Αφού άδειασε την ψυχή του σε μερικές σελίδες χαρτί, ο κρατούμενος στο Άουσβιτς Μαρσέλ Νατζαρή έκρυψε το χειρόγραφό του σε ένα γυάλινο παγούρι, το τύλιξε σε μια δερμάτινη τσάντα και το έθαψε στον περίβολο του Κρεματορίου ΙΙΙ, κάτω από το ίδιο χώμα που έγινε ο τάφος ενός εκατομμυρίου ανθρώπων.
Εκεί παρέμεινε μέχρι τον Οκτώβριο του 1980, οπότε μία ανασκαφή το έφερε
στην επιφάνεια. Από τις 13 συνολικά σελίδες ούτε το ένα δέκατο δεν μπορούσε
να αναγνωσθεί. Χρειάστηκε να περάσουν άλλα 37 χρόνια από τότε που ξεθάφτηκαν
και 73 από τότε που γράφτηκαν, για να αποκωδικοποιηθούν στο 90%.
στην επιφάνεια. Από τις 13 συνολικά σελίδες ούτε το ένα δέκατο δεν μπορούσε
να αναγνωσθεί. Χρειάστηκε να περάσουν άλλα 37 χρόνια από τότε που ξεθάφτηκαν
και 73 από τότε που γράφτηκαν, για να αποκωδικοποιηθούν στο 90%.
H ανατριχιαστική μαρτυρία του Μαρσέλ Νατζαρή ακούστηκε για πρώτη φορά
στην γενέτειρά του Θεσσαλονίκη, στο φετινό μνημόσυνο για τα θύματα
του Ολοκαυτώματος.
Sonderkommando, οι τραγικοί
Ο Νατζαρή ήταν ΖόντερκομαντοSonderkommando στο Άουσβιτς.
Επρόκειτο για ομάδες κρατουμένων, κυρίως Εβραίων, που ήταν επιφορτισμένες
με την προετοιμασία των θαλάμων αερίων, τη συγκομιδή και την αποτέφρωση
των πτωμάτων. Οι άνδρες αυτοί αποτελούσαν τις τραγικότερες ίσως φυσιογνωμίες
μέσα στο Άουσβιτς, γιατί γνώριζαν το μυστικό των κρεματορίων αλλά και τη
δική τους τύχη: ήξεραν πως μετά από σύντομο χρονικό διάστημα θα εκτελούνταν
και οι ίδιοι, καθώς οι Γερμανοί ανανέωναν τακτικά τις ομάδες εργασίας για να μην διαρρεύσει«Η Εξέγερση των Ζόντερκομάντο - 7 Οκτωβρίου 1944»,
προσωπική ιστοσελίδα του Ζαν Κοέν το μυστικό των θαλάμων αερίων και
των κρεματορίων.
στην γενέτειρά του Θεσσαλονίκη, στο φετινό μνημόσυνο για τα θύματα
του Ολοκαυτώματος.
Sonderkommando, οι τραγικοί
Ο Νατζαρή ήταν ΖόντερκομαντοSonderkommando στο Άουσβιτς.
Επρόκειτο για ομάδες κρατουμένων, κυρίως Εβραίων, που ήταν επιφορτισμένες
με την προετοιμασία των θαλάμων αερίων, τη συγκομιδή και την αποτέφρωση
των πτωμάτων. Οι άνδρες αυτοί αποτελούσαν τις τραγικότερες ίσως φυσιογνωμίες
μέσα στο Άουσβιτς, γιατί γνώριζαν το μυστικό των κρεματορίων αλλά και τη
δική τους τύχη: ήξεραν πως μετά από σύντομο χρονικό διάστημα θα εκτελούνταν
και οι ίδιοι, καθώς οι Γερμανοί ανανέωναν τακτικά τις ομάδες εργασίας για να μην διαρρεύσει«Η Εξέγερση των Ζόντερκομάντο - 7 Οκτωβρίου 1944»,
προσωπική ιστοσελίδα του Ζαν Κοέν το μυστικό των θαλάμων αερίων και
των κρεματορίων.
Αλλά ας αφήσουμε τον Νατζαρή να αφηγηθεί ο ίδιος την τραγική του ιστορία,
όπως έφτασε σε εμάς μέσα από το χειρόγραφό του:
όπως έφτασε σε εμάς μέσα από το χειρόγραφό του:
«Την 11η Απριλίου φτάσαμε στο Άουσβιτς και στο στρατόπεδο του Μπίργκεναου.
Μείναμε ένα μήνα περίπου στην καραντίνα και από εκεί μας απόσπασαν γερούς δυνατούς. Πού; Πού; Πού, Μήτσο μου; Σε ένα κρεματόριο.
Είναι ένα μεγάλο κτίριο με ένα πλατύ φουγάρο με 15 φούρνους.
Από κάτω από έναν κήπο είναι δύο μεγάλοι υπόγειοι θάλαμοι, απέραντοι.
Ο ένας χρησιμεύει για να ξεντυνόμαστε και ο άλλος είναι ο θάλαμος του θανάτου,
όπου ο κόσμος μπαίνει γυμνός και αφού συμπληρώνονται περίπου 3.000 άτομα κλείνει
και τους γκαζεύουν. Μετά από 6-7 λεπτά μαρτυρίου παραδίδουν το πνεύμα».
Μείναμε ένα μήνα περίπου στην καραντίνα και από εκεί μας απόσπασαν γερούς δυνατούς. Πού; Πού; Πού, Μήτσο μου; Σε ένα κρεματόριο.
Είναι ένα μεγάλο κτίριο με ένα πλατύ φουγάρο με 15 φούρνους.
Από κάτω από έναν κήπο είναι δύο μεγάλοι υπόγειοι θάλαμοι, απέραντοι.
Ο ένας χρησιμεύει για να ξεντυνόμαστε και ο άλλος είναι ο θάλαμος του θανάτου,
όπου ο κόσμος μπαίνει γυμνός και αφού συμπληρώνονται περίπου 3.000 άτομα κλείνει
και τους γκαζεύουν. Μετά από 6-7 λεπτά μαρτυρίου παραδίδουν το πνεύμα».
«Η δουλειά μας αποτελείτο πρώτον [από το] να τους υποδεχτούμε.
Οι περισσότεροι δεν ήξεραν το λόγο. Τους έλεγαν ότι επρόκειτο να κάνουν λουτρό.
Πήγαιναν ανήξεροι προς το θάνατο. Τούς έλεγα ότι δεν καταλαβαίνω τη γλώσσα
που μιλάνε. Στους ανθρώπους, άνδρες και γυναίκες που έβλεπα ότι είναι
καταδικασμένοι έλεγα την αλήθεια».
Οι περισσότεροι δεν ήξεραν το λόγο. Τους έλεγαν ότι επρόκειτο να κάνουν λουτρό.
Πήγαιναν ανήξεροι προς το θάνατο. Τούς έλεγα ότι δεν καταλαβαίνω τη γλώσσα
που μιλάνε. Στους ανθρώπους, άνδρες και γυναίκες που έβλεπα ότι είναι
καταδικασμένοι έλεγα την αλήθεια».
Το παγούρι και η τσάντα στην οποίαν είχε τυλίξει
ο Νατζαρή το χειρόγραφο
ο Νατζαρή το χειρόγραφο
«Μέσα εκεί είχαν βάλει οι Γερμανοί σωλήνες για να νομίσουν ότι ετοιμάζονται
για το λουτρό. Με το μαστίγιο στο χέρι, οι Γερμανοί τους ανάγκαζαν να στριμωχτούν
για να χωρούν όσο το δυνατόν περισσότεροι. Ένα πραγματικό κουτί σαρδέλας από ανθρώπους».
«Τα κουτιά του γκαζιού τα έφερναν με το αυτοκίνητο του γερμανικού ερυθρού σταυρού,
δύο Ες Ες. Είναι γκαζαρισταί που από κάποια ανοίγματα τους έριχναν το γκάζι.
Μετά μισή ώρα ανοίγαν τις πόρτες και άρχιζε η δουλειά μας.
Μεταφέραμε τα πτώματα των αθώων αυτών γυναικόπαιδων ως τον αναβατήρα που
τους πήγαινε στο θάλαμο των φούρνων και από εκεί τους βάζαμε στους φούρνους
όπου τους έκαιγαν χωρίς βοήθεια καυσίμου ύλης λόγω του λίπους που έχουμε.
Από έναν άνθρωπο δεν έβγαινε παρά μισή οκά περίπου στάχτη οστών την οποία
οι Γερμανοί μας ανάγκαζαν να την κοπανήσουμε, να την περάσουμε από ένα
χοντρό κόσκινο και μετά την έπαιρνε αυτοκίνητο και την έριχνε στο ποτάμι και έτσι εξαφανίζεται κάθε ίχνος. Τα δράματα που έχουν δει τα μάτια μου είναι απερίγραπτα».
δύο Ες Ες. Είναι γκαζαρισταί που από κάποια ανοίγματα τους έριχναν το γκάζι.
Μετά μισή ώρα ανοίγαν τις πόρτες και άρχιζε η δουλειά μας.
Μεταφέραμε τα πτώματα των αθώων αυτών γυναικόπαιδων ως τον αναβατήρα που
τους πήγαινε στο θάλαμο των φούρνων και από εκεί τους βάζαμε στους φούρνους
όπου τους έκαιγαν χωρίς βοήθεια καυσίμου ύλης λόγω του λίπους που έχουμε.
Από έναν άνθρωπο δεν έβγαινε παρά μισή οκά περίπου στάχτη οστών την οποία
οι Γερμανοί μας ανάγκαζαν να την κοπανήσουμε, να την περάσουμε από ένα
χοντρό κόσκινο και μετά την έπαιρνε αυτοκίνητο και την έριχνε στο ποτάμι και έτσι εξαφανίζεται κάθε ίχνος. Τα δράματα που έχουν δει τα μάτια μου είναι απερίγραπτα».
«Σκέφτηκα πολλές φορές να μπω και εγώ μαζί τους, να τελειώσω.
Αλλά με κρατούσε πάντα η εκδίκηση. Θέλησα και θέλω να ζήσω για να εκδικηθώ
το θάνατο του μπαμπά, της μαμάς και της αγαπημένης μου αδελφούλας Νέλυ».
Αλλά με κρατούσε πάντα η εκδίκηση. Θέλησα και θέλω να ζήσω για να εκδικηθώ
το θάνατο του μπαμπά, της μαμάς και της αγαπημένης μου αδελφούλας Νέλυ».
