Μανιάτες (ΚΑΙ) στο Μακεδονικό αγώνα Η δυναμική συμβολή της Μάνης στον Μακεδονικό Αγώνα

Ο Μακεδονικός αγώνας ήταν ιδιόμορφος στη προπαρασκευή και 
στην οργάνωση και πολύμορφος στην ένοπλη δράση. 
Σε όλες τις φάσεις του μετέχουν Μανιάτες, που εθελοντικά πολέμησαν
 και στη Κρήτη τα έτη 1841, 1869, 1895, 1897), στη Θεσσαλία το 1854 και 
στη Μακεδονία το1897.

Στη προπαρασκευή συνετέλεσαν δύο διαπρεπείς Μανιάτες, δημοσιογράφοι 
και διευθυντές εφημερίδων, ο Πέτρος Κανελλίδης της εφημ ‘’ΚΑΙΡΟΙ ‘’και 
ο Δημήτρης Καλαποθάκης, της εφημ ’’ ΕΜΠΡΟΣ.’’

-Ο Π. Κανελλίδης διακρίθηκε ως εθελοντής στη Κρήτη το 1869 στο σώμα του μανιάτη Δημήτρη Πετροπουλάκη, ενώ ο Δ. Καλαποθάκης με την αρθρογραφία του για το Μακεδονικό ζήτημα, με το ψευδώνυμο «Μακεδονικός», επηρέαζε τη κοινή γνώμη και είναι αυτός που οργάνωσε το Μακεδονικό κομιτάτο.Από το γραφείο του Καλαποθάκη οργανώνονται τα εθελοντικά σώματα που εισέρχονται στη Μακεδονία, ο ανεφοδιασμός, η αλληλογραφία κλπ.

Στη περιφέρεια εργάζονται πολλοί Μανιάτες και ενδεικτικά αναφέρονται:

1. Ο Κυριάκος Ταβουλάρης, ανθυπασπιστής του πυροβολικού που υπηρετεί στο προξενείο Θεσσαλονίκης, από το Μάρτιο του 1906 έως το 1909, με το ψευδώνυμο «Κατσανός».
2. Δ. Ανδρουβιτσανέας, ως δάσκαλος σε διάφορα χωριά της Βέροιας και της Έδεσσας.
3. Ο Ιωάννης Ζαγοριανάκος (καπετάν Ζάγρας), ως πράκτορας στη Προσοτσάνη, Καβάλα, Δεδέγαετς και Κωνσταντινούπολη.
4. Ο Παρασκευάς Ζερβέας (καπετάν Παρασκευάς), ως γεωπόνος στη περιφέρεια Ρουμλουκίου.
5. Ο Μανούσος Καναβαράκος (καπετάν Μανούσος), ως δάσκαλος στους Αποστόλους (Πέλλα).
6. Ο Βασίλης Καραμούζης, κυβερνήτης εμπορικού πλοίου υπό Τουρκική σημαία μετέφερε πυρομαχικά.
7. Ο Γρ. Λαδακάκος, διευθυντής σχολείου στη Γουμένιτσα.
8. Ο Λεωνίδας Μπεχράκης, από την Αρεόπολη, ως πράκτορας στη Καβάλα.
9. Ο Παναγιώτης Παπατσανετέας (καπετάν Παναγιώτης) ως ταβερνιάρης, ζωέμπορος και διευθυντής σχολείου στη Καστοριά.
10. Ο Παναγουλάκος (Εμίλιος Εβρότας ή Χαριτωνίδης), ως επιθεωρητής σχολείων στη Καστοριά.
11. Ο Γαβριήλ Προκοπέας ως υπάλληλος εταιρείας στο Σουφλί.
12. Ο Μιχαήλ Αναγνωστάκος (καπετάν Ματαπάς), ως ηγούμενος στη Μονή Όσσιανης (Αρχαγγέλου) με το ψευδώνυμο Παπαχρήστος.
13. Ο Ιωάννης Δεμέστιχας (καπετάν Νικηφόρος), ως παραγγελιοδόχος στη Θεσσαλονίκη 
και προμηθευτής πολεμικού υλικού.
14. Ο Στυλιανός Μαυρομιχάλης στην ανατολική Μακεδονία και δυτική Θράκη με το ψευδώνυμο «Μαυρομάτης».
15. Στα Τρίκαλα ο ανθυπολοχαγός Παύλος Λαμπίρης από το Γύθειο και ο υπολοχαγός Γρηγόρης Προκοπέας από το Λεύκτρο.
16. Στη Καλαμπάκα ο ενωμοτάρχης Γ. Κουτρουβίδας.

● Πολλοί από τους ανωτέρω όταν η ανάγκη του αγώνα το επέβαλε, ανέλαβαν ένοπλη 
δράση με τα αντάρτικα σώματα.Για τον εξοπλισμό και τη διακίνηση των αντάρτικων 
σωμάτων στη Μακεδονία, ενεργούσαν ως εκπρόσωποι του κομιτάτου μεταξύ άλλων 
οι Λαμπίρης, Προκοπέας και Κουτρουβίδας.

-Τους Μανιάτες καπετάνιους πλαισίωσαν εθελοντικά πολλοί Μανιάτες υπαξιωματικοί, όπως και άλλους καπετάνιους μη Μανιάτες, ως υπαρχηγοί, οπλαρχηγοί ή ομαδάρχες όπως:
-Οι οπλαρχηγοί Κ. Ταβουλάρης, Β. Μπουτσικάρης, Β. Στρατάκος, Π. Τζανάκος, Δ. Πιτσινίγγος, Π. Δρακουλάκος, Κούμανης Βραχάτης, Βασ. Τσιμπιδάρος (καπετάν Βάσος - Καρέα), Γ. Φραγκογιάννης (Μπουλαριοί), Φ. Κιτρινιάρης (καπετάν Λίβας – Καρδαμύλη), Στ. Σαμπατάκος.
-Οι επιλοχίες Μ. Φουρίδης ή Φουριδάκος (καπετάν Λίμπερδος), Γ. Παναγιωτέας, Παν. Κουκής (Κάμπος Αβίας), Π. Μαλεύρης (Κουλούμι),
-Οι λοχίες Δ. Αποστολάκος (καπετάν Καραβοστάσης), Δημ. Κουρέας (Μάλτα Αβίας), Ευάγγ. Μπαϊρακταρέας (καπετάν Ακίλλας - Καρδαμύλη), Τζ. Πιερρουτσάκος (Γέρμα), Γρηγ. Ρογκάκος, Ηλ. Χιονάκος (καπετάν Λιάς), Δ. Μιχαλέας, Π. Οικονομάκος,

-Γνωστοί Μανιάτες που αγωνίσθηκαν στο Μακεδονικό αγώνα, 
ως απλοί στρατιώτες ή πολίτες ;

Ι. Αγγελάκος, Κυρ. Αντωναράκος (Γύθειο), Ν. Αποστολάκος, Κ. Αρναούτης, Ν. Βαβέας, Δ. Βαχαβιώλος, Π. Βορβολάκος, Π. Γκητάκος, Ν. Γκαζάκος, Π. Δαμιανάκος, Ν. Δαμιανέας (Σαϊδόνα), Η. Δικαίος (Μεγ. Μαντίνεια), Β. Δουκάκης, Δ. Δραγώνας (Βέργα), Ι. Θεοδωράκος, Α. Θωμόπουλος (Γύθειο), Ν. Καζάκος, Ν. Καλλιδώνης, Χαρ. Καμινέας (Καρδαμύλη), Εμμ. Καμπούρης (Προσήλιο), Πάν. Καπετανάκης (Μεγ. Μαντίνεια), Στ. Καχριμάνης, Γρηγ. Κοιλάκος (Αρεόπολη), Στρ. Κομπιλίρης (Προάστειο), Γ. Κορνάρος, Βασ. Κουζήγιαννης, Ι. Κουζιγιάννης (Γύθειο), Γ. Κουκουτσέας, Γ. Κουμουνδουρέας (Λαγκάδα), Ι. Κούμπαρης, Μ. Κουράκος, Ι. Κουρέας, Μ. Κριάλης, Βασ. Κωστάκος, Ξενοφών Κωστέας (Γούρνιτσα Καρδαμύλης), Γρ. Λαδακάκος, Παν. Μανακάκος, Π. Μαρινάκος, Α. Μανολαράκος, Π. Μεράκος, Μοτσάκος, Βασ. Μουτζουρίδης, Ι. Μπαλιτσάρης, Π. Μπομπάκος, Χ. Μπουραζάνης, Β. Μπουρζινάκος, Κ. Οικονομάκος, Ι. Οικονομάκος, Δ. Οικονόμου, Ανδ. Πατσαλέας ή Πετσάλης (Πλάτσα), Π. Πετροπουλάκης, Παύλος. Πιερράκος, Ν. Σαλιμίδης (Αρεόπολη), Π. Σκοντράκος, Γ. Σκοπετέας (Εξωχώρι), Σωτ. Σκοπετέας (Εξωχώρι), Κ. Σκορδάκος και ο αδελφός του Γ. Σκορδάκος, Β. Σταματάκος, Α. Σταυριανάκος, Παν. Στεφανάκος, Χ. Τασάκος, Α. Τζανέας, Δαμιανός Τζινάκος (Γύθειο), Η. Τσιριτέας, Γ. Χαλουλάκος …και άλλοι πολλοί επώνυμοι και ανώνυμοι, που τόσα χρόνια πολέμησαν, που άλλοι σκοτώθηκαν και άλλοι έζησαν με σακατεμένη υγεία, για να συνεχίσουν όμως την εθελοντική τους προσφορά στους νέους αγώνες του Ελληνισμού (Βαλκανικοί πόλεμοι, Βορειοηπειρωτικό, Μ. Ασία)

Τα ονόματα είναι από τα βιβλία:
«Η συμβολή της Μάνης εις τον Μακεδονικόν Αγώνα 1904 - 1908», 
Αθήνα 1994 Δικαίου Βαγιακάκου.
«Εθελοντικοί Αγώνες της Μάνης δια την Ελευθερίαν (1840 – 1940)», 
Αθήναι 1950, Γεωργίου Αχ. Γιαννακάκου – Ραζέλου.

Καπετάνιοι του μετώπου

Μιχάλης Αναγνωστάκος - Καπετάν Ματαπάς
1875-1912

Ο Μιχάλης Αναγνωστάκος από τη Χαριά του Πύργου Διρού, ήταν Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού του Ελληνικού Στρατού και τον Απρίλιο του 1905 εστάλη από το 
Μακεδονικό Κομιτάτο στη Κεντρική Μακεδονία με διερευνητική αποστολή, αφού οι κομιτατζήδες τρομοκρατούσαν και πίεζαν τον εκεί Ελληνικό πληθυσμό.

Διέσχισε τη κεντρική Μακεδονία ως ζωέμπορος, μελέτησε και ερεύνησε τη κατάσταση 
και ίδρυσε μικρούς πυρήνες εθνικής άμυνας σε διάφορα χωριά. Επειδή διαπίστωσε ότι 
μόνο ενόπλως υπήρχε η δυνατότητα βελτίωσης της κατάστασης, ζήτησε και ανέλαβε αρχηγός εθελοντικού σώματος στη περιφέρεια Λαγκαδά, ως καπετάν Ματαπάς.
Έδρασε ως καπετάν Ματαπάς ή Παπαχρήστος της μονής Όσσιανης στη Γευγελή 
ή ψαράς της λίμνης των Γιαννιτσών. Στη Κεντρική Μακεδονία είναι το πρώτο Ελληνικό αντάρτικο σώμα που άρχισε δράση και αποτελείτο από έμπειρους πολεμιστές στη πλειοψηφία τους Μανιάτες, μεταξύ των οποίων ήταν και ο συγγενής του Σταμάτης Σαμπατάκος.

Έφθασε στη Μακεδονία με ιστιοφόρο, κοντά στη Ποτίδαια Χαλκιδικής και από εκεί 
κινήθηκε μέσω Βάβδου – Βασιλικών και έφθασε στη περιοχή του Λαγκαδά, όπου 
άρχισε να οργανώνει τα χωριά και να εξουδετερώνει πράκτορες της Βουλγαρικής προπαγάνδας. Είχε ως βάση τα περίχωρα της Μπάλτσας (Μελισσοχώρι) με 
αποστολή τη διάνοιξη των επικοινωνιών από τη Θεσσαλονίκη προς Γευγελή.

Λόγω της εξαιρετικής δράσης του οι Τούρκοι έλαβαν έκτατα στρατιωτικά μέτρα και 
σε συνδυασμό με το γεγονός ότι υπέστη θλάση στο πόδι του, μετατέθηκε από το 
Λαγκαδά και μεταμφιέστηκε σε παπά με το ψευδώνυμο Παπά Χρήστος. 
Εγκαταστάθηκε στη Μονή Αρχαγγέλου Όσσιανης στη Γευγελή, όπου εργαζόταν με 
το Ευαγγέλιο και το όπλο κάτω από το ράσο για τον Εθνικό σκοπό, οργανώνοντας 
τις περιοχές της Γουμένιτσας και Καράτζοβας.

Τον Ιανουάριο του 1906 λαμβάνει εντολές και μεταβαίνει στη λίμνη των Γιαννιτσών 
όπου παρέμεινε μέχρι τον Ιούλιο. Οι συνεχείς μάχες του με τους κομιτατζήδες είναι 
θρυλικές και κατορθώνει να κατασκευάσει τη πρώτη Ελληνική καλύβα εντός της λίμνης, 
όπου ήδη είχαν εγκατασταθεί και εξαπλωθεί οι κομιτατζήδες. 
Βοηθούμενος από τον Μανιάτη υπαρχηγό του καπετάν Παναγιώτη (Παναγιώτης Παπατσανετέας) κατασκευάστηκαν και άλλες τις οποίες χρησιμοποιούσαν ως ασφαλή κρησφύγετα και ως βάση για τις επιδρομές που πραγματοποιούσαν, με αποτέλεσμα 
το περιορισμό της δράσης των αντιπάλων.

Το 1906 το Γενικό Προξενείο Θεσσαλονίκης οργανώνει σχέδιο εξουδετέρωσης της Ρουμανικής προπαγάνδας, στο διαμέρισμα Ολύμπου – Πιερρίων, η οποία είχε 
εξαπλωθεί σημαντικά, ειδικά στο τομέα των Σχολείων, λόγω της παραμονής αρκετών Κουτσοβλάχων και δραστήριων Ρουμάνων πρακτόρων, τους οποίους βοηθούσαν 
οι Τούρκοι και το Βουλγαρικό κομιτάτο.

Η υλοποίηση του σχεδίου ανατέθηκε στο καπετάν Ματαπά, τον οποίο ανακάλεσε από 
τη λίμνη των Γιαννιτσών, όπου οι κακουχίες της ζωής του βάλτου και οι κακοήθεις 
πυρετοί είχαν κλονίσει την υγεία του. Αναλαμβάνοντας την αρχηγία του σώματος 
Ολύμπου – Πιερρίων, από τον Οκτώβριο του 1906 μέχρι το Σεπτέμβριο του 1907, καταπολέμησε τη ληστεία, διέλυσε τη Ρουμανική προπαγάνδα, επανέφερε στην 
Ορθοδοξία τους παρασυρθέντες, οργάνωσε τα χωριά, συγκρότησε επιτροπές από 
ντόπιο πληθυσμό και ανταποκρίθηκε στην αποστολή του.

Ήταν μικρόσωμος, μεγάλος οργανωτής, πολυμήχανος και αεικίνητος, με σιδερένια 
θέληση αφού παρ’ όλο το τραυματισμό του και τη κλονισμένη υγεία του από τη 
παραμονή του στη λίμνη των Γιαννιτσών συνέχιζε τις μάχες στη λίμνη, 
στον Όλυμπο και στη Χαλκιδική. Κατά τη τετραετή παραμονή του εξόντωσε τους 
Ζαλτάν και Άγγελ Πέϊο, οι οποίοι ήταν οι ισχυρότεροι παράγοντες του Βουλγαρικού κομιτάτου, ενώ ξεκαθάρισε και τη περιφέρεια της Μονής Πέτρας, από διάφορους κομιτατζήδες που εμφανίζονταν ως εργάτες και χωρικοί.

Ο Γ. Αχ. Γιαννακάκος – Ραζέλος, στο βιβλίο του «Οι Εθελοντικοί Αγώνες της Μάνης 
δια την Ελευθερίαν (1840-1940)» αναφέρει σχετικό περιστατικό: 
«Ίνα επιτύχη δε και την εκμιδένησιν διαβοήτου στελέχους της Ρουμανικής 
Προπαγάνδας, δρώντος εις την περιφέρειαν της Βερροίας εις βάρος του 
Ελληνισμού, μετεμορφώθη εις ψαράν της Λίμνης των Γιαννιτσών και μετέβη εις την 
οικίαν του προσποιούμενος τον Ρουμανίζοντα και του προσέφερε φιλικώς ένα μεγάλο 
ψάρι εις την κοιλίαν του οποίου είχεν ένα τεμάχιον χάρτου επί του οποίου έγραφεν: 
«Ήλθον μόνος μου να σε γνωρίσω και να με γνωρίσης και σου συνιστώ να αλλάξεις 
δρόμον γιατί ο δρόμος που τραβάς σε φέρνει κατ’ επάνω μου και καλήν αντάμωσιν» 
Καπετάν Ματαπάς. Όταν ήνοιξαν την κοιλίαν του ψαριού ίνα την καθαρίσουν, εύρον 
το χαρτί και την επομένην ο φανατικός οπαδός της Ρουμανικής Προπαγάνδας 
εγκατέλειψε την Βέρροιαν, αναχωρήσας και μη επιστρέψας».

Η έκθεση του Γενικού προξενείου Θεσσαλονίκης2 αναφέρει: 
«Ο Ματαπάς υπήρξε το πρότυπον εντίμου, αφοσιωμένου και ικανού εργάτου της 
εθνικής ιδέας. Πάσχων τους οφθαλμούς σοβαρώς και χωλαίνων εκ κατάγματος 
του ποδός, ουδ' επί στιγμήν κατά την μακράν περίοδον της δράσεώς του επηρεάσθει 
υπό των σωματικών τούτων παθήσεων, ούτε υπό των ποικίλων του αγώνος 
περιπετειών εξ απογοητεύσεως (…).
Ο Γεν. Πρόξενος Λ. Κορομηλάς έγραψε: «Ο Ματαπάς αποτελεί σπάνιον παράδειγμα καρτερίας. Παρά το πάθημά του, ενέμεινεν εις τον Αγώνα, όπου διαπρέπει ως αρχηγός Σώματος, διατηρεί πειθαρχίαν και έχει το Σώμα του έτοιμον προς επιχειρήσεις. Πολυτιμότατος δια την προπαγάνδα».

Το όνειρό του να δει ελεύθερη τη πατρίδα του Μ. Αλεξάνδρου τον οδήγησε να 
παρουσιασθεί εθελοντικά στον Ελληνο-Βουλγαρικό πόλεμο το 1912, παρ’ όλο 
που ήταν σε τιμητική διαθεσιμότητα λόγω της πλούσιας Εθνικής δράσης του και 
της κλονισμένης υγείας του.

Ο ηρωικός αυτός Μανιάτης ήταν εκείνος που, ως εθελοντής και πάλι, μπήκε πρώτος 
στη Θεσσαλονίκη με σκοπό να καταλάβει την πόλη πριν το Βουλγαρικό στρατό. 
Ως υπολοχαγός πυροβολικού ηγούμενος λόχου, αντιμετώπισε επιτυχημένα τους κομιτατζήδες και επετέθη στη μάχη του Λαχανά κατά των Βουλγάρων που χρόνια 
είχε πολεμήσει. Απωθώντας τους έσωσε την Θεσσαλονίκη καθώς και την Ελληνική 
μεραρχία που θα δεχόταν ξαφνική επίθεση και έπεσε ηρωικά μαχόμενος, τη στιγμή 
μάλιστα που οι Βούλγαροι υποχωρούσαν.

'' ... Ο Ματαπάς έμεινε δυο χρόνια ως αρχηγός διαμερίσματος στη λίμνη των Γιαννιτσών 
και έδειξε τις ικανότητές του, την απαράμιλλη γενναιότητα και το οργανωτικό του πνεύμα. Ήταν σπάνιος άνθρωπος, κοντός, ζωηρός, ευκίνητος, άσχημος όσο παίρνει, με 
τραχώματα στα μάτια, παρ' όλη την ασχήμια του όμως, είχε κάτι το ευγενικό και 
επιβλητικό, Ήταν μορφωμένος, με γενικά ενδιαφέροντα, τίποτε δεν άφηνε ανεξέταστο. Ιδιαίτερα τον απασχολούσαν τα αρχαιολογικά ευρήματα και η λαογραφία.

Το αίσθημα του δικαίου ήταν στον υπέρτατο βαθμό ριζωμένο μέσα του. 
Ήταν δίκαιος και συνάμα σκληρός. Το Σώμα του απαρτίζονταν ως επί το πλείστον 
από Μακεδόνες και η πειθαρχία τους ήταν πρωτοφανής. Οι άνδρες αναγνώριζαν 
την αξία του, το ενδιαφέρον που είχε γι' αυτούς, του ήταν αφοσιωμένοι, αλλά και 
τον έτρεμαν. Είχε επιβληθή σ’ ολόκληρη την περιφέρεια, όπου είχε κυριολεκτικά 
καταργήσει τα τουρκικά δικαστήρια, γιατί όλες οι διαφορές μεταξύ Ελλήνων 
λύνονταν από τον ίδιο. 
Κατώρθωσε να εκγυμνάση στρατιωτικώς τους νέους της περιφερείας μεταξύ 
20-25 ετών, κατήρτισε στατιστικές των προϊόντων της περιφερείας, κατέγραψε 
τους φούρνους και τους μύλους των χωριών, ώστε σε περίπτωση πολέμου 
το Ελληνικό Επιτελείο να γνωρίζη που να βασισθή για την τροφοδοσία 
του στρατού.

Ο Ματαπάς ενδιαφέρονταν και για τα ζητήματα της υγείας. 
Παρατήρησε ότι οι γυναίκες στα χωριά του κάμπου, δηλαδή στο Ρουμλούκι ως 
τους πρόποδες των Πιερίων, φορούσαν στο κεφάλι την λεγόμενη κατσούλα. 
Επειδή δεν μπορούσαν εύκολα να την δένουν και απαιτούσε ώρα πολλή το δέσιμο, 
δεν την έβγαζαν την νύκτα, με αποτέλεσμα το κεφάλι τους να είναι βρώμικο και 
γεμάτο ζωΐφια. Ο Ματαπάς στην αρχή συμβούλευσε τις γυναίκες να προτιμήσουν 
το μαντήλι στο κεφάλι ή ένα φακιόλι, οι γυναίκες όμως, επειδή ήταν πολύ όμορφες 
με την κατσούλα, δεν θέλησαν να συμμορφωθούν.

Ο Ματαπάς δεν αστειευόταν! 
Έβγαλε μια μέρα διαταγή, όλες οι γυναίκες της περιφερείας να πετάξουν την 
κατσούλα και αντ' αυτής να μεταχειρισθούν το μαντήλι ως κάλυμμα. 
Η διαταγή έπρεπε να εκτελεσθή μέχρι της 1ης Ιουλίου και εδήλωνε ότι δεν θα έδινε 
νέα προθεσμία. Όσες δεν συμμορφώνουνταν με τη διαταγή, θα τους έκοβαν τα μαλλιά, 
και σε περίπτωσι νέας αρνήσεως καθιστούσε υπεύθυνους τους άνδρες. 
Η διαταγή του εκτελέσθηκε σ' όλη την περιφέρεια την ίδια μέρα. 
Οι τουρκικές αρχές έμειναν κατάπληκτες! 
Ποιος ήταν αυτός πού έδωσε τέτοια διαταγή και πώς εκτελέστηκε απ’ όλες τις 
γυναίκες ανεξαιρέτως;

Άρχισαν να θορυβούνται και να λαμβάνουν σοβαρώς υπ' όψιν την οργάνωσι 
του Ματαπά, επειδή, ενώ τα δικαστήρια είχαν σχεδόν αδρανήσει, επικρατούσε 
ησυχία σ' όλη την περιφέρεια από απόψεως ληστών.

