O Κωνσταντίνος Στρατάκης, επικεφαλής ερευνητής του Εθνικού Ινστιτούτου Παιδικής Υγείας και Ανθρώπινης Ανάπτυξης (NICHD) στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας (NIH) των ΗΠΑ, ο οποίος σήμερα Πέμπτη αναγορεύεται Επίτιμος Διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών (ΕΚΠΑ) μιλά αποκλειστικά στην Hellas Journal.
- Κύριε Στρατάκη, ο κόσμος του DNA φαντάζει για όλους εμάς μαγικός αλλά απολύτως δυσνόητος.
- Πως αισθάνεται κανείς όταν τον εξερευνεί και κυρίως όταν καταφέρνει να τον κατανοήσει;
*Από όλη την επιστήμη, ο χώρος της γενετικής είναι ο πιο απλός: κάθε γονίδιο αντιστοιχεί σε μια ή περισσότερες πρωτεινες, και αντίστοιχα, σε μια η περισσότερες νόσους. Νομίζω οτι αυτό δεν συγκρίνεται σε πολυπλοκότητα με άλλους τομείς της επιστήμης. Για εμένα, αυτή η απλότητα ήταν πολύ ελκυστική: αν τα πράγματα είναι έτσι απλά, τότε αρκεί κανείς να βρει τι συμβαίνει με ένα γονίδιο, και βρίσκει την αιτία μιας νόσου. Στην πραγματικὀτητα υπάρχουν άλλοι λόγοι που αυξάνουν την πολυπλοκὀτητα της γενετικής. Αλλά η βασική της αρχή είναι απλή, βασίζεται στη μονάδα, αυτό που απλά λέμε γονίδιο. Νομίζω οτι η μαγεία της γενετικής είναι αυτἠ η ευθυγραμμικἠ της σχέση με το γονίδιο.
-- Ανακαλύψατε πριν από τρία χρόνια το γονίδιο που ευθύνεται για τον γιγαντισμό. Επρόκειτο για μια ανακάλυψη που έκανε αίσθηση σε διεθνές επίπεδο κ έχει αποδεχθεί εξαιρετικά χρήσιμη για τους συναδέλφους σας και τις μελλοντικές γενιές. Όταν καταλάβατε ότι ήσασταν κοντά σε αυτή την ανακάλυψη τι σκεφτήκατε;
*Όπως κάθε άλλη ανακάλυψη που έχει κάνει το εργαστήριο μου, οδήγησε στην διευκρίνηση μιας νόσου που παρέμενε γενετικά άγνωστη για χρόνια. Ο γιγαντισμός ειδικά είναι γνωστός για χιλιετίες. Νομίζω, οτι κάθε επιστήμονας αισθάνεται δέος ὀταν επιτέλους είναι μπροστά στην απάντηση που έψαχνε για χρόνια. Αυτό το δέος είναι χαρά μα συνάμα και υποχρέωση απέναντι στους ασθενείς αλλα και στην επιστημονική επιβεβαίωση που πρέπει να έρθει από άλλες ερευνητικές ομάδες πριν κάτι κατοχυρωθεί ως αληθινό στην βιβλιογραφία.
- Πως οδηγηθήκατε εκεί;
*Οπως όλες οι ανακαλύψεις σχεδόν, σχετικά τυχαία: ένας ασθενής είχε την γενετική αλλαγή που είχε κληρονομήσει από την μητέρα του που είχε την ίδια νόσο, αλλά σε πιο ήπια μορφή. Τα υπόλοιπα βήματα ήταν απλά: έπρεπε να δούμε αν το σχετικό εύρημα ἠταν παρόν και σε άλλους ασθενείς με γιγαντισμό. Και ήταν.
- Γίνονται λάθη στην πορεία μιας μεγάλης ανακάλυψης; Προκύπτουν αδιέξοδα τα οποία αποθαρρύνουν τον επιστήμονα;
Το ρωτάω αυτό, διότι εμείς βλέπουμε πάντοτε το τελικό αποτέλεσμα που είναι θεαματικό, αλλά δεν γνωρίζουμε πόσο δύσκολος κ ενδεχομένως επίπονος ήταν ο δρόμος μέχρι εκεί. Φυσικά και γίνονται λάθη. Αλλά το καθήκον του επιστήμονος είναι να είναι ο ίδιος όσο πιο κριτικός γίνεται των δικών του αποτελεσμάτων και να μην ανακοινώνει τίποτε παρά μόνο όταν είναι απὀλυτα βέβαιος. Ακομα και τότε, πρέπει να κρατάει την βεβαιότητα για τον εαυτό του. Η πραγματική επιστημονική επιβεβαίωση πρέπει να έρθει απὀ άλλες ερευνητικές ομάδες που θα επιτρέψουν να κατοχυρωθεί κάτι ως αληθινό στην βιβλιογραφία.
- Πως μπορούν οι μελλοντικές γενιές επιστημόνων να αξιοποιήσουν αυτό που εσείς ανακαλύψατε; Στην πράξη δηλαδή τι σημαίνει;
*Ελπίζω η ανακάλυψη αυτἠ να οδηγήσει σε καλύτερες θεραπείες για τους ασθενείς με γιγαντισμό. Επιπλέον, μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη κατανόηση της βιολογίας του αναστήματος, οπότε μπορεί να βοηθήσει και ασθενείς με χαμηλό ανάστημα.
Βοηθήστε μας λίγο να καταλάβουμε τι ακριβώς γίνεται μέσα στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας. Δώστε μας μερικά παραδείγματα από όσα έχουν ανακαλύφθει στα εργαστήρια του.
Το Εθνικό Ινστιτούτo Υγείας βασίζεται σε ένα μοντέλο που πρώτο πρότεινε στην ιατρική επιστήμη: τοποθετεί κανείς τους βασικούς επιστήμονες στον ίδιο χώρο με τους κλινικούς ιατρούς και μαζί οι δυο ομάδες δουλεύουν για να διελευκάνουν την αιτία μιας νόσου και συνακολούθως να βρουν την θεραπεία.
**** Εδω έγινε η πρώτη χημειοθεραπεία για τον καρκίνο, πολλά απο τα πρώτα εμβόλια, κοκ.
**** Εδω έγινε η πρώτη χημειοθεραπεία για τον καρκίνο, πολλά απο τα πρώτα εμβόλια, κοκ.
- Υπάρχουν άλλοι Έλληνες επιστημονές εκεί;
*Φυσικά και ναι, αν και όχι πολλοί. Για μεγάλο χρονικό διάστημα οι Ελληνες προέτειναν την Ευρώπη για τις σπουδές τους. Τώρα έρχονται περισσότεροι στην Αμερική. Στο εργαστήριο μου και την ερευνητική μου ομἀδα το 1/4 είναι Έλληνες
Ο Κωνσταντίνος Στρατάκης με συνεργάτες και φοιτητές του. Φωτογραφία από το αρχείο του.
- Έχει επηρεαστεί η λειτουργία του NIH από τις περικοπές της κυβέρνησης Τραμπ;
*Οσο και αν ακούγεται περίεργο, δεν εχουν υπάρξει μειώσεις του προϋπολογισμού ιατρικής έρευνας υπό τον πρόεδρο Τραμπ. Μάλιστα σε ορισμένα θέματα (όπως στην έρευνα για την εξάρτηση από οποιοειδή) υπάρχει αύξηση.
- Σηκώσατε πολύ ψηλά τον πήχη για τον εαυτό σας και μάλιστα σε εξαιρετικά νεαρή ηλικία. Είναι εύκολο ένας επιστήμονας να ξεπεράσει ξανά τον εαυτό του;
*Κοιτάξτε, η επιστήμη είναι συνεχής και η ενασχόληση μαζί της είναι κάτι που ή το συνεχίζεις ή το αφήνεις, σαν μια σχέση: θέλει δουλειά, αν το συνεχίζεις, οι ανακαλύψεις δεν σταματούν ποτέ. Και δεν είναι ποτέ σίγουρο οτι μια μεγάλη ανακάλυψη είναι η μεγαλύτερη.
- Η σημαντικότερη στιγμή για έναν επιστήμονα, είναι η ανακάλυψη, η βράβευση, η αναγνώριση του κόσμου, ή η απλώς η εσωτερική ικανοποίηση της προσφοράς;
*Η ανακάλυψη είναι το πιο σημαντικό για τον βασικό επιστήμονα, όλα τα άλλα είναι δευτερεύοντα. Για τους γιατρούς, η αίσθηση της προσφοράς είναι το σημαντικοτερο. Αλλα για μένα, ως βιολόγο, γενετιστή και βασικό επιστήμονα η ανακάλυψη, η αίσθηση της εύρεσης της απάντησης, είναι αυτό που με ωθεί, που μου δίνει την καθημερινή χαρά στο εργαστήριο. Φυσικά η προσφορά στον ασθενή είναι σημαντική, αλλά για έναν γιατρό η προσφορά έρχεται αλλιώς και πιο γρήγορα με άλλες μορφές, π.χ. στα επείγοντα, ή εμβολιάζοντας παιδιά απέναντι σε μια νόσο, σώζοντας ένα νεογνό. Η χαρά του να σώσεις μια ζωή είναι άλλο συναἰσθημα και δεν μπορεί να συγκριθεί με το συναίσθημα της ανακάλυψης στο εργαστήριο. Είμαι τυχερός που είμαι και γιατρός και ερευνητής − γνωρίζω από κοντά τις δυο αυτές, πολύ ξεχωριστές χαρές.
- Έχετε παρατηρήσει μεγαλύτερη ροἠ νέων Ελλήνων επιστημόνων προς τις ΗΠΑ λόγω κρίσης;
*Ναι φυσικά, τα τελευταία χρόνια. Αλλά ο Έλληνας είναι πάντα μετανάστης, ακόμα και στην ίδια του την πατρίδα. Αυτή είναι η ταυτότητα του Έλληνα για χιλιετίες, με όλες τις θετικές πλευρές της, και τις ανασφάλειες που δημιουργεί. Η κρίση αύξησε τα νούμερα, αλλά οι Έλληνες δεν έπαψαν ποτέ να έρχονται στην Αμερική.
- Ένας Έλληνας που διαπρέπει στο εξωτερικό αντιμετωπίζεται συνήθως σαν ένας μικρος θεός όταν επιστρέφει στην πατρίδα. Αισθάνεστε έτσι; Αισθάνεστε ότι είχατε περισσότερες ευκαιρίες από όσους παρέμειναν στην Ελλάδα; Ενδεχομένως οτι είσαστε καλύτερος από αυτούς;
*Κοιτάξτε, δεν διαφέρω σε τίποτε απο τα τότε παιδιά, όταν έφυγα, του 1988− 89 ούτε και τα σημερινά παιδιά, του 2018. Κατ’ εμε η βασική αιτία για τα προβλήματα ήταν και είναι η έλλειψη αξιοκρατίας σε όλους τους τομείς, ὀχι μόνο στην πολιτική, αλλά και στα πανεπιστήμια, τα σχολεία, τις δημόσιες υπηρεσίες, ακόμα και τις ιδιωτικές εταιρείες. Οταν οι καλύτεροι δεν προωθούνται, τότε ὀλα καταρρέουν, τότε η ελπίδα σβήνει και χωρίς ελπίδα δεν υπάρχει μέλλον. Ο δυναμισμός χάνεται διότι κατά κανόνα οι καλύτεροι είναι και οι πιο δυνατοί. Δεν υπάρχουν παραδείγματα προς μίμηση λόγω της έλλειψη προτύπων για τους νεότερους, και τελικά στην φουρτούνα ο κατετάνιος είναι ανίκανος, αυτό που συμβαίνει σήμερα δηλαδή και φαίνεται έντονα από την πλημελλή διαχείρηση της κρίσης. Παρά ταύτα, είμαι αισιόδοξος: η νέα γενιά, οι εικοσάριδες του σήμερα, βλέπουν το σύστημα να καταρρέει, και μαζί όλες τις ανέσεις που ήξεραν. Είναι όμως απηλαγμένοι από τις αγκυλώσεις του παρελθόντος και έχουν μια αγάπη στο παλιό και όμορφο, όπως φαίνεται από την αναγέννηση του Ελληνικού κινηματογράφου, εξαιρετικές μουσικές παραγωγές, και το ενδιαφέρον για το περιβάλλον − η αγάπη για τον τόπο. Παράλληλα οι νέοι είναι συγχρονισμένοι στο διαδίκτυο και μετέχουν της σημερινής παγκοσμιότητος. Να τους δώσουμε χρόνο και ευκαιρίες και θα δούμε θαύματα
- Μια καριέρα πετυχημένη σαν την δική σας ειναι θέμα τύχης, συγκυριών ή σκληρής δουλειάς. Ολα μαζί… Ορισμένα πράγματα πρέπει να συμβούν στον σωστό χρόνο.
*Αδιαμφισβήτητα χρειάζεται πολυς χρόνος, αφοσίωση και σκληρή δουλειά. Τίποτε δεν είναι τελείως τυχαίο, αλλά και η τύχη χρειάζεται… επιπλέον η τύχη βοηθά τους τολμηρούς παντα.
- Πως αξιολογείτε την κατάσταση στην Ελλάδα. Παρακολουθείτε τις εξελίξεις στο πολιτικό κ οικονομικό πεδίο;
*Φυσικά και παρακουλουθώ την κατάσταση στην Ελλαδα. Νομίζω, όπως είπα προηγουμένως οτι η βασική αιτία για τα προβλήματα ήταν και είναι η έλλειψη αξιοκρατίας. Η έλλειψη αξιοκρατίας είναι καταστροφή της δημοκρατίας. Αν η δημοκρατία είναι η παροχή ίσων ευκαιριών σε όλους, κάτι που ακράδαντα πιστεύω, τότε η Ελληνικη δημοκρατία σήμερα πάσχει. Από την άλλη πλευρά, και εδώ αν θέλετε φαίνεται η δυναμικότητα αυτής της κοινωνίας, η Ελλαδα συνεχίζει και παράγει, π.χ. παράγει πολιτισμό. Είμαι πάντα εντυπωσιασμένος από τον αριθμοό νέων βιβλίων για το μέγεθος της χώρας, τα θέατρα, τις εκδηλώσεις. Η μουσική σκηνή είναι πλούσια και ο κινηματογράφος αναγεννημένος. ∆εν θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά για τους Ελληνες: τα έντονα συναισθήματα οδηγούν στη δημιουργία, κάθε κρίση ήταν ευκαιρία για την Ελληνική Τέχνη από τον Τρωικο πόλεμο έως τον Εμφύλιο, τα τελευταία χρόνια του Βυζαντίου, την προσφυγιά του 22, την μεταπολίτευση του 74.
- Επισκεπτεστε την Ελλάδα; Διατηρείτε ακόμη δεσμούς εκεί; Σας κάνει περήφανους ή σας πληγώνει;
*Είμαι στην Ελλαδα συχνότατα. Είμαι περήφανος που είμαι μέτοχος αυτού που οι περισσότεροι αισθανόμαστε ως Ελληνικότητα: H Eλληνικότητα ειναι και αίσθημα και συνείδηση: αίσθημα γιατι αντικατοπτρίζει τις εμπειρίες μας όπως αυτές μετουσιώνονται σε μνἠμες και συνείδηση, γιατί βέβαια η ελληνικότητα έχει την τύχη να ορίζεται και απο την πολυχιλλιετή γραπτή ιστορία της, την Παιδεία μας και το Ελληνικό Πνεὐμα από τον Ομηρο στον Ελυτη και το σήμερα. Παράδειγμα της ελληνικότητος ως αίσθημα, είναι το δάκρυ του μετανάστη στη θέα σχεδόν οτιδήποτε έχει να κάνει με την πατρίδα. Αυτό φυσικά δεν ειναι μοναδικό στον Ελληνα, κάθε εθνική ή τοπική μνήμη οδηγεί στο αίσθημα. H ελληνικότητα ως συνείδηση συνοψίζεται στον ορισμό του Ελληνος ως ”αυτού που μετέχει της ημετέρας Παιδείας”. H ομορφιά της Ελληνικότητος είναι αυτός ο απαράμιλλος συνδυασμός έντονου αισθήματος με μια από τις πλουσιότερες, αν όχι την πλουσιότερη, Παιδεία του κόσμου. Ο Ελληνας τολμά, παλεύει, ονειρεύεται, δεν απογοητεύται, δεν υποτάσσεται, ελπίζει, παράγει, μένει πάντα νέος, οξυδερκής, δυνατός, μένει Ομηρικἀ πολύτροπος και υπέροχος. Αλλα, η αιώνια νεότητα στην οποία αναφέρομαι παραπάνω σημαίνει συχνά έλλειψη σωφροσύνης, μονηρη (αντί για συντονισμένη) προσπάθεια, αδυναμία αυτοκρισίας, ανεξήγητη επιθετικότητα, μια αίσθηση ”εκτός τόπου και χρόνου” όταν απαιτείται ωριμότητα, αυτα πληγώνουν…
– Είστε θρήσκος; Νομίζετε ότι μπορεί η θρησκεία και η επιστήμη να συνυπάρξουν; ‘Η μονίμως το ένα θα αναιρεί το άλλο και θα συγκρούεται μαζί του;
*Πιστεύω βαθύτατα και προσεύχομαι με ειλικρίνεια. Νομίζω, ότι εἰμαι βαθιά επηρεασμένος από τον Καζαντζάκη (που διάβασα νέος) και τις ιδεές του. Πίστη και επιστήμη συνυπάρχουν, δεν είναι αντίθετες έννοιες. Η ομορφιά και η λογική της φύσης που η επιστήμη προσπαθεί να κατανοήσει είναι και η αιτία ύπαρξης των θρησκειών. Και πιστεύω πολύ στην δικαιοσύνη, το μέτρο, την αρμονία, και την ισορροπία, που ὀλες οι θρησκείες ευαγγελίζονται.
- Σας προκαλεί η εργασία σας ερωτήματα του τύπου «γιατί η ζωή είναι τόσο άδικη για μερικούς συνανθρώπου μας»;
*Στα λατινικά υπάρχει ενα ρητό: veritas filia temporis, το χρησιμοποιώ συχνά στους φοιτητές μου που συχνά λένε αυτό που λέτε…Η αλήθεια είναι η κόρη του χρόνου…με άλλα λόγια δώσε χρόνο στη ζωή και ισορροπεί. Είναι αλήθεια οτι αυτό μερικές φορές μπορεί να πάρει καιρό αλλά δεν μπορεί κανείς να μεμψιμηρεί οτι η ζωή είναι άδικη. Η ζωή έχει τις άδικες πλευρές της, αλλά εξαρτάται από εμάς να την πάρουμε με θετική ενέργεια, να παλέψουμε, να δουλέψουμε, και να αλλάξουμε την ρότα της. Και με τον χρόνο οι αδικίες αντικαθίστανται από καλές στιγμές, ευημερία, και ευτυχία. Χρειάζεται δουλειά, λίγη τύχη, καλούς φίλους και συνεργάτες, και πίστη στο μέλλον. Οι τρικλοποδιές δεν είναι εκεί παρά μόνο για να δίνουν περισσότερη δύναμη, και οι αναποδιές για να προσφέρουν μαθήματα. Ακομα και τα προβλήματα υγείας δίνουν ευκαιρίες, κοιτάξτε τα παραδείγματα αθλητών με αναπηρίες. Τι πιο θαυμάσιο! Τι απίθανη θέληση και δύναμη! Η αδικία, οτι θεωρούμε αδικία, είναι εκεί για να την παλεύουμε. ∆εν ξέρω κανένα που να πάλεψε στη ζωή του και να μην έφυγε από αυτή τη γη ευχαριστημένος.
Σας ευχαριστώ
Αναδημοσίευση από
https://hellasjournal.com/2018/04/o-erevnitis-konstantinos-stratakis-kani-tin-ellada-
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου