ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΟΥ BIRMINGHAM
που επέλεξε φωτογραφία μου με το γεφύρι της Πλάκας για το εξώφυλλο
της αγγλικής έκδοσης του μυθιστορήματος του Σωτήρη Δημητρίου
«Να ακούω καλά τ' όνομά σου».
Σπύρος Μαντάς
Εκδόσεις Πατάκη, 2015
Ν' ακούω καλά τ' όνομά σου
Νότια και Βόρεια Ήπειρος, πόλεμος, ομηρία, απελευθέρωση, περιπλάνηση, ιστορημένα από τα στόματα των παθόντων.
Είναι η ιστορία μιας ηπειρώτικης οικογένειας από το 1943 ως τις μέρες μας, μέσα από τις αφηγήσεις τριών μελών της. Ένα οδοιπορικό στη Νότια και Βόρεια Ήπειρο, στην Αλβανία, στη σύγχρονη Ελλάδα. Όραμα και υπερπόντιες χώρες. Εμπόδιο και τόπος νοσταλγίας το βουνό Μουργκάνα. Συγχρόνως είναι μια διαδρομή στα σπαράγματα μιας γλώσσας αθώας, όμορφης, χαμένης.
Γραμμένο στην ηπειρώτικη διάλεκτο και ποτισμένο με ένταση και καλοσύνη, το βιβλίο είναι ένα οδοιπορικό στην Ήπειρο, την Αλβανία και τη σύγχρονη Ελλάδα.
Ελευθεροτυπία, 2011
Από την Πόβλα στο Περδικάρι, από το Περδικάρι στο Μπέλσι και στο Αλύκου κι από κει στην Αθήνα.
Οι τρεις αφηγητές, πρωταγωνιστές στο μυθιστόρημα του Σωτήρη Δημητρίου, κάθε φορά, μπροστά στο αδιέξοδο που βιώνουν, ξεκινούν έναν αγώνα που πάντοτε τους οδηγεί σε ένα χειρότερο αδιέξοδο, αφορμή και πάλι για νέες προσπάθειες και νέες αποτυχίες.
Μέρος πρώτο: Κατοχή 1944, γύρω από την ελληνοαλβανική μεθόριο. Αφηγήτρια η δεκαπεντάχρονη Αλέξω.
Η πείνα εξαναγκάζει μια ομάδα γυναικών να ξεκινήσουν από την Πόβλα προς αναζήτηση τροφής κι έχοντας μαζί τους είδη για ανταλλαγή. Μετά από ταλαιπωρίες, πείνα, βιασμούς κι αφού χάσανε ό,τι είχανε, γύρισαν πίσω λιγότερες. Η αδελφή της Αλέξως, η Σοφιά, έμεινε άρρωστη σε ένα γειτονικό χωριό, το Περδικάρι.
Η πείνα εξαναγκάζει μια ομάδα γυναικών να ξεκινήσουν από την Πόβλα προς αναζήτηση τροφής κι έχοντας μαζί τους είδη για ανταλλαγή. Μετά από ταλαιπωρίες, πείνα, βιασμούς κι αφού χάσανε ό,τι είχανε, γύρισαν πίσω λιγότερες. Η αδελφή της Αλέξως, η Σοφιά, έμεινε άρρωστη σε ένα γειτονικό χωριό, το Περδικάρι.
"Ο τόπος μας φτενός, ανακατεμένος με λιθάρια. Χώμα για σπορά ύπαρχε λίγο στις γούρες με τ' αμπέλια. Βγάλαμεν τ' αμπέλια και σπείραμαν γέννημα. Βγάλαμαν και λόγκο και ασφάκες, ως και στις γκρεμίνες πούηταν ψια βατό σπείραμαν... Μέχρι το θέρος μαζευόμασταν με ψίχα γκορτσάλευρο, ανακατεμένο με βελανίδι. Κείνο το μαύρο λάδι, το ρίναμαν κόμπο κόμπο... Την άνοιξη βρίσκαμαν αραιά καν' αντίδι που, κι αυτό πλέον, το τρώγαμε ανάρτυγο. Στον θέρο δεν βγάλαμαν τίποτα. Ουδέ ρίγανη γίνηκε. Τα 'καψε το χιόνι. Μόναχα λίγες πατάτες που τις είχαμε σαν θησαυρό και τις ματσιαλάγαμαν μια μια. Ούτε χορτάρι ύπαρχε να γαλατεριστούν οι αίγες..."
Μέρος δεύτερο: Μετά την Απελευθέρωση στο Περδικάρι της Αλβανίας. Αφηγήτρια η Σοφιά.
Η Αλβανία του Χότζα και η Σοφιά αποκλεισμένη στο Περδικάρι, δίπλα στα σύνορα. Αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών και η Σοφιά στο Μπέλσι παντρεμένη με άντρα στη μαύρη λίστα.
"Μας πήγαν σ' ένα χωριό που το λέγανε Μπέλσι. Μας μοίρασαν κατά φαμίλια στα σπίτια... Εμάς πέντε, μας έχωσαν σ' ένα κονάκι με έξι νοματαίους. Μόλις μας είδαν, έβαλαν τις φωνές. Γκλαμπάνισαν καμπόσο, σώπασαν γιανατωμένοι. Μας έδωκαν μια γωνιά, ξημερώσαμαν κουβάρι... Δεν ήξεραν ελληνικά, ούτε και μεις απεικάζαμε τα δικά τους. Μονάχα ο άντρας μου ξεσπύριζε κάτι κουβέντες. Με καιρό, τα 'βραμαν με τους ανθρώπους, ας κάναμαν κι αλλιώς. Και κουβεντιάσαμαν, όπως κουβεντιάσαμαν, και γελάσαμαν αντάμα. Μας χρέωσαν σε κάθε φαμίλια από ένα γομάρι χωρίς γομάρα, τρεις αίγες δίχως τραΐ και πέντ' έξι κότες δίχως πέτο, να μην αυγαταίνουν. Κηπικά να βάλουμε, δεν είχαμε δικαίωμα. Δυο ελιές που ήταν στο σπιτότοπο, δεν άφηναν να τις μάσουμε. Τι πρόγραμμα ήταν κείνο που 'χαν; Αναγούλιες".
Μέρος τρίτο: Το καθεστώς του Χότζα καταρρέει. Αλύκου, Πόβλα, Αθήνα. Αφηγητής ο Σπετίμ, ο εγγονός της Σοφιάς.
Ο Σπετίμ καταφέρνει να περάσει από την Αλβανία στην Ελλάδα, όπου τον περιμένει η περιφρόνηση, η αθλιότητα και το φαρμάκι... ("Να φτυούσα κάτω και να 'γλειφε σκύλος θα πεθήνησκε, τόσο φαρμακωμένος ήμουν")
Ο Σπετίμ καταφέρνει να περάσει από την Αλβανία στην Ελλάδα, όπου τον περιμένει η περιφρόνηση, η αθλιότητα και το φαρμάκι... ("Να φτυούσα κάτω και να 'γλειφε σκύλος θα πεθήνησκε, τόσο φαρμακωμένος ήμουν")
"Μπίτισαν τα λεφτά, κοιμώμουν τις νύχτες σε γιαπιά ή απουκάτω στο μετρό. Το πρωί έρχονταν πολλοί ντόπιοι με αυτοκίνητα και διάλεαν παιδιά για δουλειές εργατικές. Μαζεύονταν τα παιδιά τροΰρω μελίσσι, φώναζαν, πελεκιόνταν. Έπαιρναν κάνα δυο, έφευγαν..."
Πριν από ο,τιδήποτε άλλο να δηλώσω ότι θεωρώ τον Δημητρίου ως έναν από τους καλύτερους σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς. Το πρώτο του μυθιστόρημα είναι εξαιρετικό! Η αφηγηματική του οικονομία, η ιδιωματική του γλώσσα και ο ρυθμός της, ο τρόπος με τον οποίον η Ιστορία επηρεάζει τα πρόσωπα, η μοναδική του δομή: οι τρεις φωνές που αφηγούνται σε χρόνους διαφορετικούς, αλλά διαδοχικούς, καλύπτοντας η καθεμία και κενά της προηγούμενης, το συλλογικό που σταδιακά αποψιλώνεται για να καταλήξει στο ατομικό και απολύτως μοναχικό...
Ο Σωτήρης Δημητρίου αποδεικνύεται μοναδικός μάστορας και στην τέχνη του μυθιστορήματος.
Πριν κάνω την ανάρτηση έριξα μια ματιά στις κριτικές του βιβλίου, που βρίσκονταν στο αρχείο μου με τα περιοδικά. Κάποιοι το εκθείαζαν αλλά διατύπωναν επιφυλάξεις για την επιλογή της ιδιωματικής γλώσσας, παρά την πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Μερικοί μάλιστα έφτασαν στο σημείο να απαιτήσουν και γλωσσάρι σε μελλοντική έκδοση (λες και πρόκειται για σχολικό ανάγνωσμα). Κι όμως, το επίτευγμα του δημιουργού είναι ότι καθώς διαβάζεις τις αράδες του με αρκετές πρωτόγνωρες λέξεις, διαπιστώνεις ότι τα συμφραζόμενα και οι ήχοι τους είναι υπεραρκετά για να σε κάνουν να τις νιώσεις, γιατί αυτό ακριβώς συμβαίνει: οι πράξεις των ηρώων μετουσιώνονται σε λέξεις, που καθ' όλη τη διάρκεια της ανάγνωσης δονούνται στην ψυχή του αναγνώστη!
Σημειώσεις:
Στην πρώτη εικόνα,
το θαυμάσιο εξώφυλλο του βιβλίου, σχεδιασμένο από τον Δημήτρη Καλοκύρη.
Στη δεύτερη, φωτογραφία
του Μπαλάφα με μια Ηπειρώτισσα.
Στην τρίτη,
ο Χότζα σε προπαγανδιστική εικόνα της εποχής.
Στην τέταρτη,
φωτογραφία από την ταινία του Σωτήρη Γκορίτσα "Απ' το χιόνι" (1994), που ο σκηνοθέτης έλεγε ότι εμπνεύστηκε από το βιβλίο του Δημητρίου.
Στην τελευταία, ο συγγραφέας.
Οι κριτικές που είχα στο αρχείο μου ήταν του Αράγη (Πλανόδιον τεύχος 20), όπου εκθειάζει το έργο και τη γλώσσα του αλλά προτείνει γλωσσάρι, του Μπουκάλα ("Ενδεχομένως" εκδ. Άγρα), μια ερμαφρόδιτη κριτική με πολλές επιφυλάξεις για τη γλώσσα, του Παπαγεωργάκη ("Αντί") μια ενδιαφέρουσα ανάλυση σημασιολογικού τύπου και μια εγκωμιαστική του Μαρωνίτη (Εντευκτήριο τεύχος 33) με τίτλο: "Παραμεθόριος πεζογραφία", που τη θεωρώ ως την καλύτερη προσέγγιση. (18/20)
...για το βιβλίο από i-rena
Iστορία σχετικά με το πώς βίωσαν οι κάτοικοι στα σύνορα με την Αλβανία την επιβολή των συνόρων και τον εγκλωβισμό τους στο νέο κράτος, το κομμουνιστικό καθεστώς καθώς και τις προσδοκίες που είχαν οι πρώτοι Ελληνικής καταγωγής Αλβανοί πολίτες όταν με κίνδυνο της ζωής τους άρχισαν να περνάνε πίσω στην Ελλάδα.
Είναι γραμμένο με ιδιαίτερη διάλεκτο που μπορεί να έχει κάποιες δυσκολίες στην ανάγνωση.
Είναι γραμμένο με ιδιαίτερη διάλεκτο που μπορεί να έχει κάποιες δυσκολίες στην ανάγνωση.
Το καταθλιπτικό του θέμα σε συνδυασμό με το δυσκολο ηπειρωτικό γλωσσικό ιδίωμα έκαναν το διάβασμα του βιβλίου σχετικά κουραστικό...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου