...τα χαμένα όνειρα που «επιστρέφουν και ζητούν εκδίκηση»

Anthony Frederick Augustus Sandys, Penelope, 1878
Επειδή ο άνθρωπος ρέπει στην αμεριμνησία και τη νωθρότητα, συνεχώς αναβάλλει τις σοβαρές αποφάσεις του, τις βαθιές τίμιες εκτιμήσεις του, την αυτοκριτική και τους απολογισμούς του, για τότε που δε γίνεται πια να τις απωθήσει. Γιατί έρχεται ένας καιρός, ευτυχώς, που οι εκτιμήσεις τούτες, οι απολογισμοί, οι αυτοκριτι­κές, δεν αναβάλλονται: Δεν πάει άλλο!
Μια τέτοια κρίσιμη χρονική καμπή είναι και για τη ζωή μιας γυναίκας η μέση ηλικία.
Η καμπή τού «δεν πάει άλλο», του «τώρα ή ποτέ». Για να ακολουθήσει 
η επι­κίνδυνη όσο και εσφαλμένη εγκατάλειψη στο «ποτέ...» 
Όλα συνηγορούν σ' αυτά τα επώδυνα αισθήματα. 
Τα παιδιά ενηλικιώνονται και αυτονομούνται. Φεύγουν από το σπίτι για σπουδές, για τους δικούς τους έρωτες, για τις δικές τους παρέες, χωρίς να ενδιαφέρονται για τις συμβουλές της, τη φροντίδα της, τα παράπονα της, τις απειλές της. Φεύγουν με τρόπο ήπιο ή με τρόπο εμπόλε­μο και εκρηκτικό, ανάλογα- όμως φεύγουν. Οι γονείς της, νεκροί ή γερασμένοι, δεν έχουν πια την ισχύ να 
επη­ρεάζουν μυαλό και αισθήματα όπως παλιά. Ο σύζυγος, συχνά, δεν είναι 
ο άντρας που ερωτεύτηκε. Δοσμένος τώρα στα δικά του μονοπάτια, μπερδεμένος στον δικό του ψυχολογικό χάρτη, έχει γίνει με τον καιρό ένας αδελ­φός, ένας συγκάτοικος, ένα παθητικό κουτί παραπό­νων, ένας αποφασισμένος αντίπαλος, ένας ξένος. Την εγκατέλειψε ίσως από χρόνια, είτε συναισθηματικά εί­τε και συνολικά, και τον εγκατέλειψε κι αυτή. Οι φίλοι, είτε χαμένοι σε άλλες επιλογές είτε πληκτικά δεδομένοι, δεν μπορούν να βοηθήσουν. Ζουν τα δικά τους βάσανα.
Και τότε μια γυναίκα νιώθει μόνη. Έχει μάλλον το χρόνο να το παραδεχτεί πως είναι μόνη, πως ήταν μόνη από πολύ παλιά.

Μάρω Βαμβουνάκη, Ερωτευμένος Πολωνός 
(από το εξώφυλλο του βιβλίου)
Εγώ θα έλεγα πως είναι ελεύθερη, όμως εκείνη νιώθει πως είναι μόνη. 
Και αποτυχημένη. Και άδεια. Και κουρα­σμένη. Διότι η ελευθερία που τώρα επιτέλους — θέλει δε θέλει— της προσφέρεται, την απαλλάσσει μεν από δεκαετιών ασφυκτικά και παραμορφωτικά για την ψυ­χή καθήκοντα, αλλά τη βρίσκει απροετοίμαστη, απαίδευ­τη στο να μπορεί να αναγνωρίζει τα πραγματικά της συ­ναισθήματα. Πολύ ανίκανη να τα διαχειρίζεται. Δεν έχει μάθει άλλωστε να ασχολείται με τον εαυτό της, δεν είχε χρόνο ποτέ. Της τον λεηλάτησαν οι άλλοι κι εκείνη αυτονόητα τον παρέδωσε. Κοιτάει τώρα πίσω και βλέ­πει εκκρεμότητες. Ακρωτηριασμένες επιθυμίες. Ατρο­φικές απόπειρες. Προδοσίες. 
Σπανίως είναι ένας άλλος ο προδότης μας. Ο ίδιος ο εαυτός μας είναι που 
πρόδω­σε τον αληθινό εαυτό μας. Και τώρα, στη μέση ηλικία, αναγκάζεται να 
το υποπτευτεί αυτό. 
Να πονέσει. Να συντριβεί και να αποφασίσει τελειωτικά: Θα επανορ­θώσω ή θα αφεθώ στη φθορά; Θα αντλήσω από εμπειρίες, γνώση, αναγεννημένες λαχτάρες, νέα ελευθερία ή θα ακολουθήσει η καρδιά και το πνεύμα μου — τούτα τα εν 
δυ­νάμει αιώνια κομμάτια του είναι μου — το μαρασμό που βλέπω πάνω στο 
σώμα μου και μέσα στον καθρέφτη; Θα παραδοθώ στην ηδονή της τεμπελιάς, 
της αδράνειας και της γκρίνιας ή θα πετάξω σε ταξίδια ζωής, συναρπαστι­κά; 
Θα κλείσω το ημερολόγιο μου ή θα ξεφυλλίσω το τε­ράστιο βιβλίο της ζωής σε παρακάτω κεφάλαια; Θα νι­κήσει η τωρινή ευκολία της παραίτησης ή η δύσκολη προοπτική της δράσης; Το εύκολο που με τον καιρό θα γίνεται όλο και πιο επαχθές ή το δύσκολο που με τον καιρό γοητεύει και λυτρώνει; […..]
Τα χαρτάκια με τις επιθυμίες
Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ γράφει πως Ευτυχία είναι η εκπλή­ρωση κάποιας παιδικής επιθυμίας. Γι' αυτό ο πλούτος δίνει τόσο ελάχιστη ευτυχία. Το χρήμα δεν είναι επιθυ­μία της παιδικής ηλικίας.
Σε μια ομάδα ατόμων πάνω από σαράντα χρόνων έδωσα αυτήν ακριβώς την ερώτηση και ζήτησα να θυ­μηθούν τον παλιό, παιδικό, νεανικό κόσμο τους και 
να μου απαντήσουν γραπτά και ανυπόγραφα. Κανένα πρέ­πει, καμιά εικόνα τους να μην επηρεάσει δηλαδή ένα τόσο σημαντικό και ευαίσθητο ταξίδι στην ενδοσκόπη­ση. Ελάχιστοι απάντησαν πως είχαν πραγματώσει το παι­δικό όνειρο τους. Κι όμως! Ήταν τόσο απλά και εφικτά τα περισσότερα από εκείνα τα παιδικά όνειρα που μου έγραψαν στα χαρτάκια: Ήθελα να γίνω δάσκαλος. Για­τρός. Νοσοκόμα. Πιλότος. Ιεραπόστολος. Μαμά. 
Τα κρά­τησα και τα έβαλα στο συρτάρι μου, σ' ένα φάκελο που γράφει απ' έξω: Τα χαρτάκια με τις επιθυμίες. Τα κοιτώ με θλίψη, με νοσταλγία, και ξαναθυμάμαι την κουβέντα του Τσέχωφ: «Θεέ μου, πόσο κοντά απ' την ευτυχία περ­νάει ο άνθρωπος...» Ακόμα, ο ίδιος ο Φρόιντ είπε: «Πάει καιρός που ανακάλυψα ότι χρειάζεται απλώς λίγο θάρ­ρος για να εκπληρωθούν επιθυμίες, θεωρούμενες 
μέχρι τότε ανέφικτες».
Λίγο θάρρος! Το έχουμε πει και θα το ξαναπούμε: Καλοσύνη χωρίς δύναμη δεν είναι καλοσύνη. Όποιος φοβάται ζει μισή ζωή.
Ο λόγος όμως που έβαλα την ομάδα να μου γράψει τις παλιές επιθυμίες της 
δεν ήταν για να τους στενοχω­ρήσω. Να συγκρίνουν αυτό που τώρα έχουν μ' εκείνο που τότε ήθελαν, και να απογοητευτούν. Ο λόγος μου ήταν πιο υγιής και ζωηρός από την αυτοκριτική, την αυτομομφή και τη στάσιμη πίκρα. Ήθελα να σκεφτούν μό­νοι τους πως ίσως υπάρχει καιρός. Ειδικά τώρα, σ' αυτή την ηλικία που, επιμένω, είναι επίσης μια ηλικία απε­λευθέρωσης —γι' αυτό άλλωστε οι άνθρωποι τρομάζουν τόσο απ' αυτήν —, μπορούν να επανορθώσουν κάτι 
απέ­ναντι στον παραπονεμένο, θυμωμένο, αυθεντικό τους εαυτό που κακοποίησαν. Να προσπαθήσουν τώρα να κάνουν κάτι από εκείνο που τότε επιθυμούσαν. Κι αν όχι ακριβώς εκείνο, κάτι παραπλήσιο, συγγενικό, που θα ξεδιψάσει την περιφρονημένη λαχτάρα και θα δώσει χαρά και δύναμη. 
Χαρά που είναι η γεύση του Παρα­δείσου.

The Artist's Mistress by Charles Sims RA RWS, 1873-1928.
[……] Αν σε ηλικία ώριμη και δύσκολη, μια γυναίκα —αλλά και άντρας, γιατί, 
ως γνωστόν, η κλιμακτήριος αφορά και στα δύο φύλα, μόνο που οι άντρες κρύβουν πιο συ­στηματικά και πιο νοσογόνα τα αισθήματα τους και δεν τα μαθαίνουμε - συνεχίζει να υποφέρει επί χρόνια με τα κλασικά συμπτώματα της δυσθυμίας, της κατάθλι­ψης, της παραίτησης, των ψυχοσωματικών, της υστερίας, κι όλα όσα χαρακτηρίζουν την κλιμακτήριο, είναι επει­δή, ξανά, κάτι αρνείται να κάνει για τον εαυτό της σω­στά. Θάβει ξανά τη νέα, μεγάλη της ευκαιρία. 
Είναι που δεν αξιοποιεί τη νέα πρόταση για ζωή αληθινή, ζωή δι­κή της, του πεπρωμένου της, και αυτοπροδίδεται πάλι. Ο εαυτός της, έστω και αργότερα, έστω και μέσα σε γκρί­ζο σκηνικό, την καλεί σπαραχτικά να συμφιλιωθούν, 
να συνομιλήσουν, να ενωθούν, να υπερβούν τον χρόνιο δι­χασμό που τους τυράννησε.
Είναι υπεύθυνη για το πώς θα ανταποκριθεί στην κλή­ση, πολύ περισσότερο υπεύθυνη από τότε, κατά τη φουρ­τουνιασμένη της, ερωτευμένη, άπειρη, καταπιεσμένη από γονείς, νιότη. Και το ξέρει. Γι' αυτό θυμώνει, πικραίνε­ται, απελπίζεται και το ρίχνει στις διάφορες επιφανεια­κές φυγές: στα χαρτιά, 
στο φαγητό, στα ψώνια, στο άψυ­χο σεξ, στις γελοίες προσωρινές ερωτοδουλειές, στις πλαστικές εγχειρίσεις, στο κουτσομπολιό. Όμως το να φεύγεις απ' τον εαυτό σου είναι προσπάθεια μάταιη. Όσο του φεύγεις τόσο εκείνος σε αλυσοδένει και σε τραβάει με βία πίσω. Όλο και πιο θυμωμένος.
Και πάλι εσύ αποφασίζεις. Σε όλα και για όλα αποφασίζεις εσύ.
Ακόμα και για το θάνατο σου εσύ αποφα­σίζεις, υποστηρίζουν κάποιες αρχαίες διδασκαλίες. Και ο θάνατος είναι πολλών ειδών. 
Για να θυμηθούμε εκεί­νο το εύστοχο: 
«Πέθανε στα είκοσι του και τον έθαψαν στα ογδόντα πέντε του».

*Τα αποσπάσματα προέρχονται από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη 
«Ο Παλιάτσος και η Άνιμα», εκδόσεις Ψυχογιός

Ο άνθρωπος που κάνει ψυχοθεραπεία μπορεί να νικάει παλιούς τρόμους 
και να κερδίζει αυτοπεποίθηση και ωριμότητα, όμως δεν μεταμορφώνεται απαραίτητα σε έναν ωραίο, αγνό, θετικό άνθρωπο. 
Ο θεραπευτής του μπορεί να τον γιατρέψει από τραύματά του, 
δεν μπορεί όμως να τον γιατρέψει απ’ τα ελαττώματα του. 
Άλλο η ψυχολογική ασθένεια, κι άλλο η ηθική, η πνευματική ασθένεια. 
Διότι το φοβερό δώρο της ελευθερίας του ανθρώπου αφήνει στο άτομο 
το περιθώριο να μπορεί να επιλέξει και το κακό... 
Βασιζόμενη στην επιστήμη της ψυχολογίας, η πασίγνωστη συγγραφέας 
μας εισάγει στον κόσμο της ανθρώπινης ψυχολογίας και συμπεριφοράς, 
αναλύοντας θέματα όπως η ελευθερία του ατόμου να κάνει τις επιλογές του, 
το καλό και το κακό, σε ένα βιβλίο που θα διευρύνει την οπτική σας!

   
Η ΜΑΡΩ ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ γεννήθηκε στα Χανιά, όπου έζησε τα παιδικά της χρόνια. Από δέκα χρόνων ήρθε με την οικογένειά της στην Αθήνα. 
Σπούδασε νομικά και ψυχολογία. Από το 1972 και για έντεκα χρόνια 
έζησε στη Ρόδο, όπου εργάστηκε ως συμβολαιογράφος. 
Σήμερα ζει στην Αθήνα. 
Από τις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ κυκλοφορούν τα έργα της: 
Ο ΠΑΛΙΑΤΣΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΙΜΑ, ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΗΣ ΑΞΟΔΕΥΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ, 
ΧΟΡΟΣ ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΜΕΝΩΝ, ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΡΔΙΑ ΓΕΜΙΖΕΙ ΜΕ ΕΛΑΧΙΣΤΑ, ΚΥΡΙΑΚΗ ΑΠΟΓΕΥΜΑ ΣΤΗ ΒΙΕΝΝΗ (υποψήφιο για το Βραβείο Αναγνωστών – ΕΚΕΒΙ 2012), ΣΙΩΠΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΑΚΟΥΓΕΣΑΙ, Η ΜΠΑΛΑΝΤΑ ΤΗΣ ΖΗΛΙΑΣ, 
η συλλογή διηγημάτων ΑΥΤΗ Η ΣΚΑΛΑ ΔΕΝ ΚΑΤΕΒΑΙΝΕΙ, 
σε κοινό τόμο ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΜΙΑΣ ΜΟΙΧΕΙΑΣ, ΝΤΟΥΛΙΑ και 
Ο ΠΙΑΝΙΣΤΑΣ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ, 
το βιβλίο της για παιδιά ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΠΟΥ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ, καθώς και τα μυθιστορήματά της 
Ο ΕΡΩΤΕΥΜΕΝΟΣ ΠΟΛΩΝΟΣ (υποψήφιο για το Βραβείο 
Αναγνωστών – ΕΚΕΒΙ 2011), 
ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΞΑΝΑ, Η ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ και ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΕΓΓΟΝΗΣ ΜΟΥ.