Ραφήνα: Λόφος Οχυρού (το καταφύγιο & τα πυρομαχικά)

…η ιστορία του οχυρού και του υπόγειου καταφυγίου της Ραφήνας, ξεκινά 

την πρώτη Μαΐου του 1941 με την είσοδο των Γερμανών στην περιοχή,
οι οποίοι κατασκεύασαν στο λόφο Παναγίτσα που βρίσκεται νοτιοδυτικά από το κέντρο 

της πόλης της Ραφήνας, οχυρωματικά έργα για την επίβλεψη του παρακείμενου λιμένα. 

Η δημοτική αυτή έκταση καταλαμβάνει περίπου 300 στρέμματα και έχει εξαιρετική θέα 

προς το λιμάνι, το κέντρο της Ραφήνας και την Πεντέλη.

Πριν από τα Χριστούγεννα του 2012, και συμπτωματικά λίγο καιρό μετά τη δική μας επίσκεψη, ο Δήμαρχος Ραφήνας-Πικερμίου, υποψιαζόμενος ότι η περιοχή του λόφου 
δεν είναι καθαρή από παλιά ξεχασμένα πυρομαχικά, και επιθυμώντας να την καταστήσει ακίνδυνη για τους επισκέπτες, ζήτησε από το Τάγμα Εκκαθαρίσεως Ναρκοπεδίων Ξηράς (ΤΕΝΞ) του Ελληνικού Στρατού να πραγματοποιήσει σχετικό έλεγχο. 
Οι έρευνες της ειδικής ομάδας φανέρωσαν πράγματι ξεχασμένα παλιά πυρομαχικά σε πολύ μικρό βάθος, δικαιώνοντας την επιμονή του δημάρχου, αλλά και κρίνοντας ως αδικαιολόγητη την μέχρι τότε προσβασιμότητα του χώρου χωρίς ειδική σήμανση, παρά την επικινδυνότητα, που αποδείχθηκε από τα ευρήματα των ναρκαλιευτών.
Ο λόφος της Παναγίτσας που αποτελεί φυσική προέκταση των νοτιοανατολικών παρυφών του Πεντελικού όρους, καλύπτεται σήμερα από πευκόφυτο δάσος που ονομάζεται "Δάσος Οχυρό". 

Το ύψος του λόφου φτάνει τα 60 μέτρα και στη δασική βλάστηση κυριαρχεί η χαλέπιος πεύκη. Χαρακτηριστικό της μορφολογίας του εδάφους είναι η ρεματιά που διασχίζει το δάσος από Βορρά προς Νότο. Το δάσος δεν έχει πηγές ή άλλα χαρακτηριστικά γεωμορφολογικά στοιχεία, εκτός από τα υπολείμματα των οχυρωματικών έργων που κατασκευάστηκαν το 1941 από τους Γερμανούς. 

Για την ακρίβεια, πάνω στον λόφο δημιουργήθηκαν ανοικτές θέσεις πυροβόλων, 

αποθήκες, δεξαμενές, ορύγματα, καταλύματα και υπόγειες στοές.

δεξαμενή

Οι Γερμανοί επιστράτευσαν όλους τους ντόπιους από 16 έως 60 χρονών και τους υποχρέωσαν σε καταναγκαστικά έργα για την κατασκευή του οχυρού. Οι εργασίες των κατακτητών περιλάμβαναν εκτός των άλλων, σκάψιμο των ορυγμάτων και άνοιγμα των υπόγειων στοών, και ο κάθε κάτοικος έπρεπε να δουλεύει εκεί μια μέρα κάθε εβδομάδα. 

Η είσοδος του υπόγειου καταφυγίου
 

Συμφωνα λοιπόν με τις πληροφορίες, κατασκευάστηκαν πέντε κυκλικές τσιμεντένιες βάσεις για βαρέα πυροβόλα, που είχαν έρθει πιθανότατα από τη Γραμμή Μαζινό (Ligne Maginot) στη Γαλλία. Είχαν διάμετρο 15 μέτρα και δυνατότητα περιστροφής 270 μοιρών, ενώ περιφερειακά υπήρχαν και υπόγειες αποθήκες πυρομαχικών. Η θέση του οχυρού ήταν στρατηγική καθώς από το ύψωμα αυτό μπορούσαν να επιβλέπουν όλη την περιοχή από το Σχοινιά μέχρι το Πόρτο Ράφτη. Επίσης, πληροφορίες αναφέρουν την κατασκευή και άλλων οχυρωματικών έργων στις γύρω παραλίες.

Περιήγηση στις στοές του καταφυγίου

Παρ' όλο που κατασκευάστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του '40, οι σήραγγες και οι αίθουσες διατηρούνται σε εξαιρετικά καλή κατάσταση και μοιάζουν να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ακόμη. Παρ' όλα αυτά, ο χώρος δεν αποτελεί στρατιωτική περιοχή ή ιδιοκτησία, αφού και ο Στρατός κλήθηκε εδώ για λογαριασμό του Δήμου (ιδιοκτήτης).

 Διάδρομοι και αίθουσες, εδώ όλα από μπετόν.

Συνηθισμένη τεχνοτροπία κατασκευής στα καταφύγια της ίδιας εποχής...

Και μία κοιμώμενη νυχτερίδα, που προσπαθήσαμε να μην ενοχλήσουμε!

Οι Γερμανοί έφυγαν από την Ραφήνα στις 12 Οκτωβρίου του 1944, αφού φρόντισαν πρώτα να πάρουν τα πάντα από το λόφο του οχυρού, και φεύγοντας να τον ανατινάξουν. Η μεγάλη αυτή έκρηξη κατέστρεψε μεγάλο μέρος του, με αποτέλεσμα να μείνει μόνο ότι βλέπουμε σήμερα περπατώντας στο λόφο: ορύγματα, τάφροι, φυλάκια και οχυρωματικά έργα κάτω από τα δέντρα, αλλά και το υπόγειο αυτό καταφύγιο.

Οι τσιμεντένιες στοές του έχουν μείνει ανέπαφες από την έκρηξη, αφήνοντάς μας ένα ακόμη αττικό δείγμα υπόγειας οχυρωματικής αρχιτεκτονικής του Β΄ Παγκοσμίου, και μάλιστα σε τέτοια θέση που -λόγω και της άριστης κατάστασής του- θα μπορούσε κάλλιστα να αξιοποιηθεί και να γίνει επισκέψιμο ως μουσείο.

Από τα ελάχιστα ίχνη που άφησαν πίσω τους οι Γερμανοί;

Μισογκρεμισμένο άνοιγμα (πόρτα).

Διακρίνεται και το πάχος των τοιχωμάτων.

Εδώ είναι και το μοναδικό σημείο με δείγματα καταστροφής του καταφυγίου

...που ίσως βέβαια  να είναι και μεταγενέστερα.

Θάλαμος με φρέαρ (πηγάδι) επικοινωνίας με την επιφάνεια.

Προφανώς, κατακόρυφος αγωγός εξαερισμού (αεραγωγός) ύψους 14,5 μέτρων.

Μία από τις αίθουσες, μοιάζει να είχε συγκεκριμένους επισκέπτες

 ...οι οποίοι διακόσμησαν κατάλληλα το εσωτερικό της.



Συνεχίζοντας την περιήγηση...

Φτάνουμε σε μια ανηφορική μπαζωμένη στοά

...που καταλήγει σε μία φραγμένη από την επιφάνεια είσοδο.

Επιστρέφοντας...

Ανεβαίνουμε τα σκαλοπάτια...

...που μας οδηγούν και πάλι στην επιφάνεια.

Έξοδος, και το φρέαρ όπως φαίνεται εξωτερικά

Σχέδια αξιοποίησης του Οχυρού από τον Δήμο και η εκκαθάριση της τοποθεσίας από τον στρατό (ΤΕΝΞ).

Ο Δήμος Ραφήνας αποσκοπεί στην ανάδειξη του δάσους και των οχυρωματικών έργων, ως χώρο αναψυχής και ιστορικής γνώσης. Δεν γνωρίζουμε βέβαια αν σκοπεύουν να αξιοποιήσουν και το υπόγειο καταφύγιο, αλλά τουλάχιστον για τον παραπάνω λόγο, η έκταση που περιλαμβάνει το οχυρό αποφασίστηκε να καθαριστεί από πιθανά ίχνη παλαιών πυρομαχικών, που αποδείχτηκε πως υπήρχαν κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. 

Εμείς, επισκεφτήκαμε το λόφο του Οχυρού στα τέλη Οκτωβρίου του 2012. Λίγο καιρό μετά (πριν από τα Χριστούγεννα) έπειτα από ενέργειες του Δημάρχου Γιώργου Χριστόπουλου, ειδική στρατιωτική ομάδα του Τάγματος Εκκαθαρίσεως Ναρκοπεδίων Ξηράς ανέλαβε να ελέγξει μέρος της περιοχής. Συγκεκριμένα ελέγχθηκαν οι υφιστάμενοι διάδρομοι περιπάτου εντός του Οχυρού, καθώς και δύο μέτρα εκατέρωθεν των οδών, προκειμένου να μην υπάρχει ο παραμικρός κίνδυνος από τυχόν θαμμένα εγκαταλειμμένα πυρομαχικά, ώστε να γίνει μελλοντικά περεταίρω αξιοποίηση του χώρου. 

Χαρακώματα

Εκτός από τα -ενδεχομένως ακίνδυνα- πυρομαχικά φορητού οπλισμού που βρέθηκαν, βρέθηκε μάλιστα και βλήμα (όχι κάλυκας) το οποίο δόθηκε για αξιολόγηση στην ειδική ομάδα Εξουδετέρωσης Εκρηκτικών Μηχανημάτων / Μηχανισμών – Εξουδετέρωσης / Αντιμετώπισης Αυτοσχέδιων Μηχανισμών του Στρατού. Τα πυρομαχικά να σημειωθεί ότι ήταν θαμμένα σε βάθος μόλις 15-20 εκατοστών από την επιφάνεια. Τον Φεβρουάριο του 2014 που επισκεφτήκαμε ξανά το καταφύγιο, παρατηρήσαμε στο εσωτερικό του περισσότερα παλαιά μέρη πυρομαχικών από την πρώτη φορά. Πιθανώς να τοποθετήθηκαν εκεί, μετά την εκκαθάριση, αποτελώντας μέρος όσων εντοπίστηκαν από τον στρατό.

Ανατιναγμένες εγκαταστάσεις του λόφου που σήμερα καλύπτονται από στέγαστρο.

Ο Δήμαρχος Ραφήνας-Πικερμίου, έπειτα από τις εξελίξεις αυτές, λέγεται πως μελετάει το ενδεχόμενο -σύμφωνα με την υφιστάμενη νομοθεσία- προκειμένου να απαιτήσει αποζημίωση από τους Γερμανούς που τοποθέτησαν τα πυρομαχικά στο λόφο του Οχυρού, καθώς το κόστος για τον πλήρη έλεγχο και εκκαθάριση της περιοχής είναι πολύ υψηλό…

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ: http://urbanspeleology.blogspot.gr/