Κατά τα μέσα Ιουλίου, ενώ βρισκόμαστε οικογενειακώς στην Παλατίτσα, 
οι Τούρκοι διέταξαν ένα ολόκληρο σύνταγμα από 2.000 άνδρες να ξεκαθαρίση 
την περιφέρεια του Παλατιού από το Σώμα του Ματαπά. Ειδοποιηθήκαμε από 
την Βέροια ότι το σύνταγμα ξεκίνησε και ότι κατά πάσαν πιθανότητα θα έρχουνταν 
κατ' ευθείαν στην Παλατίτσα. Κατά σύμπτωσι εκείνες τις μέρες ήταν ο Ματαπάς 
πολύ άρρωστος, είχε αρπάξει πνευμονία και τον νοσήλευε ο πατέρας μου, 
που ευτυχώς έμενε μαζί μας. 
Δεν ταράχθηκε όμως ούτε έφυγε από το κτήμα ο Ματαπάς. 
Απλούστατα πήγε ντυμένος χωρικός και ξαπλώθηκε σ’ ένα χωριάτικο σπίτι, 
που απείχε μόλις 200 μέτρα από το κονάκι μας.

Το τουρκικό σύνταγμα έφθασε στις 11 το μεσημέρι στην Παλατίτσα. 
Ο πατέρας και ο θείος μου, που γνώριζαν τον συνταγματάρχη, τον εκάλεσαν, 
καθώς και τους περισσοτέρους αξιωματικούς του επιτελείου, στο πρόγευμα, που 
ήταν πλουσιώτατο. Ο συνταγματάρχης και οι αξιωματικοί, αφού έφαγαν και 
ήπιαν αρκετά, πήραν τον πατέρα μου κατά μέρος και του ανεκοίνωσαν τον σκοπό 
που επεδίωκαν. Την σύλληψιν δηλαδή του Ματαπά, που είχε δημιουργήσει 
κράτος εν κράτει.

Ζητούσαν επιμόνως οδηγούς και συμβουλές από τον θειο Σωτήρη Παπαγεωργίου. 
Αυτός, αφού σκέφθηκε, τους είπε πως καλά θα ήταν να συμβουλευθούν τους 
αγροφύλακες, που ήξεραν καλά τα μέρη και θα μπορούσαν να τους οδηγήσουν. 
Πράγματι λοιπόν οι Τούρκοι πήραν τους τρεις αγροφύλακες ως οδηγούς, 
ακολούθησαν την συμβουλή τους και τράβηξαν προς το χωριό Ράντιανη, πού 
απείχε περί τα 40 χλμ. από την Παλατίτσα με ένα ανηφορικό απαίσιο δρόμο. 
Ένα σωρό στρατιώτες έπαθαν από ηλίασι. Έφθασαν στην Ράντιανη, έκαναν 
έρευνες αλλά Ματαπάς γιόκ!

Αφού περιήλθαν έναν ολόκληρο μήνα την περιφέρεια Πιερίων, επέστρεψαν πίσω 
με την βεβαιότητα ότι ο Ματαπάς φοβήθηκε την καταδίωξη και έφυγε προς 
την Ελλάδα. ''

(Καπετάν Ματαπάς, απομνημονεύματα Αλέξανδρου Ζάννα.)

Λεωνίδας Πετροπουλάκης Καπετάν Λεωνίδας
1880-1906

Ο Λεωνίδας Πετροπουλάκης, απόγονος της μεγάλης πολεμικής οικογένειας 
της Μάνης, από το Γύθειο γεννήθηκε το 1880, Το 1897 αν και μαθητής Γυμνασίου, προσπάθησε να μεταβεί ως εθελοντής στη Κρήτη, αλλά εμποδίστηκε από τους 
συγγενείς του. Σε ηλικία 22 ετών οργανώνει μικρό σώμα Μανιατών για να λάβει 
μέρος στο Μακεδονικό Αγώνα, αλλά εμποδίζεται να εισέλθει στη Μακεδονία.

Τον Ιανουάριο του 1906 στο Γύθειο εκφωνεί λόγο κατά το μνημόσυνο του εθελοντή Ιωάννη Σκορδάκου που σκοτώθηκε στο Μορίχοβο. Ήταν τελειόφοιτος της Νομικής όταν πληροφορήθηκε τον ερχομό του συμπατριώτη και φίλου του καπετάν Λίτσα στην Αθήνα. Συναντήθηκε μαζί του και μετά από συνεννόηση αποφάσισε να ενισχύσει το σώμα του καπετάν Λίτσα με νέους εθελοντές Μανιάτες.

Για το σκοπό αυτό συγκρότησε εθελοντικό σώμα από 25 Μανιάτες το οποίο συντηρούσε ο ίδιος μετά τη πώληση μέρους της περιουσίας του. Αυτό αποτελούσε παράδοση στην οικογένειά του αφού και κατά τους Κρητικούς αγώνες άλλο μέλος της οικογενείας του είχε κάνει το ίδιο. Μεταξύ των εθελοντών ήταν και ο εξάδελφός του Παναγιώτης Ηλία Πετροπουλάκης, παλαίμαχος εθελοντής αγωνιστής και τραυματίας του πολέμου του 1897.

Κατά τα τέλη Μαρτίου του 1906 οι δυο αρχηγοί συναντήθηκαν στο Πειραιά και κατόπιν ταξιδεύοντας χωριστά συγκεντρώθηκαν στα Τρίκαλα. Εκεί υπηρετούσε ως έφεδρος υγειονομικός αξιωματικός στο στρατιωτικό Νοσοκομείο Τρικάλων, ο Γ. Γιαννακάκος – Ραζέλος, συγγραφέας του βιβλίου «Οι εθελοντικοί Αγώνες της Μάνης δια την Ελευθερίαν (1840-1940)» ο οποίος αναγράφει για την συνάντηση που είχε μαζί τους:

«…Ως φίλος δε και συμμαθητής του Λεωνίδα Πετροπουλάκη εδέχθη επίσκεψην τούτου, συνοδευομένου υπό του εξαδέλφου του Παναγιώτου Η. Πετροπουλάκη και του εμπίστου του Παναγ. Γκιτάκου. Η φιλική των επίσκεψις σκοπόν είχε να με αποχαιρετήσουν και συγχρόνως να προμηθεύσω εις αυτούς ολίγα αντισηπτικά είδη. Απεχαιρετήθημεν δια τελευταίαν φοράν, διότι πάντες έπεσαν ενδόξως υπέρ του ιερού αγώνος της Μακεδονίας κατά την μάχη της Οσνίτσανης την 7ην Μαΐου 1906, την δε θλιβεράν αγγελίαν μας διεβίβσεν ο εκ θαύματος διασωθείς Β. Γ. Κουζίγιαννης κατά την μάχην, όστις επιστρέφων διήλθεν εκ Τρικάλλων».

Ο Καπετάν Λεωνίδας σκοτώθηκε μαζί με τον καπετάν Λίτσα στη μάχη της Οσνίτσανης και όταν το έμαθε ο εξάδελφός του Παναγιώτης Η. Πετροπουλάκης, που μαχόταν σε άλλο σημείο, έσυρε τη σπάθα και μαζί με άλλους πολεμιστές εφόρμησε προς το κλοιό του Τουρκικού στρατού, αλλά σκοτώθηκε κατά την ηρωική αυτή έξοδο.

Για το θάνατο του Καπετάν Λίτσα, του Καπετάν Λεωνίδα και των συμπολεμιστών τους θρήνησε όλη η Ελλάδα, αλλά ιδιαίτερα η Μάνη. Πραγματοποιήθηκαν παντού μνημόσυνα σε Ελλάδα και εξωτερικό και η θυσία τους αποτέλεσε αιτία για την εθελοντική δράση πολλών άλλων αγωνιστών Τα οστά τους φυλάσσονται στην εκκλησία του χωριού από τους κατοίκους, ενώ το χωριό Έζερετς προς τιμήν του μετονομάσθηκε σε Πετροπουλάκη.

Αντώνης Βλαχάκης - Καπετάν Λίτσας
1874-1906

Ο Αντώνης Βλαχάκης γεννήθηκε στη Μυρσίνη (Πάνιτσα) του Δήμου Γυθείου, στις 12 Οκτωβρίου του 1874. Το 1897 ως λοχίας πυροβολικού πολέμησε και τραυματίστηκε στα Φάρσαλα, στη μάχη του Δομοκού και τιμήθηκε με τον Αργυρό Σταυρό του Σωτήρα. Το Σεπτέμβριο του 1905 ήταν Ανθυπολοχαγός του Ελληνικού Στρατού, απ’ όπου ζήτησε και έλαβε άδεια για σπουδές στη Γαλλία. Αντί όμως να χρησιμοποιήσει την άδεια για το σκοπό αυτό, συγκρότησε εθελοντικό σώμα από 48 άνδρες και εισήλθε στη Μακεδονία, όπου και έδρασε με το ψευδώνυμο «Καπετάν Λίτσας» στη περιοχή των Καστανοχωρίων, από το Σεπτέμβριο του 1905 έως το Μάρτιο του 1906.

Στο χωριό Σαρίστανη ο Καπετάν Λίτσας συγκρούσθηκε με τους κομιτατζήδες του διαβόητου Μήτρου Βλάχου, ο οποίος παρόλο που του είχε στήσει ενέδρα, βρέθηκε σε δεινή θέση, αφού αυτό έπεσε στην αντίληψη του Καπετάνιου, γλίτωσε όμως μέσω ενός υπονόμου και μετά τη παρέμβαση του Τουρκικού στρατού. Η ενέργεια αυτή του Καπετάν Λίτσα έδωσε κουράγιο στους χωρικούς της Σαρίστανης που ζήτησαν και επανήλθαν στο Πατριαρχείο, απαρνούμενοι την Εξαρχεία που τους είχε επιβληθεί με τη βία των κομιτατζήδων.

Στις 1 Ιανουαρίου 1906 επιτέθηκε στο χωριό Έζερετς, το οποίο ήταν κέντρο συγκέντρωσης κομιτατζήδων και εκεί είχε καταφύγει ο διαβόητος Μήτρος Βλάχος, ο οποίος τραυματίστηκε στη μάχη που ακολούθησε, κατά την οποία οι απώλειες των κομιτατζήδων ήταν μεγάλες. Τη κατάσταση έσωσε και πάλι ο ερχομός Τουρκικού στρατού, που καταδίωξε το σώμα του Καπετάν Λίτσα, ο οποίος αναζήτησε καταφύγιο στην Ήπειρο και επανήλθε στα Καστανοχώρια μετά από ένα μήνα.

Επιστρέφει στην Αθήνα για την αναδιοργάνωση του αντάρτικου σώματος και μετά από ένα μήνα, τον Απρίλιο του 1906, επανέρχεται στη Μακεδονία με 85 εθελοντές, όπου αρχίζει και πάλι τη δράση του.

Κατά τη μάχη της Οσνίτσανης (σήμερα Καστανόφυτο) στις 7 Μαΐου 1906 έπεσαν ηρωϊκά ο Καπετάν Λίτσας, ο Καπετάν Λεωνίδας, οι Μανιάτες εθελοντές Παναγιώτης Ηλία Πετροπουλάκης, Πάνος Στεφανάκος, Παναγιώτης Γκιτάκος, Νικόλαος Κατζάκος και Γ. Σκοπετέας, όπως και οι Δ. Οικονόμου, Σ. Μάνδαλος, Δ. Σκλαβούνος, Ι. Τριανταφύλλου, Δ. Χελάκης και Σ. Νιμάς, ενώ τραυματίσθηκαν πολλοί περισσότεροι. Εκ μέρους του Τουρκικού στρατού σκοτώθηκαν 6 αξιωματικοί και 130 στρατιώτες, από τους 1200 άντρες που επιτέθηκαν εναντίον των Ελλήνων.

Πρέπει να αναφέρουμε το γεγονός ότι η επίθεση του Ελληνικού σώματος έγινε κατά των κομιτατζήδων, αλλά κατά την πάγια τακτική τους, αυτοί ειδοποίησαν2 το Τουρκικό στρατό παριστάνοντας τους απλούς χωρικούς και ζητώντας προστασία από τους επιτιθέμενους Έλληνες.

Μετά από μερικές ημέρες οι διασωθέντες οπλαρχηγοί Λουκάς Κόκκινος και Βαγγέλης Βλάχος κινήθηκαν προς το χωριό Έζερετς, όπου είχαν καταφύγει οι προδότες της μάχης της Οσνίτσανης Βούλγαροι πράκτορες και επιτέθηκαν εναντίον τους, μετατρέποντας το χωριό σε στάχτες εντός δυο ωρών.

Νικόλαος Λυκούργου Τσοτάκος - Καπετάν Γέρμας
1874-1907

Ο Ανθυπολοχαγός πεζικού Νικόλαος Τσοτάκος γεννήθηκε το 1874 στη Γέρμα Οιτύλου της Μάνης. Κατατάχθηκε στο Στράτευμα και στις1 Οκτωβρίου 1895 εξήλθε από τη Σχολή Εφέδρων Αξωματικών ως Λοχίας. Στις 1 Απριλίου 1899 έγινε Επιλοχίας και στις 29 Αυγούστου 1902 εξήλθε από τη Σχολή Υπαξιωματικών ως Ανθυπολοχαγός στο 1ο Σύνταγμα Ευζώνων. Το 1904 - 1906 διορίσθηκε Αστυνόμος και το 1907 οργάνωσε εθελοντικό σώμα με σκοπό να εκδικηθεί το θάνατο του καπετάν Λίτσα (Αντώνης Βλαχάκης) και των άλλων παλικαριών που έπεσαν ηρωικά στη μάχη της Οσνίτσανης.

Στις 22 Ιουνίου 1907 αναχώρησε σιδηροδρομικώς από Αθήνα για Τρίκαλα με τους παρακάτω1 υπαξιωματικούς του 9ου πεζικού συντάγματος (Καλαμάτας): Βασίλη Τσιμπιδάρο, Θεόδωρο Μαντούβαλο, Γρηγόρη Ρογκάκο, Αριστείδη Κωστόπουλο, Παναγιώτη Οικονομάκο, Θεόδωρο Γεωργαλή και 19 άνδρες εκ των οποίων οι 12 ήταν Μανιάτες και οι άλλοι 7 ήταν οπλίτες που ακολούθησαν το Θεόδωρο Μαντούβαλο. Αυτοί ήταν οι: δεκανέας Αποστολόπουλος Ιωάννης (από την Ολυμπία) και οι στρατιώτες Μπίστουλας Διονύσης (από την Ολυμπία), Σεφερλής Αναστάσιος, Δρίλης, Χαριτόπουλος, Παπαδόπουλος και Τζανέας.

Το σώμα αποτελείτο από 50 άνδρες, στη πλειοψηφία τους Μανιάτες και όρισε υπαρχηγό τον επιλοχία Βασίλη Τσιμπιδάρο (καπετάν Τσιμπίδα) και οπλαρχηγούς το Θεόδωρο Μαντούβαλο (καπετάν Ταΰγετο), το Γρηγόρη Ρογκάκο, τον Αριστείδη Κωστόπουλο, τον Παναγιώτη Οικονομάκο και το Θεόδωρο Γεωργαλή.
Εισήλθε στη Μακεδονική γη στις 27 Ιουνίου 1907 και η αποστολή που ανέλαβε από το Μακεδονικό κομιτάτο ήταν να συναντηθεί με το καπετάν Ζάκα (Γρηγόρη Φαληρέα) τον οποίο θα αντικαθιστούσε στη περιφέρεια Βογαζικού – Καστοριάς.
Η συνάντηση έγινε στις 12 Ιουλίου στο χωριό Βογαζικό αλλά μετά από προδοσία Βουλγάρων πρακτόρων τα δύο αντάρτικα εθελοντικά σώματα, κυκλώθηκαν από το Τουρκικό στρατό στη θέση «Καλογερικό» (κοντά στο χωριό Λοσνίτσα, σήμερα Γέρμα) και ακολούθησε φονική μάχη (16 Ιουλίου 1907), κατά την οποία σκοτώθηκε ο καπετάν Γέρμας (Νικόλαος Τσοτάκος), ο υπαρχηγός του Βασίλης Τσιμπιδάρος και 23 από τους συμπολεμιστές του, ενώ αιχμαλωτίστηκαν 11 βαριά τραυματισμένοι, μεταξύ των οποίων και ο οπλαρχηγός Θεόδωρος Μαντούβαλος, που μετέφερε τον ημιθανή αρχηγό του.
Ο καπετάν Γέρμας υπήρξε μια ηρωική φυσιογνωμία που δεν πρόφτασε να δημιουργήσει Ιστορία αλλά οδήγησε τα παλικάρια του σε μια μοναδική πράξη θυσίας, αποδεικνύοντας την ιστορική καταγωγή τους.

Γεώργιος Φραγκάκος - Καπετάν Μαλέας
1879-1954
Η καταγωγή του ήταν από το Νύφι της Κάτω Μάνης (σήμερα Δήμος Ανατολικής Μάνης), όπου σήμερα διακρίνουμε τον οικογενειακό πύργο. Γεννήθηκε το 1879 στα Γιαννιτσάνικα - σημερινό προάστειο της Καλαμάτας, τότε περιοχή της Μάνης – και ήταν επιλοχίας στον Ελληνικό Στρατό, όταν το 1907 από τη Λάρισα όπου υπηρετούσε, πηγαίνει ως εθελοντής στα αντάρτικα σώματα στη Μακεδονία.
Ο καπετάν Μαλέας εντάσσεται στο σώμα του Καπετάν Ματαπά (Μιχ. Αναγνωστάκος) ως υπαρχηγός του και λαμβάνει μέρος σε πολλές μάχες στη περιοχή του Ολύμπου.
Διαδέχτηκε το καπετάν Ματαπά στην αρχηγία του σώματος Ολύμπου και Πιερρίων και παρέμεινε αρχηγός για ένα χρόνο (1907-1908), διάστημα κατά το οποίο ακολούθησε το επιτυχημένο σύστημα του πρώην αρχηγού του, καπετάν Ματαπά, με τον οποίο συνδεόταν με ιδιαίτερη φιλία και εκτίμηση.Το σώμα απαρτιζόταν από παλαιούς και νέους εθελοντές, στη πλειοψηφία τους Μανιάτες. Μεταξύ αυτών ήταν: Καπετάν Μανούσος (Μανούσος Καναβαράκος) ως υπαρχηγός, Τζανέτος Πιερρουτσάκος, λοχίας τότε, που καταγόταν από τη Γέρμα Οιτύλου και που αργότερα ως Λοχαγός του Ελληνικού Στρατού, δολοφονήθηκε από τους Βουλγάρους κομιτατζήδες το Μάϊο του 1923, στο Σαχίνι έξω από το Ελμανλή, ο Ιωάννης Κουζιγιάννης από το Γύθειο, ο Γρηγόρης Κοιλάκος και ο Ν. Σαλιμίδης από την Αρεόπολη.

Ο καπετάν Μαλέας αντιμετώπισε και διέλυσε μικτή Ρουμανική και Βουλγαρική συμμορία στις 4 Φεβρουαρίου 1908 και Ρουμανική συμμορία στις 29 Φεβρουαρίου 1908. Πολέμησε με το Τουρκικό Στρατό στο Λιτόχωρο τον Απρίλιο του 1907, κατά τη διάρκεια επιχείρησης υποστήριξης εισόδου Ελληνικού εθελοντικού σώματος.Μετά το ξεκαθάρισμα της περιοχής του από τους κομιτατζήδες, εξασφάλισε την επικοινωνία των Ελληνικών συνόρων και την ελεύθερη διάβαση των Ελληνικών εθελοντικών σωμάτων και στη μεταφορά πολεμοφοδίων. Μέχρι τότε η μεταφορά γινόταν μέσω θαλάσσης με μεγάλο κίνδυνο για την ασφάλειά τους.
Για τη δράση του είχε επικηρυχθεί από το σουλτάνο Χαμίτ με το ποσό των 5.000 λιρών. Η έκθεση του Γεν. Προξένου γράφει ότι «…είχεν εφελκύσει την εκτίμησην δια της εντιμότητος, της πειθαρχίας και της εις τον Αγώνα αφοσιώσεώς του. Λίαν ευδοκίμως υπηρετεί συνεχίζων και συμπληρών το οργανωτικόν έργον και μόνον ευαρεσκειών αφορμάς παρέχει τη υπηρεσία».
Μετά τη διάλυση των εθελοντικών σωμάτων του Μ.Α. επανήλθε στις τάξεις του Ελληνικού Στρατού και έγινε μέλος του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Αποστρατεύθηκε με το βαθμό του αντιστράτηγου και πέθανε στην Αθήνα το 1954.

Καπετάν Νικηφόρος -Ιωάννης Δεμέστιχας
1882 - 1960
Ο Ιωάννης Δεμέστιχας, γόνος των Δεμεστιχαίων, από τον Κότρωνα Μάνης, γιος του Συνταγματάρχου Νικολάου Δεμέστιχα και της Αικατερίνης Grill, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1882. Εισήλθε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1896, απεφοίτησε το 1900 ως μάχιμος σημαιοφόρος και λίγα χρόνια αργότερα έλαβε μέρος στο Μακεδονικό Αγώνα, ως αρχηγός σώματος στη Λίμνη των Γιαννιτσών, με την επωνυμία Καπετάν Νικηφόρος. Μετέσχε στο κίνημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου (1909) και ήταν ένας από τους πρωτεργάτες του κινήματος του υποπλοιάρχου Κ. Τυπάλδου (1909). Κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις της Μοίρας Ιονίου, κατόπιν δε διετέλεσε διοικητής του Ναυτικού Αγήματος, μετέχοντας στις χερσαίες επιχειρήσεις απελευθέρωσης των νήσων του Ανατολικού Αιγαίου, τραυματιζόμενος στη Χίο. Ακολούθως, έλαβε μέρος στις χερσαίες επιχειρήσεις του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου ως διοικητής λόχου του 29ου Ναυτικού Συντάγματος. Κατά την περίοδο του Εθνικού Διχασμού, προσχώρησε στην Εθνική Άμυνα καταφεύγοντας στη Θεσσαλονίκη και, στη συνέχεια, μετέσχε στις ναυτικές επιχειρήσεις του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της Μικρασιατικής Εκστρατείας ως κυβερνήτης αντιτορπιλικών. Σε διαθεσιμότητα μετά την Μεταπολίτευση του Νοεμβρίου του 1920, έλαβε μέρος στην Επανάσταση του Σεπτεμβρίου του 1922 ενεργώντας από την Αθήνα. Το 1933, διατελώντας υπουργός των Ναυτικών και Αεροπορίας, τέθηκε εκ νέου σε διαθεσιμότητα για τη συμμετοχή του στο κίνημα Πλαστήρα, προφυλακίστηκε και, τελικά, αποστρατεύθηκε το 1934 με το βαθμό του υποναυάρχου ε.α. Το 1935, καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο και έκπτωση από τον αποστρατευτικό βαθμό για τη συμμετοχή του στο αποτυχόν βενιζελικό κίνημα του Μαρτίου του ιδίου έτους. Ωστόσο, το επόμενο έτος αμνηστεύθηκε και ανέκτησε το βαθμό του. Το 1943, αν και απόστρατος, διέφυγε από την κατεχόμενη Ελλάδα στη Μέση Ανατολή, όπου ανακλήθηκε στην ενέργεια, προήχθη σε αντιναύαρχο και υπηρέτησε ως γενικός επιθεωρητής Ναυτικού. Επίσης, για λίγες μέρες τον Απρίλιο του 1944, χρημάτισε υπουργός 
Εσωτερικών και Παιδείας, καθώς και υφυπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας.
Αποστρατεύθηκε το 1945 με το βαθμό του αντιναυάρχου ε.α. Στη διάρκεια της 
πολυκύμαντης σταδιοδρομίας του διετέλεσε κυβερνήτης πολλών πλοίων επιφανείας, περιλαμβανομένων των θωρηκτών Κιλκίς και Λήμνος, ανέλαβε δε σημαντικές διοικητικές θέσεις, όπως στρατιωτικού διοικητή Σάμου, αρχηγού της Μοίρας Γυμνασίων, διοικητή της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, ανώτερου διοικητή υποβρυχίων, δύο φορές γενικού διευθυντή του υπουργείου των Ναυτικών, γενικού διευθυντή του Ναυστάθμου Σαλαμίνας και δύο φορές αρχηγού του ΓΕΝ. Μεταξύ των πολλών τιμητικών διακρίσεών του, ξεχωρίζουν ανά ένας Πολεμικός Σταυρός Β΄ και Γ΄ τάξης. Είχε νυμφευθεί την Μαρία Μωραΐτου. Ανδριάντας του έχει στηθεί στα Γιαννιτσά και το χωριό Κότρωνας της Μάνης.
....με πληροφορίες από Elias Christeas‎
ΜΑΝΗ ΑΔΟΥΛΩΤΗ ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ XΘΕΣ-ΣΗΜΕΡΑ-ΑΥΡΙΟ
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1623910057696272&set=pcb.1595820183847259&type=3&theater&ifg=1