«Είμαστε αποφασισμένοι [οι 26 Έλληνες Ζόντερκομάντο που είχαν παραμείνει ζωντανοί]
να πεθάνουμε σαν πραγματικοί Έλληνες, όπως ξέρει να αποθάνει ο κάθε Έλληνας, δείχνοντας μέχρι τας τελευταίας αυτάς στιγμάς, παρά την υπεροχή των κακούργων,
ότι στας φλέβας μας ρέει αίμα ελληνικό, όπως το δείξαμε και στον πόλεμο τον ιταλικό».
Ο Νατζαρή ξέρει ότι η Ελλάδα έχει απελευθερωθεί από τους Γερμανούς στις
12 Οκτωβρίου του 1944 και γράφει: «Πεθαίνω ευχαριστημένος αφού ξέρω ότι
η Ελλάδα μας ζει ελεύθερη.
Η τελευταία μου λέξη θα είναι ζήτω η Ελλάς».
να πεθάνουμε σαν πραγματικοί Έλληνες, όπως ξέρει να αποθάνει ο κάθε Έλληνας, δείχνοντας μέχρι τας τελευταίας αυτάς στιγμάς, παρά την υπεροχή των κακούργων,
ότι στας φλέβας μας ρέει αίμα ελληνικό, όπως το δείξαμε και στον πόλεμο τον ιταλικό».
Ο Νατζαρή ξέρει ότι η Ελλάδα έχει απελευθερωθεί από τους Γερμανούς στις
12 Οκτωβρίου του 1944 και γράφει: «Πεθαίνω ευχαριστημένος αφού ξέρω ότι
η Ελλάδα μας ζει ελεύθερη.
Η τελευταία μου λέξη θα είναι ζήτω η Ελλάς».
«Είναι η επιστολή ενός μελλοθανάτου, μια καταγγελία αυτών που έχει ζήσει και
θέλει να τα κάνει γνωστά στον έξω κόσμο για να να υπάρξει κάποια δικαίωση»,
λέει η ομότιμη καθηγήτρια του ΑΠΘ Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου.
θέλει να τα κάνει γνωστά στον έξω κόσμο για να να υπάρξει κάποια δικαίωση»,
λέει η ομότιμη καθηγήτρια του ΑΠΘ Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου.
Αλβανικό μέτωπο, Αντίσταση, Άουσβιτς
O Μαρσέλ Νατζαρή γεννήθηκεΤα βιογραφικά στοιχεία προέρχονται από την ομιλία
της ομότιμης καθηγήτριας του ΑΠΘ Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου κατά την τελετή μνημοσύνου που πραγματοποιήθηκε στις 23/4/2017 στη Συναγωγή Μοναστηριωτών.
το 1917 στη Θεσσαλονίκη. Γόνος εύπορης οικογένειας εμπόρων, γνώριζε τέλεια
γαλλικά και ελληνικά και εργαζόταν στην επιχείρηση του πατέρα του.
Αγαπούσε την ιστιοπλοΐα και ήταν μέλος του ομίλου φίλων θαλάσσης.
Ήταν κοινωνικός και διακρινόταν για το έντονο χιούμορ του.
Ανήκε στη γενιά των Εβραίων που μεγάλωσαν μετά την προσάρτηση της
πόλης στην Ελλάδα, την οποίαν ένιωθε και πατρίδα του.
O Μαρσέλ Νατζαρή γεννήθηκεΤα βιογραφικά στοιχεία προέρχονται από την ομιλία
της ομότιμης καθηγήτριας του ΑΠΘ Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου κατά την τελετή μνημοσύνου που πραγματοποιήθηκε στις 23/4/2017 στη Συναγωγή Μοναστηριωτών.
το 1917 στη Θεσσαλονίκη. Γόνος εύπορης οικογένειας εμπόρων, γνώριζε τέλεια
γαλλικά και ελληνικά και εργαζόταν στην επιχείρηση του πατέρα του.
Αγαπούσε την ιστιοπλοΐα και ήταν μέλος του ομίλου φίλων θαλάσσης.
Ήταν κοινωνικός και διακρινόταν για το έντονο χιούμορ του.
Ανήκε στη γενιά των Εβραίων που μεγάλωσαν μετά την προσάρτηση της
πόλης στην Ελλάδα, την οποίαν ένιωθε και πατρίδα του.
Θεσσαλονίκη, 11 Ιουλίου 1942, πλατεία Ελευθερίας. Το Μαύρο Σάββατο
Όταν ξεσπά ο ελληνοϊταλικός πόλεμος υπηρετεί στο αλβανικό μέτωπο.
Το 1942, μετά το Μαύρο ΣάββατοΗ «απαρχή του ολοκαυτώματος των Εβραίων
της Θεσσαλονίκης», όπως το ονομάζουν οι ίδιοι της 11ης Ιουλίου του 1942,
με τον δημόσιο εξευτελισμό 9.000 Εβραίων ανδρών μεταξύ 18-45 ετών
στην πλατεία Ελευθερίας, ο Νατζαρή στέλνεται για καταναγκαστικά έργα
στη Μενεμένη.
Το 1943 οι γονείς του και η αδελφή του Νέλυ εκτοπίζονται στο Άουσβιτς
και χάνονται για πάντα.
Ο 26χρονος τότε Μαρσέλ έχει καταφέρει να διαφύγει στην Αθήνα,
με πλαστή ταυτότητα που γράφει στη θέση του ονόματος «Μανώλης Λαζαρίδης».
Μαζί με τον εξάδελφό του Ηλία Κοέν ανοίγουν ένα εργαστήριο σαπωνοποιίας.
Με αυτήν την επιχείρηση για βιτρίνα, ο Νατζαρή δουλεύει για τη φυγάδευση
Εβραίων από τη Θεσσαλονίκη.
Για κάποιο διάστημα εντάσσεται στον ΕΛΑΣ, αλλά φαίνεται ότι διαφωνεί,
γιατί αυτό που τον ενδιαφέρει είναι αποκλειστικά ο αγώνας κατά των Γερμανών
και όχι άλλοι πολιτικοί στόχοι. Συλλαμβάνεται ως αντιστασιακός,
οδηγείται στις φυλακές Αβέρωφ και στο Χαϊδάρι.
Στο μεταξύ αποκαλύπτεται η ταυτότητά του και αναχωρεί στις 2 Απριλίου του 1944,
με την τελευταία “αποστολή” από την Αθήνα. Με την αποστολή εκείνη έφυγαν
οι Εβραίοι της Αθήνας και οι Εβραίοι με ιταλική, ισπανική και πορτογαλική
υπηκοότητα. Στη διαδρομή προστέθηκαν και άλλοι, από τη Λάρισα και τη Θεσσαλονίκη. Τριάντα βαγόνια άνθρωποι στο σύνολο.
Με αυτήν την επιχείρηση για βιτρίνα, ο Νατζαρή δουλεύει για τη φυγάδευση
Εβραίων από τη Θεσσαλονίκη.
Για κάποιο διάστημα εντάσσεται στον ΕΛΑΣ, αλλά φαίνεται ότι διαφωνεί,
γιατί αυτό που τον ενδιαφέρει είναι αποκλειστικά ο αγώνας κατά των Γερμανών
και όχι άλλοι πολιτικοί στόχοι. Συλλαμβάνεται ως αντιστασιακός,
οδηγείται στις φυλακές Αβέρωφ και στο Χαϊδάρι.
Στο μεταξύ αποκαλύπτεται η ταυτότητά του και αναχωρεί στις 2 Απριλίου του 1944,
με την τελευταία “αποστολή” από την Αθήνα. Με την αποστολή εκείνη έφυγαν
οι Εβραίοι της Αθήνας και οι Εβραίοι με ιταλική, ισπανική και πορτογαλική
υπηκοότητα. Στη διαδρομή προστέθηκαν και άλλοι, από τη Λάρισα και τη Θεσσαλονίκη. Τριάντα βαγόνια άνθρωποι στο σύνολο.
Στοιχεία των Σιδηροδρόμων του Ελληνικού Κράτους
Στοιχεία του αρχείου του στρατοπέδου Άουσβιτς-Μπίρκεναου
Στοιχεία του αρχείου του στρατοπέδου Άουσβιτς-Μπίρκεναου
| Στοιχεία των Σιδηροδρόμων του Ελληνικού Κράτους | Στοιχεία του αρχείου του στρατοπέδου Άουσβιτς-Μπίρκεναου | |||
| Αποστολή | Ημερ. Αναχώρησης | Άτομα | Ημερ. Άφιξης | Άτομα |
| 1η | 15/3/1943 | 2.400 | 20/3/1943 | 2.800 |
| 2η | 17/3/1943 | 2.500 | 23/3/1943 | 2.800 |
| 3η | 19/3/1943 | 2.500 | 25/3/1943 | 1.901 |
| 4η | 23/3/1943 | 2.800 | 30/3/1943 | 2.501 |
| 5η | 27/3/1943 | 2.800 | 3/4/1943 | 2.800 |
| 6η | 3/4/1943 | 2.800 | 9/4/1943 | 2.500 |
| 7η | 5/4/1943 | 2.800 | 10/4/1943 | 2.750 |
| 8η | 7/4/1943 | 2.800 | 13/4/1943 | 2.800 |
| 9η | 10/4/1943 | 2.800 | 17/4/1943 | 3.000 |
| 10η | 13/4/1943 | 2.800 | 18/4/1943 | 2.501 |
| 11η | 16/4/1943 | 2.800 | 22/4/1943 | 2.800 |
| 12η | 20/4/1943 | 2.800 | 26/4/1943 | 2.400 |
| 13η | 22/4/143 | 2.800 | 28/4/1943 | 3.070 |
| 14η | 28/4/1943 | 2.600 | 4/5/1943 | 2.930 |
| 15η | 3/5/1943 | 2.600 | 7/5/1943 | 1.000 |
| 8/5/1943 | 2.500 | |||
| 16η | 9/5/1943 | 1.700 | 16/5/1943 | 4.500 |
| 17η | 1/6/1943 | 820 | 8/6/1943 | 880 |
| 18η | 10/8/1943 | 2.500 | 18/8/1943 | 1.800 |
| Σύνολο | 45.620 | 48.233 | ||
| 19η | 2/8/1943 | 441* | 441* | |
| Γενικό Σύνολο Εκτοπισθέντων | 46.061 | Γενικό Σύνολο | 48.674 | |
| *με προορισμό το στρατόπεδο Μπέργκεν-Μπέλσεν | ||||
Σε ένα από αυτά τα βαγόνια ο Νατζαρή θα συναντήσει για πρώτη φορά τη γυναίκα που έμελλε να γίνει ο έρωτας της ζωής του, τη Ρόζα Σαλτιέλ, μια Θεσσαλονικιά
Εβραία που είχε διαφύγει στην Αθήνα αλλά τελικά δεν κατάφερε να αποφύγει
την εκτόπιση στα ναζιστικά στρατόπεδα.
Εβραία που είχε διαφύγει στην Αθήνα αλλά τελικά δεν κατάφερε να αποφύγει
την εκτόπιση στα ναζιστικά στρατόπεδα.
Επιστροφή και ξανά αναχώρηση
Λίγους μήνες μετά την άφιξή του στο Άουσβιτς, στις 7 Οκτωβρίου 1944,
ο Νατζαρή πραγματοποιεί μαζί με άλλους διακόσιους Έλληνες Εβραίους
μια εμβληματική πράξη αντίστασης, έστω κι αν ήταν εξαρχής καταδικασμένη
να αποτύχει: εξεγείρονται«Υπέρ ελευθερίας πολεμήσαντες», μαζί με άλλους
800 Πολωνούς και Ρώσους Εβραίους ενάντια στην κόλαση των κρεματορίων.
Παρά την αποτυχία της, η εξέγερση επιφέρει ένα πλήγμα στο στρατόπεδο.
Οι νίκες του ρωσικού στρατού δίνουν το τελειωτικό χτύπημα στο Άουσβιτς,
που είναι πια υπό διάλυση. Όποιος έχει καταφέρει να επιβιώσει μέχρι
εκείνη τη στιγμή, θα γυρίσει στο σπίτι του.
ο Νατζαρή πραγματοποιεί μαζί με άλλους διακόσιους Έλληνες Εβραίους
μια εμβληματική πράξη αντίστασης, έστω κι αν ήταν εξαρχής καταδικασμένη
να αποτύχει: εξεγείρονται«Υπέρ ελευθερίας πολεμήσαντες», μαζί με άλλους
800 Πολωνούς και Ρώσους Εβραίους ενάντια στην κόλαση των κρεματορίων.
Παρά την αποτυχία της, η εξέγερση επιφέρει ένα πλήγμα στο στρατόπεδο.
Οι νίκες του ρωσικού στρατού δίνουν το τελειωτικό χτύπημα στο Άουσβιτς,
που είναι πια υπό διάλυση. Όποιος έχει καταφέρει να επιβιώσει μέχρι
εκείνη τη στιγμή, θα γυρίσει στο σπίτι του.
To “εξιτήριο” του Μαρσέλ Νατζαρή από το Άουσβιτς
Όταν ο Νατζαρή επιστρέφει στη γενέτειρά του, βρίσκει το σπίτι στην οδό
Ιταλίας 9 κατειλημμένο και τα μνήματα των προγόνων του λεηλατημένα.
Η οικογένειά του είχε χαθεί στα στρατόπεδα εξόντωσης.
Σαν να μην έφτανε όλος ο πόνος και η φρίκη που υπέστη,
ο Νατζαρή βρίσκεται επίστρατος στην Ελλάδα του εμφύλιου πολέμου.
Όταν επιστρέφει, για κάποιο διάστημα φιλοξενείται στο σπίτι του
αδελφικού του φίλου, Μωρίς Λεόν.
Ενάντια σε όλες τις πιθανότητες, συναντά ξανά τη Ρόζα Σαλτιέλ,
που έχει και η ίδια επιζήσει. Παντρεύονται στη Θεσσαλονίκη.
Όμως οι μνήμες των συγγενών και φίλων που χάθηκαν τους κυνηγούν.
Μετά τη γέννηση του γιου τους Αλμπέρτο, ο Μαρσέλ και η Ρόζα αποφάσισαν
να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ.
αδελφικού του φίλου, Μωρίς Λεόν.
Ενάντια σε όλες τις πιθανότητες, συναντά ξανά τη Ρόζα Σαλτιέλ,
που έχει και η ίδια επιζήσει. Παντρεύονται στη Θεσσαλονίκη.
Όμως οι μνήμες των συγγενών και φίλων που χάθηκαν τους κυνηγούν.
Μετά τη γέννηση του γιου τους Αλμπέρτο, ο Μαρσέλ και η Ρόζα αποφάσισαν
να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ.
«Είχαν μεγάλες δυσκολίες, ο πατέρας μου ούτε που μιλούσε αγγλικά,
ούτε είχε επάγγελμα. Η πρώτη του δουλειά ήταν να σκουπίζει πατώματα σε
βιοτεχνίες ενδυμάτων στη Νέα Υόρκη τη μέρα.
Τη νύχτα έκανε μαθήματα αγγλικών και σχεδιασμό μόδας», λέει η κόρη του,
Νέλυ Νατζαρή Λεόν, που πήρε το όνομα της αγαπημένης αδελφής του Μαρσέλ.
Η Νέλυ τον θυμάται ως έναν από τους πιο χαρούμενους ανθρώπους που
γνώρισε ποτέ, κι ας είχε τις σκοτεινές του στιγμές, κι ας υπέφερε από
τρομερούς εφιάλτες.
«Είχε ένα καταπληκτικό χιούμορ, είχε μεγάλη όρεξη για ζωή, ήταν η ψυχή της παρέας.
Με όλα αυτά που βίωσε, που είδε, που έχασε, πώς μπορούσε να έχει τέτοια
χαρά για τη ζωή;
Το χιούμορ ήταν το εργαλείο για την επιβίωση, γιατί η επιβίωση είναι η εκδίκησή του».
ούτε είχε επάγγελμα. Η πρώτη του δουλειά ήταν να σκουπίζει πατώματα σε
βιοτεχνίες ενδυμάτων στη Νέα Υόρκη τη μέρα.
Τη νύχτα έκανε μαθήματα αγγλικών και σχεδιασμό μόδας», λέει η κόρη του,
Νέλυ Νατζαρή Λεόν, που πήρε το όνομα της αγαπημένης αδελφής του Μαρσέλ.
Η Νέλυ τον θυμάται ως έναν από τους πιο χαρούμενους ανθρώπους που
γνώρισε ποτέ, κι ας είχε τις σκοτεινές του στιγμές, κι ας υπέφερε από
τρομερούς εφιάλτες.
«Είχε ένα καταπληκτικό χιούμορ, είχε μεγάλη όρεξη για ζωή, ήταν η ψυχή της παρέας.
Με όλα αυτά που βίωσε, που είδε, που έχασε, πώς μπορούσε να έχει τέτοια
χαρά για τη ζωή;
Το χιούμορ ήταν το εργαλείο για την επιβίωση, γιατί η επιβίωση είναι η εκδίκησή του».
Η κόρη του Μαρσέλ Νατζαρή, Νέλυ
Ο Νατζαρή είχε υποσχεθεί στην κόρη του να της διηγηθεί όλα όσα είχε βιώσει
στο Άουσβιτς, μόλις ενηλικιωνόταν.
Δεν πρόλαβε.
Πέθανε το 1971, στην Νέα Υόρκη, σε ηλικία 54 ετών, όταν εκείνη ήταν 14 ετών.
Τα δύο χειρόγραφα
Ο Νατζαρή όμως είχε προλάβει να αφηγηθεί τα όσα βίωσε στο Άουσβιτς
σε δύο χειρόγραφα.
Το πρώτο ήταν αυτό που έκρυψε στο παγούρι το φθινόπωρο του 1944 μέσα
στο στρατόπεδο, όταν ήταν βέβαιος ότι δεν του απέμεναν πολλές μέρες ζωής.
Ο Νατζαρή όμως είχε προλάβει να αφηγηθεί τα όσα βίωσε στο Άουσβιτς
σε δύο χειρόγραφα.
Το πρώτο ήταν αυτό που έκρυψε στο παγούρι το φθινόπωρο του 1944 μέσα
στο στρατόπεδο, όταν ήταν βέβαιος ότι δεν του απέμεναν πολλές μέρες ζωής.
Αυτή δεν ήταν η μοναδική γραπτή μαρτυρία που ανακαλύφθηκε στο Άουσβιτς.
Μεταξύ 1945-1980 βρέθηκαν εννέα χειρόγραφα, κρυμμένα στον περίβολο
των κρεματόριων ΙΙΙ και ΙΙ –όλα ήταν γραμμένα στα γίντιςΓίντις, εκτός από ένα
που ήταν γραμμένο στα γαλλικά και του Νατζαρή που ήταν γραμμένο στα ελληνικά.
Τα εκτενέστερα από αυτά περιλάμβαναν λίστες με αριθμούς νεκρών, αριθμούς
και ημερομηνίες αλλά και λεπτομερέστατες περιγραφές των κρεματορίων.
Του Νατζαρή ήταν διαφορετικό: ήταν μια επιστολή προς τους φίλους του,
ένας τρόπος να επικοινωνήσει με τη φαντασία του με τον έξω κόσμο
και ταυτόχρονα η διαθήκη του.
Μεταξύ 1945-1980 βρέθηκαν εννέα χειρόγραφα, κρυμμένα στον περίβολο
των κρεματόριων ΙΙΙ και ΙΙ –όλα ήταν γραμμένα στα γίντιςΓίντις, εκτός από ένα
που ήταν γραμμένο στα γαλλικά και του Νατζαρή που ήταν γραμμένο στα ελληνικά.
Τα εκτενέστερα από αυτά περιλάμβαναν λίστες με αριθμούς νεκρών, αριθμούς
και ημερομηνίες αλλά και λεπτομερέστατες περιγραφές των κρεματορίων.
Του Νατζαρή ήταν διαφορετικό: ήταν μια επιστολή προς τους φίλους του,
ένας τρόπος να επικοινωνήσει με τη φαντασία του με τον έξω κόσμο
και ταυτόχρονα η διαθήκη του.
Το 1947 και αφού είχε ξεφύγει από το Άουσβιτς, ο Νατζαρή γράφει
τη δεύτερη μαρτυρία του.
Τα δύο κείμενα μαζί (το πρώτο με μεγάλες ελλείψεις) εκδόθηκαν το 1991
στο βιβλίο «Μαρσέλ Νατζαρή, Χρονικό 1941-1945» από το Ίδρυμα Ετς αΧαϊμ
της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης.
τη δεύτερη μαρτυρία του.
Τα δύο κείμενα μαζί (το πρώτο με μεγάλες ελλείψεις) εκδόθηκαν το 1991
στο βιβλίο «Μαρσέλ Νατζαρή, Χρονικό 1941-1945» από το Ίδρυμα Ετς αΧαϊμ
της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης.
Διάλεξη του καθηγητή Πολυάν για το βιβλίο του,
που περιέχει και τη μαρτυρία του Νατζαρή
Εν τω μεταξύ όλο αυτό το διάστημα ένας Ρώσος καθηγητής, ο Πάβελ Πολυάν,
μελετούσε τέτοιου είδους χειρόγραφα, που έγιναν γνωστά ως «κύλινδροι του Άουσβιτς».
Με τη βοήθεια του συνεργάτη του Αλεξάντερ Νικιτιάεφ, που εφάρμοσε τη μέθοδο
της φασματογραφίας, ο καθηγητής Πολυάν κατάφερε να διαβάσει το 90% του
χειρογράφου του Νατζαρή.
Μετά την “αποκρυπτογράφηση” του πρώτου χειρογράφου σχεδιάζεται μια επανέκδοση
του βιβλίου, στα τέλη του 2017.
μελετούσε τέτοιου είδους χειρόγραφα, που έγιναν γνωστά ως «κύλινδροι του Άουσβιτς».
Με τη βοήθεια του συνεργάτη του Αλεξάντερ Νικιτιάεφ, που εφάρμοσε τη μέθοδο
της φασματογραφίας, ο καθηγητής Πολυάν κατάφερε να διαβάσει το 90% του
χειρογράφου του Νατζαρή.
Μετά την “αποκρυπτογράφηση” του πρώτου χειρογράφου σχεδιάζεται μια επανέκδοση
του βιβλίου, στα τέλη του 2017.
Το βιβλίο με τα δύο χειρόγραφα του Νατζαρή που εκδόθηκε το 1991
Η μετάδοση της μνήμης
«Μήτσο μου να μου φροντίζεις τον Ηλία», λέει ο Νατζαρή, απευθυνόμενος στο
συνεταίρο του στη Θεσσαλονίκη Δημήτριο Στεφανίδη, δίνοντάς του οδηγίες για
την εκτέλεση της διαθήκης του και καλώντας τον να βοηθά όσους γυρίζουν από
τα στρατόπεδα.
Για τους φίλους του στην αντίσταση λέει:
«Nα τους πεις ότι ο Μανώλης [ψευδώνυμό του Μαρσέλ] δεν τους ξέχασε [...]
αλλά δυστυχώς, κατά τα φαινόμενα, δεν θα μπορέσουμε να ξανασυναντηθούμε πια».
«Μήτσο μου να μου φροντίζεις τον Ηλία», λέει ο Νατζαρή, απευθυνόμενος στο
συνεταίρο του στη Θεσσαλονίκη Δημήτριο Στεφανίδη, δίνοντάς του οδηγίες για
την εκτέλεση της διαθήκης του και καλώντας τον να βοηθά όσους γυρίζουν από
τα στρατόπεδα.
Για τους φίλους του στην αντίσταση λέει:
«Nα τους πεις ότι ο Μανώλης [ψευδώνυμό του Μαρσέλ] δεν τους ξέχασε [...]
αλλά δυστυχώς, κατά τα φαινόμενα, δεν θα μπορέσουμε να ξανασυναντηθούμε πια».
Όταν γράφει, ο Νατζαρή έχει ήδη δει να περνούν από μπροστά του 600.000 Εβραίοι
και φοβάται ότι δεν έχουν μείνει πια Εβραίοι στην Ευρώπη.
Για τους Ζόντερκομαντο συνειδητοποιεί ότι «εμείς πρέπει να λείψουμε από τη γη,
γιατί γνωρίζουμε πολλά για τους τρόπους κακοποιήσεώς των».
και φοβάται ότι δεν έχουν μείνει πια Εβραίοι στην Ευρώπη.
Για τους Ζόντερκομαντο συνειδητοποιεί ότι «εμείς πρέπει να λείψουμε από τη γη,
γιατί γνωρίζουμε πολλά για τους τρόπους κακοποιήσεώς των».
«Η μνημόνευση των μαρτυριών είναι το κυριότερο μέσο για αυτό που λέμε ηθική της μετάδοσης της μνήμης», τονίζει η ομότιμη καθηγήτρια του ΑΠΘ Φραγκίσκη
Αμπατζοπούλου, που πρωτοστάτησε στην πρώτη έκδοση του χειρογράφου
του Νατζαρή.
Αμπατζοπούλου, που πρωτοστάτησε στην πρώτη έκδοση του χειρογράφου
του Νατζαρή.
«Οι επαναλαμβανόμενες αναφορές στο Ολοκαύτωμα ενδεχομένως να κουράζουν», παραδέχεται ο αντιπρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης,
Λάζαρος Σεφιχά, κατά τη διάρκεια της φετινής Γιομ αΣοάYom HaShoah.
Όμως αναρωτιέται:
«ποια είναι η εναλλακτική;
Να απαλείψουμε τελετές όπως αυτή;
Να σταματήσουμε να μιλάμε για το Ολοκαύτωμα;
Δεν μπορούμε, όταν παρατηρούμε την άνοδο πολιτικών συμπεριφορών και λόγων
που έχουν ανατριχιαστικές ομοιότητες με το κλίμα που οδήγησε στην πραγματικότητα
των ναζιστικών εργοστασίων θανάτου».
Λάζαρος Σεφιχά, κατά τη διάρκεια της φετινής Γιομ αΣοάYom HaShoah.
Όμως αναρωτιέται:
«ποια είναι η εναλλακτική;
Να απαλείψουμε τελετές όπως αυτή;
Να σταματήσουμε να μιλάμε για το Ολοκαύτωμα;
Δεν μπορούμε, όταν παρατηρούμε την άνοδο πολιτικών συμπεριφορών και λόγων
που έχουν ανατριχιαστικές ομοιότητες με το κλίμα που οδήγησε στην πραγματικότητα
των ναζιστικών εργοστασίων θανάτου».
«Ελάχιστα δίδαξε η στοχοποίηση των Εβραίων της Ευρώπης και η μαζική δολοφονία τους. Παρά τα όσα βίωσε η Ελλάδα στο Ολοκαύτωμα, δύο πρόσφατες επιστημονικές έρευνες
Η πρώτη από τις δύο είναι των Αντωνίου, Κοσμίδη, Ντίνα και Σαλτιέλ και έχει τίτλο «Αντισημιτισμός στην Ελλάδα σήμερα» αναδεικνύουν
Η δεύτερη είναι έρευνα του Antidefamation League για τον αντισημιτισμό παγκόσμια,
μεταξύ άλλων, το γεγονός ότι τα αντισημιτικά στερεότυπα παραμένουν ισχυρά
στη χώρα μας και παράλληλα ότι μεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων εκφράζει έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους Έλληνες Εβραίους», προσθέτει ο κ. Σεφιχά.
Η πρώτη από τις δύο είναι των Αντωνίου, Κοσμίδη, Ντίνα και Σαλτιέλ και έχει τίτλο «Αντισημιτισμός στην Ελλάδα σήμερα» αναδεικνύουν
Η δεύτερη είναι έρευνα του Antidefamation League για τον αντισημιτισμό παγκόσμια,
μεταξύ άλλων, το γεγονός ότι τα αντισημιτικά στερεότυπα παραμένουν ισχυρά
στη χώρα μας και παράλληλα ότι μεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων εκφράζει έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους Έλληνες Εβραίους», προσθέτει ο κ. Σεφιχά.
Η φετινή τελετή ολοκληρώθηκε με το άναμμα έξι κεριών στη μνήμη των έξι εκατομμυρίων
της Ευρώπης.
Τα πέντε κεριά άναψαν πέντε Θεσσαλονικείς επιζήσαντες των στρατοπέδων του Άουσβιτς πλαισιωμένοι από τα εγγόνια και τα δισέγγονα τους.
της Ευρώπης.
Τα πέντε κεριά άναψαν πέντε Θεσσαλονικείς επιζήσαντες των στρατοπέδων του Άουσβιτς πλαισιωμένοι από τα εγγόνια και τα δισέγγονα τους.
Ο Χάιντς Κούνιο ανάβει το πρώτο κερί
Το έκτο κερί άναψε η Νέλυ Νατζαρή.
Στη συνέχεια το χειρόγραφο “απέκτησε” τη φωνή του Τζέκι Μπενμαγιόρ
και γέμισαν δάκρυα τα μάτια και οι καρδιές.
Η Νέλυ Νατζαρή ανάβει το έκτο κερί
«Χαίρομαι πολύ που ακούστηκε για πρώτη φορά εδώ, στην πόλη του,
που αγαπούσε τόσο πολύ. Η συγγραφή του είναι από μόνη της μια πράξη αντίστασης. Έπρεπε ο κόσμος να μάθει τι είδαν τα μάτια του», λέει η κόρη του Νέλυ.
Ο Μαρσέλ Νατζαρή ανέφερε στο χειρόγραφο ότι ήθελε να επιζήσει για να εκδικηθεί.
«Δεν τον θυμάμαι να μιλά για εκδίκηση αλλά για μένα πήρε κατά κάποιον τρόπο
την εκδίκησή του.
Οι Ζόντερκομαντο δεν έπρεπε να επιβιώσουν, οι Γερμανοί τους εξοντώναν για
να μην υπάρχουν μάρτυρες. Η επιβίωσή του είναι από μόνη της πράξη εκδίκησης».
*Κείμενο
Σοφία Χριστοφορίδου
Σοφία Χριστοφορίδου
Γεννήθηκε στην Καβάλα το 1976 και ζει στη Θεσσαλονίκη.
Σπούδασε Ευρωπαϊκό Πολιτισμό στο ΕΑΠ και Δημοσιογραφία
και Νέα Μέσα στο ΑΠΘ.
Για επτά χρόνια εργάστηκε σε τοπικά ΜΜΕ της Καβάλας.
Από το 2007 γράφει στη «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης.
Σπούδασε Ευρωπαϊκό Πολιτισμό στο ΕΑΠ και Δημοσιογραφία
και Νέα Μέσα στο ΑΠΘ.
Για επτά χρόνια εργάστηκε σε τοπικά ΜΜΕ της Καβάλας.
Από το 2007 γράφει στη «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου