Τη νύχτα της 25ης προς 26η Νοεμβρίου του 1942 εκατόν πενήντα αντάρτες του ΕΛΑΣ
με επικεφαλής τον Άρη Βελουχιώτη, εξήντα αντάρτες του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τον Ναπολέοντα Ζέρβα και δώδεκα Αγγλοι σαμποτέρ, με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη Έντι Μάγιερς και υπαρχηγό τον ταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ ανατίναξαν τη γέφυρα του Γοργοπόταμου1.
Το σχέδιο ανατίναξης ήταν των Εγγλέζων. Το είχε επεξεργαστεί ο Ε. Μάγιερς, που ήταν ειδικός σ΄ αυτού του είδους τα σαμποτάζ. Το σχέδιο όμως της επίθεσης για την κατάληψη της γέφυρας -έτσι ώστε να είναι δυνατή η υπονόμευση και ανατίναξή της- συζητήθηκε ανάμεσα στον Άρη, τον Ζέρβα και τους Βρετανούς και στην τελική του μορφή διατυπώθηκε από τον αρχηγό του ΕΛΑΣ με τη «Διαταγή Επιχείρησης», που ο ίδιος υπαγόρευσε στον Κωστούλα Αγραφιώτη (Κώστα Καβρέτζο) λίγες ώρες πριν εκδηλωθεί η επιχείρηση.
Στη διαταγή αυτή -όπως διασώθηκε από μαρτυρίες αγωνιστών2- προβλέπονταν τα εξής:
Το νότιο βάθρο της γέφυρας με φρουρά 80 Ιταλών και πλήρη οχύρωση αναλάμβανε να καταλάβει τμήμα 60 ανταρτών του ΕΛΑΣ με αρχηγό τον Κωστούλα.
Το βόρειο βάθρο της γέφυρας, που φυλασσόταν από 30 Ιταλούς και είχε εγκατεστημένα δύο δίκαννα αντιαεροπορικά ικανά να χρησιμοποιηθούν και κατά επιγείων στόχων, αναλάμβανε τμήμα 20 ανταρτών του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τους ανθυπολοχαγούς Παπαχρήστου και Πετροπουλάκη.
Η υπονόμευση και ανατίναξη της γέφυρας ανατέθηκε σε ειδικευμένους Βρετανούς σαμποτέρς στους οποίους δόθηκε βοήθεια λίγων εκπαιδευμένων ανδρών του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Επίσης, δυο ομάδες του ΕΛΑΣ, με 15 άνδρες η κάθε μία και έναν Βρετανό σαμποτέρ, ανέλαβαν να υπονομεύσουν τη σιδηροδρομική γραμμή ένα χιλιόμετρο περίπου προς το νότο κι ένα χιλιόμετρο προς το βορρά, έτσι ώστε να αποκλειστεί η δυνατότητα αποστολής ενισχύσεων στον εχθρό με τρένο. Αρχηγός της μίας ομάδας τέθηκε ο Διαμαντής (Γιάννης Αλεξάνδρου) και της άλλης ο Ηρακλής (Κώστας Σκαρμούτσος).
Επιπλέον, μια ομάδα 15 ΕΛΑΣιτών με αρχηγό το Χρυσιώτη ανέλαβε να καταστρέψει με βενζίνη την ξύλινη οδική γέφυρα του ποταμού για την περίπτωση που θα έκαναν την εμφάνισή τους από κει εχθρικές ενισχύσεις, ενώ μια άλλη ομάδα από οκτώ άνδρες του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τον υπασπιστή του Ζέρβα Μ. Μυριδάκη ανέλαβε να εξουδετερώσει το πολυβολείο που πιθανόν να υπήρχε. Στην περίπτωση που δεν υπήρχε πολυβολείο αποστολή της ήταν να ενισχύσει την Ομάδα Κωστούλα. Τέλος, μία ομάδα από δέκα άνδρες του ΕΔΕΣ ανέλαβε να πλευροκοπήσει τους Ιταλούς νοτιότερα της άμυνας του νότιου βάθρου.
Γενική εφεδρεία ορίστηκε ομάδα 30 ανδρών του ΕΛΑΣ με αρχηγό τον Δ. Δημητρίου – Νικηφόρο. Χρόνος έναρξης της επιχείρησης καθορίστηκε η 11η βραδινή της 25ης Νοεμβρίου 1942 και η γενική αρχηγία ανατέθηκε στο Ν. Ζέρβα.
Πριν προχωρήσουμε να δούμε πώς εξελίχθηκε η όλη επιχείρηση ας παρακολουθήσουμε όσα προηγήθηκαν αυτής:
Ήταν σούρουπο της 28ης Σεπτεμβρίου του 1942, γύρω στις 8.30 μ.μ., όταν από το αεροδρόμιο Φαγίντ της Αιγύπτου απογειώθηκαν, με προορισμό την ηπειρωτική Ελλάδα, τρία βρετανικά αεροπλάνα. Το καθένα από αυτά μετέφερε από μία ομάδα τεσσάρων σαμποτέρ, όπου ένας ήταν αρχηγός, ένας ειδικός στις ανατινάξεις, ένας χειριστής ασυρμάτου κι ένας γνώστης της ελληνικής γλώσσας.
Μετά τα μεσάνυχτα της 28ης προς 29η Σεπτεμβρίου τα αεροπλάνα βρίσκονταν πάνω από τα βουνά της Ρούμελης, με τους σαμποτέρ έτοιμους να πέσουν στα προκαθορισμένα σημεία, όπου θα έπρεπε υπήρχαν αναμμένες φωτιές: Η πρώτη και η τρίτη ομάδα θα έπεφταν στην Γκιώνα και η δεύτερη στην περιοχή του Ν. Ζέρβα στο Σακαρέτσι. Όμως φωτιές δεν εντοπίστηκαν, ρίψη αλεξιπτωτιστών δεν έγινε και ύστερα από άσκοπους γύρους δύο ωρών τα αεροπλάνα γύρισαν στη βάση τους.
Δύο ημέρες αργότερα η επιχείρηση επαναλήφθηκε. Αυτή τη φορά με μεγαλύτερη επιτυχία. Ετσι οι δύο από τις τρεις ομάδες έπεσαν στην περιοχή της Γκιώνας, ενώ η τρίτη έπεσε στην περιοχή του Καρπενησιού σε επόμενη επιχείρηση, περίπου ένα μήνα αργότερα3.
Οι τρεις ομάδες των Βρετανών σαμποτέρ είχαν έρθει στην Ελλάδα ύστερα από απόφαση του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής, με άμεσο στόχο να εκτελέσουν μια αποστολή με την κωδική ονομασία «HARLING». Η αποστολή αυτή προέβλεπε να ανατιναχτεί μία από τις γέφυρες Παπαδιάς, Ασωπού ή Γοργοπόταμου.
Πέρα όμως από τον άμεσο στόχο υπήρχε κι ένας μακροπρόθεσμος στρατηγικός στόχος αναφορικά με την αγγλική παρουσία στην Ελλάδα. Η Μεγάλη Βρετανία επιδίωκε να εδραιώσει την παρουσία της στη χώρα και να θέσει κάτω από τον έλεγχό της τόσο τις ανταρτικές ομάδες όσο και ευρύτερα το αντιστασιακό κίνημα, πράγμα που σήμαινε πως κάποιοι από τους σαμποτέρς είχαν αποστολή να μείνουν στα ελληνικά βουνά και μετά το πέρας της αποστολής «HARLING». Αξίζει να προσέξει κανείς, για να καταλάβει του λόγου το αληθές, ότι ολόκληρης της βρετανικής αποστολής των 12 σαμποτέρ ηγούνταν οι Ε. Μάγιερς και Κρις Γουντχάουζ, δύο καθόλου τυχαίοι άνθρωποι που διατέλεσαν αρχηγοί της αγγλικής στρατιωτικής αποστολής στο ελληνικό αντάρτικο, κάνοντας ό,τι ήταν δυνατό για την εδραίωση της
Ο αρχηγός του ΕΔΕΣ Ναπολέων Ζέρβας
βρετανικής κυριαρχίας πάνω στις ελληνικές υποθέσεις. Εξίσου αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι δώδεκα Αγγλοι σαμποτέρ -και κυρίως οι αρχηγοί τους- ερχόμενοι στην Ελλάδα, είχαν οδηγίες, κι έκαναν ό,τι ήταν δυνατό γι΄ αυτό, να έρθουν σε επαφή με τον Ν. Ζέρβα, αγνοώντας επιδεικτικά τον ΕΛΑΣ, έχοντας την πεποίθηση ότι οι ανταρτικές δυνάμεις του ΕΔΕΣ ήταν αρκετές για την εκτέλεση της αποστολής «Harling». Ο Richard Clogg γράφει πως, ούτε ο Ε. Myers «ούτε ο Woodhouse ενημερώθηκαν πριν φύγουν από το Κάιρο για την ύπαρξη του ΕΑΜ ή του στρατιωτικού του σκέλους, του ΕΛΑΣ», παρ” όλο που οι αρμόδιες βρετανικές αρχές είχαν λεπτομερείς πληροφορίες4. Το πιθανότερο, όμως, είναι πως και οι δύο αυτοί -και ο Myers και ο Woodhouse είχαν καλή γνώση των ελληνικών πραγμάτων. Αλλά κι αν δεν είχαν, η πανθομολογούμενη, τόσο προκλητική, αγνόηση του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ από την επίσημη Αγγλία φανερώνει και τις πραγματικές προθέσεις της πάνω στο ελληνικό κίνημα αντίστασης και γενικότερα στις ελληνικές υποθέσεις.
βρετανικής κυριαρχίας πάνω στις ελληνικές υποθέσεις. Εξίσου αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι δώδεκα Αγγλοι σαμποτέρ -και κυρίως οι αρχηγοί τους- ερχόμενοι στην Ελλάδα, είχαν οδηγίες, κι έκαναν ό,τι ήταν δυνατό γι΄ αυτό, να έρθουν σε επαφή με τον Ν. Ζέρβα, αγνοώντας επιδεικτικά τον ΕΛΑΣ, έχοντας την πεποίθηση ότι οι ανταρτικές δυνάμεις του ΕΔΕΣ ήταν αρκετές για την εκτέλεση της αποστολής «Harling». Ο Richard Clogg γράφει πως, ούτε ο Ε. Myers «ούτε ο Woodhouse ενημερώθηκαν πριν φύγουν από το Κάιρο για την ύπαρξη του ΕΑΜ ή του στρατιωτικού του σκέλους, του ΕΛΑΣ», παρ” όλο που οι αρμόδιες βρετανικές αρχές είχαν λεπτομερείς πληροφορίες4. Το πιθανότερο, όμως, είναι πως και οι δύο αυτοί -και ο Myers και ο Woodhouse είχαν καλή γνώση των ελληνικών πραγμάτων. Αλλά κι αν δεν είχαν, η πανθομολογούμενη, τόσο προκλητική, αγνόηση του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ από την επίσημη Αγγλία φανερώνει και τις πραγματικές προθέσεις της πάνω στο ελληνικό κίνημα αντίστασης και γενικότερα στις ελληνικές υποθέσεις.
Παρ΄ όλα αυτά, οι Αγγλοι σαμποτέρς αναγκάστηκαν να συνεργαστούν με τον ΕΛΑΣ, όταν διαπίστωσαν ότι ο Ζέρβας όχι μόνο δε διέθετε τις απαραίτητες δυνάμεις για την επιχείρηση HARLING, αλλά και οι δυνάμεις που διέθετε ήταν πολύ μικρότερες απ” αυτές του ΕΛΑΣ.
Ο ΕΛΑΣ μπαίνει στην επιχείρηση
Στις 12 Νοεμβρίου του 1942, ένα τμήμα 60 ανδρών του Ζέρβα και ο Αγγλος ταγματάρχης Κρις Γουντχάουζ ξεκίνησαν από το Αργύρι για την Γκιώνα. Την επομένη, ο αρχηγός του ΕΔΕΣ έστειλε γράμμα στον Άρη Βελουχιώτη, που βρισκόταν στη Φραγκίστα, με το οποίο του ζητούσε να συναντηθούν στη Βίνιανη. Ο Αρης ανταποκρίθηκε αμέσως αποδεχόμενος την πρόσκληση5 και οι δύο άνδρες συναντήθηκαν στις 14 Νοεμβρίου, στο συμφωνημένο μέρος, όπου ο αρχηγός του ΕΛΑΣ, αφού ενημερώθηκε για την αποστολή της ανατίναξης μίας εκ των τριών γεφυρών, χωρίς περιστροφές ενέταξε αμέσως τις αντάρτικες δυνάμεις που διέθετε στην επιχείρηση.
Στο θέμα αυτό, της συμμετοχής δηλαδή του ΕΛΑΣ στην επιχείρηση HARLING, εκ των υστέρων, τόσο από τους Ελληνες όσο και από τους Εγγλέζους – αντιπάλους του ΕΑΜικού κινήματος επιχειρήθηκε να διαστρεβλωθεί η ιστορική αλήθεια. Ο Ζέρβας, για παράδειγμα, σε διάφορα γραπτά του της μεταπολεμικής περιόδου -αλλά και στα απομνημονεύματά του- εμφανίζει τον Αρη σαν ένα άτομο εντελώς άβουλο, που δεν μπορούσε να πάρει την παραμικρή απόφαση αν δεν του την υπαγόρευε η ηγεσία το ΕΑΜ από την Αθήνα. Φτάνει, μάλιστα, στο σημείο να υποστηρίξει πως ούτε λίγο ούτε πολύ εκβίασε τον Αρη, κι έτσι συμμετείχε ο ΕΛΑΣ στην επιχείρηση6. Στο ίδιο περίπου μήκος κύματος κινούνται και οι μαρτυρίες των Εγγλέζων. Ο Κρις Γουντχάουζ, για παράδειγμα, γράφει7: «Οταν ο Αρης κατάλαβε ότι η επίθεση θα γινόταν, έστω και χωρίς τις δικές του δυνάμεις, δε διακινδύνευσε ν΄ αφήσει τον Ζέρβα να πάρει όλη τη δόξα: προσφέρθηκε αμέσως να συνεργαστεί».
Ολα αυτά, φυσικά, στερούνται σοβαρότητας. Ούτε ο Αρης υπήρξε άβουλος ούτε ο ΕΛΑΣ σύρθηκε στην επιχείρηση, της οποίας κανείς δεν αρνείται ότι σήκωσε το κύριο βάρος.
Η επιχείρηση εκτελείται επιτυχώς
Η γέφυρα που τελικά επιλέχθηκε να ανατιναχτεί ήταν αυτή του Γοργοπόταμου. Η επιχείρηση στέφθηκε με επιτυχία και ολοκληρώθηκε στις 2. 21′ της 26ης Νοεμβρίου, αφού προηγουμένως ρίχτηκε στη μάχη και η εφεδρική δύναμη του Νικηφόρου, δεδομένου ότι οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ, που είχαν αναλάβει το βόρειο βάθρο της γέφυρας τρόμαξαν μπρος στα ιταλικά πυρά και υποχώρησαν. «Οι αντάρτες, που δεν ήταν συνηθισμένοι σε τέτοιας μορφής επιχείρηση -θα γράψει αργότερα ο Ε. Μάγιερς9- δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν το έντονο πυρ και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν σ΄ ένα άλλο σημείο κάλυψης».
Για τη στρατιωτική σημασία που είχε η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, έχουν γραφεί πολλά.
«Ήταν πολύ σημαντικό -αναφέρει Ο Ε. Μάγιερς10- να παρεμποδίσουμε με κάθε τρόπο τις προσπάθειες του εχθρού να ενισχύσει τις βάσεις του κατά μήκος της βορειοαφρικανικής ακτής, φέρνοντας προμήθειες διά θαλάσσης από τη Νότια Ευρώπη». Αλλά και οι Γερμανοί σε απόρρητη επίσημη έκθεσή τους, που συνέταξαν στις 9/4/1943 επιτελείς του ειδικού γραφείου Αϊνς Τσε της Θεσσαλονίκης θεωρούσαν τα σαμποτάζ των ανταρτών και ειδικά την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, ενέργειες «με σκοπό να παρεμποδίσουν την ομαλή λειτουργία της επιμελητείας και τις ενισχύσεις προς το γερμανικό εκστρατευτικό σώμα στη Βόρεια Αφρική από τις στρατοπεδευμένες στην Ελλάδα γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις»11.
Την αντίθετη ακριβώς άποψη διατυπώνει ο Χ. Φλάισερ: «Σχεδόν σε κάθε σχετικό βιβλίο -γράφει12- συναντά κανείς τον στερεότυπο ισχυρισμό, ότι η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου παρέλυσε την κύρια γραμμή εφοδιασμού του Ρόμελ για έξι αποφασιστικές βδομάδες ή μάλιστα ότι σταμάτησε τον ίδιο στην «πορεία του για την Αλεξάνδρεια». Στην πραγματικότητα η προέλαση του Ρόμελ είχε καθηλωθεί μήνες ενωρίτερα. Στις 25/11 η συμμαχική αντεπίθεση είχε επιτύχει την ανάκτηση ολόκληρης της Κυρηναϊκής, το Άφρικα Κορ του Ρόμελ είχε εκτοπιστεί ως την Ελ Αγκάιλα, τόσο μακριά δυτικά ώστε ο εφοδιασμός μέσω της Ελλάδας δεν παίζει πλέον ρόλο. Ο ίδιος ο Χίτλερ εκφράζει στις 18/12/42, τη λύπη του για το «πόσο δυσάρεστη» ήταν η ανατίναξη της γέφυρας- αλλά μόνο σε ό,τι αφορούσε τον εφοδιασμό των στρατευμάτων στην Ελλάδα». Την ίδια άποψη με τον Φλάισερ, με παρόμοια επιχειρήματα, υποστηρίζει και ο Σ. Γρηγοριάδης13.
Μπορούμε, επομένως, να συμπεράνουμε πως και αν ακόμη η επιχείρηση σχεδιάστηκε για να δημιουργήσει προβλήματα στον Ρόμελ, τελικά δεν μπόρεσε να εξυπηρετήσει έναν τέτοιο σκοπό. Όμως, «αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις δολιοφθοράς του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου»14, και υπήρξε ένα γεγονός σπουδαίας σημασίας για τον αγώνα του ελληνικού λαού κατά της τριπλής (Γερμανικής, ιταλικής και Βουλγαρικής) κατοχής διότι αναπτέρωσε το ηθικό των απλών ανθρώπων, εξύψωσε το γόητρο των αντιστασιακών οργανώσεων και συνέβαλε στη μαζικοποίηση τους.
Αντί επιλόγου
Σε αντίποινα για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, οι Ιταλοί παίρνουν από τις φυλακές της Λαμίας 14 πατριώτες, από τους οποίους 7 θα εκτελέσουν μπροστά στην γκρεμισμένη γέφυρα
Ο επίλογος της επιχείρησης HARLING γράφτηκε δυο μέρες μετά την ανατίναξη της γέφυρας, όταν οι Ιταλοί προχώρησαν στην άνανδρη μέθοδο των αντιποίνων για εκφοβισμό του λαού. Ετσι, αφού παρέλαβαν από τις φυλακές της Λαμίας 14 πατριώτες, τους 7 τους εκτέλεσαν μπροστά στην γκρεμισμένη γέφυρα και τους υπόλοιπους τους εκτέλεσαν στα Καστέλια της Παρνασσίδας, απ΄ όπου και κατάγονταν, μαζί με άλλους 10 κατοίκους.
Πιο επαίσχυντη, όμως, από τη συμπεριφορά των κατακτητών ήταν η μικροψυχία των «συμμάχων». Το BBC, για παράδειγμα, ενώ ανακοίνωσε την επιτυχία της επιχείρησης αποσιώπησε εντελώς τη συμμετοχή του ΕΛΑΣ, μεταδίδοντας ότι τη γέφυρα ανατίναξαν οι αντάρτες του ΕΔΕΣ και οι Αγγλοι σαμποτέρς.!!!
Αργότερα, όταν υποχώρησαν, κάπως, οι πολιτικές σκοπιμότητες ο Κρις Γουντχάουζ -χωρίς να παραιτείται από την προσπάθεια υποβάθμισης του ρόλου του ΕΛΑΣ- έγραψε ότι ο Γοργοπόταμος ήταν μια επιχείρηση «που ίσως δε θα γινόταν αν δεν ήταν ο Ζέρβας και δε θα σημείωνε επιτυχία αν δεν ήταν ο Αρης Βελουχιώτης»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου