Στα ανατολικά του Μανδαμάδου βρίσκεται η περιοχή του Ασπροπόταμου
(από το ομώνυμο ποτάμι) και του Αγίου Στεφάνου.
Το αργιλώδες χώμα της περιοχής ήταν η αιτία για να γίνει ο τόπος
των τσουκαλάδων.
Σήμερα ελάχιστοι έμειναν να συνεχίζουν την τέχνη της κεραμικής.
Εκεί, ακολουθώντας μία εκτός τουριστικών διαδρομών πορεία,
βρίσκεσαι στην άλλη την «ανεξερεύνητη Λέσβο» που συνεχίζει να
σε εκπλήσσει ευχάριστα.
Μετά το βυζαντινό εκκλησιδάκι του Αγίου Στεφάνου και φτάνοντας
στο τελείωμα του ασφαλτοστρωμένου δρόμου, στην άκρη ενός κάβου
θα συναντήσεις κι έναν από του τελευταίους τσουκαλάδες,
τον Δημήτριο Κουβδή.
Συνεχίζει την τέχνη του πατέρα του, με τον ίδιο παραδοσιακό τρόπο.
Χρησιμοποιεί χώμα από την περιοχή του Μανδαμάδου, το επεξεργάζεται
ο ίδιος για να το κάνει πηλό και τα κεραμικά του συνεχίζει να τα ψήνει
στο παραδοσιακό καμίνι. Ένας από τους τελευταίους τσουκαλάδες
του νησιού που συνεχίζει μια τέχνη χιλιάδων ετών.
Αντιστέκεται σθεναρά στις νέες τεχνικές με πιστή σύντροφο τη γυναίκα του
την κυρία Παρασκευή.
Φθάνοντας κανείς και αντικρίζοντας τον μικρό κάβο καθώς τον αγκαλιάζει
το γαλάζιο πέλαγος και τις κατάφυτες από ελιές πλαγιές να καταλήγουν
στο μικρό λιμανάκι, η ψυχή του αγαλλιάζει.
Ήταν πρωί όταν έφτασα, μετά το τηλεφώνημα του Δημητρού που με ενημέρωνε
για το άναμμα του καμινιού.
Μόνο ο ήχος των τζιτζικιών και ο φλοίσβος της θάλασσας ακούγονταν.
Όλες τις προηγούμενες μέρες ένιωσα την αγωνία του για να βρει τις κατάλληλες
καιρικές συνθήκες για το άναμμα του καμινιού.
Δεν πρέπει να υπάρχει καθόλου κίνδυνος βροχής γιατί τα κεραμικά πριν μπουν
στο καμίνι πρέπει να απλωθούν στον ήλιο.
Βγαίνουν από την ασφάλεια και τη δροσιά του εργαστηρίου (τσκαλαριού)
και θα σκεπαστούν με σεντόνια.
Η έκθεση στον ήλιο θα γίνει σταδιακά πριν αρχίσει το στάδιο
που θα μπουν στο καμίνι για το τελικό ψήσιμο.
Η βροχή θα ήταν μία τραγωδία και ο κόπος ημερών θα πήγαινε χαμένος.
Όταν έφτασα, ήδη κμάρια και κμαρέλια, φουφούδες, γλάστρες και γλαστρέλια,
κουμπαράδες και κουμπαραδέλια λιάζονταν στην αυλή, περιμένοντας
την στιγμή να μπουν από τα πεπειραμένα χέρια του Δημητρού στο καμίνι.
Το καμίνι το είχε προθερμάνει νωρίς το πρωί καίγοντας «ρείχια» (ρείκια),
ώστε να φύγει και το τελευταίο ίχνος υγρασίας από το εσωτερικό του.
Κατά τη μία το μεσημέρι, αφού είχαμε πιει τα καφεδάκια μας από τα φιλόξενα
χέρια της κ. Παρασκευής, και ενώ ο ήλιος ανελέητος μεσουρανούσε πάνω
από τα κεφάλια μας, δόθηκε το σύνθημα για το γέμισμα του καμινιού.
Ο Δημητρός κάνοντας τον σταυρό του, εισχωρεί «εν τω μέσω της καμίνω»
και η γυναίκα του και ο γαμπρός του αρχίζουν να του δίνουν, σύμφωνα με
τις δικές του εντολές, τα κεραμικά.
Αρχίζει ένας αγώνας με αντίπαλο τη φοβερή ζέστη και την αγωνία να μπορέσει
να τοποθετήσει όλα τα κεραμικά μέσα στο καμίνι.
Σκοπός είναι να μην μείνει κανένα εκτός ή όσο γίνεται λιγότερα.
Η τοποθέτηση των κεραμικών και ο χώρος του καμινιού τον καθοδηγεί σιγά σιγά
στο τρόπο στησίματος.
Η γυναίκα του απ’ έξω, μπροστά στο μικρό στόμιο, φροντίζει να τον ενθαρρύνει,
να του διώχνει το άγχος, να του δίνει πετσέτα να σκουπίζει τον ιδρώτα του,
ποτήρια με δροσερό νερό και να φροντίζει και εμάς τους υπόλοιπους
που παρακολουθούμε με φοβερό ενδιαφέρον όλη τη διαδικασία.
Μας διαβεβαιώνει ότι όλα θα πάνε καλά, γιατί το πρωί προσευχήθηκαν και
στον Ταξιάρχη που είναι προστάτης του νησιού και το ομώνυμο μοναστήρι του
βρίσκεται εκεί κοντά, στο χωριό του Μανδαμάδου.
Περίπου τρεις ώρες χρειάστηκαν μέχρι να γεμίσει το καμίνι ο Δημητρός και
να το σφραγίσει. Μόνο μια πήλινη φουφού έμεινε εκτός που η κυρία Παρασκευή
την μετέφερε γελώντας ξανά μέσα στο εργαστήρι.
Αμέσως μετά το σφράγισμα άρχισε το επόμενο πολύωρο στάδιο του πυρώματος
του καμινιού που ήταν φορτωμένο με την πολύτιμη πραμάτεια.
Όπως λέει και ο ίδιος ο Δημητρός το άναμμά του ακολουθεί μια ιεραρχική διαδικασία.
Θέλει υπομονή και ατέλειωτες ώρες να τροφοδοτείς με ξύλα, ρείκια και τελευταία
με πυρήνα τη φωτιά του καμινιού, ώστε αργά το βράδυ να φτάσει σταδιακά στη θερμοκρασία που πρέπει.
Εδώ χρειάζεται εμπειρία ετών και τέχνη ακόμη και στον τρόπο που ρίχνεις την
πυρήνα μέσα στο καμίνι. Σιγά σιγά, με υπομονή, αντέχοντας την πύρα της φωτιάς.
Όλα πρέπει να γίνουν χωρίς βιασύνη.
Ένα λάθος μιας στιγμής στο ψήσιμο, μπορεί να καταστρέψει τη δουλειά
τόσων ημερών που χρειάστηκε να περάσει μπροστά στον τροχό.
Ποτέ δεν είχα φανταστεί όλη αυτή την κοπιαστική διαδικασία που χρειάζεται
ένα κεραμικό για να φτάσει στο τελικό του στάδιο.
Σήμερα βέβαια με την τεχνολογία και τους ηλεκτρικούς φούρνους η διαδικασία
έχει απλοποιηθεί.
Εδώ όμως στο τελευταίο αυτό παραδοσιακό εργαστήρι κεραμικής του νησιού,
συνεχίζεται μια τέχνη χιλιάδων ετών.
Το αρχαιότερο καμίνι πάνω στο νησί βρέθηκε στον χώρο της προϊστορικής
Θερμής (2η χιλιετία π.Χ.) και χρονολογείται το 1600 π.Χ. στην τελευταία περίοδο
του οικισμού.
Ο οικισμός καταστράφηκε από πυρκαγιά και από τότε δεν ξανακατοικήθηκε
μέχρι τους ιστορικούς χρόνους.
Το προϊστορικό καμίνι της Θερμής είναι σχεδόν το ίδιο μ’ αυτό που λειτουργούσε
εδώ μπροστά μας, όπως με διαβεβαιώνει η αρχαιολόγος Όλγα Φιλανιώτου
που βρίσκονταν μαζί μας στο άναμμα του καμινιού.
Ο ήλιος είχε αρχίσει να δύει όταν ξεκίνησα να επιστρέψω.
Οι τελευταίες του ακτίνες χρύσιζαν το πέλαγος και τον μικρό φιλόξενο κάβο.
Το καμίνι κάπνιζε καθώς η φωτιά έκαιγε στα σωθικά του, ψήνοντας την
πολύτιμη πραμάτεια του.
Χώμα και νερό της λεσβιακής γης σε ένα αρχέγονο αγκάλιασμα με τη φωτιά,
εκεί στην άκρη του κάβου, κάπου ανατολικά του Αιγαίου, στη γλυκιά αγκάλη
της αιολικής γης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου