος θέλησε να τον καταλάβουν. 
Από τη μια μεριά, η παραδείσια πάλη των φύλων, από την άλλη, η πάλη 
των φυλών (της λογοτεχνίας). 
Οι κλασικοί γίνονται κλασικοί διότι καταφέρνουν να δημιουργήσουν έργα που δίνουν 
τη χαριστική... βράση στη χύτρα του πνεύματος – κι όταν εκείνη εκρήγνυται, 
γεμίζει ο τόπος ομορφιά καλά μαγειρεμένη. 

Ο Μαρκ Τουαίην (1835-1910) και ο Μαξ Μπήρμπομ (1872-1956), ένας εξευρωπαϊσμένος Αμερικανός και ένας οικουμενικός Βρετανός, καταδύονται στο καλό και στο κακό, στην προσδοκία και στη φιλοδοξία.

Το «Ημερολόγιο του Αδάμ και της Εύας» του Μαρκ Τουαίην είναι ένα σπαρταριστό κείμενο για την αιώνια διαμάχη μεταξύ του άνδρα και της γυναίκας. Ο μεγάλος Αμερικανός παίζει με τα στερεότυπα (θα λέγαμε, στα όρια του σεξισμού, αλλά ας μην παρεκτραπούμε...): ο Αδάμ, βαρύς κι ασήκωτος, μοναχικός, ήρεμος στη μοναξιά του, που σπάει άμα τη εμφανίσει της Εύας, της παθιασμένης, ρομαντικής και φλύαρης σαρκός εκ της σαρκός του, αν και ίδιος φέρεται να λέει ότι δεν του λείπει κανένα κομμάτι αμφισβητώντας την «αλήθεια». Οι σκέψεις που βάζει ο Τουαίην στο στόμα των πρωτοπλάστων δημιουργούν χαμόγελα με την τόσο σαρκαστική διάθεση του συγγραφέα. Για παράδειγμα, ήδη από τη δημιουργία του κόσμου η Κυριακή ήταν μια βαρετή ημέρα, ενώ το «νέο πλάσμα» –ή Πείραμα– αναρωτιέται γιατί αγαπάει τον Αδάμ, αποκλείοντας όλα τα χαρίσματά του και εστιάζοντας σε ένα: επειδή είναι άνδρας και δεν τη νοιάζει εάν θα τιμωρηθεί τρώγοντας τα απαγορευμένα φρούτα, αφού, «αν είναι να πάθω κακό ικανοποιώντας τον, τι με νοιάζει τι θα πάθω;». Ο Μαρκ Τουαίην δεν αφήνει τίποτα όρθιο. Παίζει, με σκωπτική διάθεση, με τα παραδεδομένα κλισέ για τη ζωή στην Εδέμ, για τα ζώα που εμφανίζονται, αλλά και για τις ανακαλύψεις του Αδάμ σε σχέση με τα φυσικά φαινόμενα, όπως ότι τα νερά ενός καταρράκτη κατεβαίνουν, δεν ανεβαίνουν (αυτό, μάλιστα, η Εύα το ονόμασε «Αδαμιαίο Νόμο της Κατηφορικής»). Ο τρόπος που οι δυο τους ανακαλύπτουν τον κόσμο –και νιώθουν την υποχρέωση να παραδώσουν– είναι και το αφηγηματικό κέντημα του σπουδαίου συγγραφέα.
Κι αν ο Μαρκ Τουαίην είναι ένας μάστορας της ειρωνείας, ο Μαξ Μπήρμπομ είναι ένας εστέτ του σαρκασμού, ένας μεταμοντερνιστής προτού καν ο όρος υπάρξει. 
Το «Ηνοχ Σόουμς» είναι ένα σπαρταριστό κείμενο για τον ομώνυμο συγγραφέα, ο οποίος πουλάει την ψυχή του στον διάβολο, προκειμένου να πάει 100 χρόνια μπροστά και να ελέγξει την υστεροφημία του, ανακαλύπτοντας ότι η μοναδική αναφορά στο πρόσωπό του είναι το διήγημα που έγραψε ο Μαξ Μπήρμπομ! Από το 1897, οπότε και ζει (και παλεύει να αναγνωριστεί), πετάγεται για μια στιγμή στο 1997 (όπου ο Μπήρμπομ, σε μία προφητική έκλαμψη, του λέει ότι θα απαγορεύεται το διάβασμα στις βιβλιοθήκες), απογοητεύεται, καταθλίβεται και, έτσι, αφήνεται, ως υπεσχέθη, στα χέρια του διαβόλου. Είναι η πρώτη εμφάνιση στα ελληνικά του καρικατουρίστα, δημοσιογράφου, δοκιμιογράφου και παρωδού Μαξ Μπήρμπομ, ο οποίος έτυχε μιας λαγαρής μετάφρασης και ενός υπέροχου επιμέτρου. Το «Ηνοχ Σόουμς» δεν είναι απλώς η ιστορία ενός ελάσσονος Αγγλου ποιητή· είναι, κυρίως, μία λεκτική, διαχρονική καρικατούρα των ανθρώπων των γραμμάτων, εκείνων που αποζητούν, ίσως χωρίς κανένα τάλαντο ή εφόδιο, να ξεχωρίσουν – κι όταν δεν το καταφέρνουν, επιτιμούν την άπονη ζωή. Περισσότερο απ’ όλα ίσως, η μορφή του Ηνοχ Σόουμς είναι η προσπάθεια του συγγραφέα να μάθει ο κόσμος ότι υπήρξε, προσπάθησε, ακόμη κι αν δεν κατάφερε να ανεβούν οι μετοχές του στο χρηματιστήριο του κανόνα της λογοτεχνίας...

Η ιστορία της Γένεσης είναι από τις γνωστότερες όλων των εποχών, ωστόσο λίγα πράγματα έχουν γραφτεί για τις εμπειρίες του πρώτου άντρα και της πρώτης γυναίκας στον εδεμικό τους κήπο, εκτός από τη μοιραία εξαπάτησή τους από το φίδι. Στο "Ημερολόγιο του Αδάμ και της Εύας", ο δεξιοτέχνης αφηγητής Μαρκ Τουέην αναπαριστά κωμικά αυτές τις πρώτες μέρες και αποκαλύπτει ότι στον κήπο δεν απουσίαζε καθόλου εκείνη τη μάχη των δύο φύλων που ενέπνευσε τόσα πολλά μεταγενέστερα κείμενα. Παρουσιάζει τον Αδάμ σαν ασκητικό τύπο, έναν άνθρωπο που απολαμβάνει τη μοναξιά του και δεν είναι προετοιμασμένος για την άφιξη της Εύας, ενός ομιλητικού, συναισθηματικού και εξαιρετικά ζωηρού θηλυκού. Ωστόσο, με τον καιρό, και μετά από πολλές συγκρούσεις -μερικές χιουμοριστικές, άλλες εξαιρετικά στενόχωρες- μαθαίνουν βαθμιαία να ζουν μαζί και καταλήγουν να συνειδητοποιήσουν ότι οι άντρες κι οι γυναίκες μπορούν πραγματικά να συνυπάρξουν αρμονικά.

Γραμμένη σε μορφή ημερολογίου, η αναδιήγηση της αυγής της ανθρώπινης δημιουργίας είναι ιδιοφυής, πνευματώδης και εξαιρετικά απολαυστική, με πολλά ψήγματα αλήθειας για τις σημερινές διαμάχες ανάμεσα στα φύλα. Παρουσιάζεται εδώ με έξι πρόσθετα κείμενα που συγκροτούν μια μοναδική συλλογή των αδαμικών μύθων του Τουέιν.

Πρώτη εμφάνιση στα ελληνικά του εξαιρετικού παρωδού πεζογράφου, καρικατουρίστα, δημοσιογράφου, στυλίστα και δοκιμιογράφου Μαξ Μπήρμπομ (1872-1956). Η νουβέλα Ήνοχ Σόουμς είναι η πιο γνωστή της συλλογής Seven Men (1919) όπου πρωταγωνιστούν έξι (αργότερα οκτώ, στην έκδοση του 1950) φανταστικοί Άγγλοι πεζογράφοι του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα.

Ένας ελάσσων Άγγλος ποιητής της δεκαετίας του 1890, κουρασμένος από τις ανεπιτυχείς προσπάθειες να κατακτήσει τη λογοτεχνική σκηνή της Αγγλίας, υπογράφει συμβόλαιο με τον ίδιο τον Διάβολο. Ως ανταπόδοση, η σατανική μεγαλειότητά του συμφωνεί να μεταφέρει τον δυστυχή Ήνοχ Σόουμς στο μέλλον, έναν αιώνα αργότερα, ώστε να επισκεφθεί το αναγνωστήριο της Βρετανικής Βιβλιοθήκης και να αναζητήσει στις καρτελοθήκες της ίχνη της υστεροφημίας του. Αλίμονο, το σύντομο αυτό ταξίδι στο χρόνο, προς εκείνο το τότε μακρινό ακόμα απόγευμα του 1997, αποδεικνύει ότι οι μελλοντικές γενιές θα τον θυμούνται μόνο ως ήρωα μιας "ιστορίας" κάποιου Mαξ Μπήρμπομ...

Ταξίδι στο χρόνο, συμφωνία με τον Διάβολο και παρωδία της στάσης και του τρόπου ζωής των αισθητιστών, η νουβέλα είναι "μια μεταμοντέρνα μυθοπλασία γραμμένη πριν από την εποχή της", η οποία, φυσικά, δεν διέφυγε της προσοχής του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ενώ δεν είναι τυχαίο ότι τη μιμήθηκε ο Ρεϋμόν Κενώ και τη λάτρεψε ο Ρομπέρτο Μπολάνιο.
Αγνοώντας το υπερφυσικό, τον Καθολικό διαβολισμό (!), το ταξίδι στο Χρόνο, τη φιλολογική εμβρίθεια στην αναπαράσταση της εποχής και μιας ολόκληρης θαυμαστής γενιάς, το κείμενο μπορεί να διαβαστεί και ως μια ελεγειακή διαχρονική αποτύπωση της εικόνας των ανθρώπων των γραμμάτων, όπως τους ξέρουμε και σήμερα. Πίσω από το ευφάνταστο σκηνικό και τις λεπτομέρειες, διακρίνεται το πάθος του διαρκούς αγώνα των ελασσόνων ενάντια στο χρηματιστήριο των λογοτεχνικών αξιών και τη βία της λογοτεχνικής ιστορίας. *Από την παρουσίαση της έκδοσης