Σημαίες της Επανάστασης του 1821 (1)

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ: math-telos-agras.pblogs.gr

ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝ, 
ΠΑΡΘΗΚΑΝ ΑΠΟ CD ΤΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ 
ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Με την κήρυξη της Επαναστάσεως και όλον το πρώτο χρόνο της Ελευθερίας,
τα διάφορα σώματα έφεραν το καθένα τη δική του σημαία.

Δεν υπήρχε ενιαία διοίκηση και δεν ήταν συνεπώς δυνατόν να επικρατήσει
ευθύς εξ αρχής ένας τύπος σημαίας. άλλες σημαίες έφεραν τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας ή την Αθηνά, άλλες τον Φοίνικα του Υψηλάντη κι άλλες αυτοσχέδιες ακολουθούσαν την παλιά αρματολική παράδοση, με τα μπαϊράκια τα πολεμικά,
με το σταυρό και τους αγίους ή με τον αητό και το σταυρό, σε όλους τους δυνατούς συνδυασμούς.
Όλες όμως ανεξαιρέτως οι σημαίες είχαν τον Σταυρό
και οι λέξεις «Ελευθερία ή Θάνατος» κυριαρχούσαν.
Έπρεπε να εγερθεί μία σημαία με σταυρό για να επισημοποιηθεί ο υπέρ
της ελευθερίας πόθος, η κατάλυση της δεσποτικής τυραννίας
και η ανάσταση του Γένους.

Σημαία του αγωνιστή Δημητρίου Πλαπούτα. 
Λευκή με κυανό σταυρό. 
Στα τέσσερα άκρα της έφερε τα γράμματα Ι Χ Ν Κ. 
Διαστ.: 0,75Χ0,80 μ.

Σημαία λευκή με κυανό σταυρό του πρώτου έτους 
της Επαναστάσεως. Διαστ.: 1,06Χ1,30 μ.

Εκτός από το «Ελευθερία ή Θάνατος» χρησιμοποιήθηκε 
και το «Ιησούς Χριστός Νικά» 
το «Εν τούτω νίκα» 
το «Μεθ' ημών ο Θεός» 
αλλά 
και το «Ή ταν ή επί τας» της αρχαίας Σπάρτης ακόμα 
το «Εκ της στάκτης μου αναγεννώμαι» και δεν έλειπε βέβαια 
το «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδας».

Σημαία με τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας και αλληγορικές παραστάσεις. 
Έχει επιγραφές ΜΕΘ' ΗΜΩΝ Ο ΘΕΟΣ, ΠΡΩΤΟ ΕΤΟΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ 
Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ - IC XC ΝΙ ΚΑ - ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ, Ω ΕΛΑΣ. 
Τη σημαία έφερε το υπό τον Πιέρρο Γρηγοράκη-Τζανετάκη σώμα της 
Ανατολικής Μάνης κατά την πολιορκία και την άλωση της Μονεμβασίας 
το Ι821. 
Διάστ.: 1,40Χ 1,50 μ. Αρ. εισ. 3636.

Όταν ένα σώμα δεν είχε προκατασκευασμένη σημαία, προέβαινε 
στην κατασκευή μιας αυτοσχέδιας, από απλό πανί. 
Ακόμα και οι «τσεμπέρες», τα καλύμματα κεφαλής των γυναικών, 
χρησίμευσαν για σημαίες την πρώτη στιγμή. 
Οι οπλαρχηγοί διατηρούσαν την παλιά αρματολική παράδοση με τα 
μπαϊράκια τους και τα φλάμπουρα με το σταυρό, 
ενώ τα χωριά ξεσηκώνονταν και ακολουθούσαν το λάβαρο της εκκλησίας 
με τους αγίους, η κάθε ενορία το δικό της.

Λάβαρο από την Βόρειο Ήπειρο. 
Φέρει τέσσαρας ερυθρούς βυζαντινούς δικεφάλους αετούς 
στις τέσσαρες γωνίες και σταυρό κυανό εις το κέντρο. 
Διαστ.: 1,30Χ 1,30 μ. 

Στις 24 Μαρτίου ο Παλαιών Πατρών Γερμανός και ο Ζαϊμης 
μπήκαν στη Πάτρα ενώ έφθασαν εκεί ο Μπενιζέλος Ρούφος 
και ο Ανδρέας Λόντος, ο οποίος έφερε σημαία αυτοσχέδια 
ερυθρού χρώματος που από τη μία μόνο όψη της είχε μαύρο σταυρό.

Ομοίωμα σημαίας που έφερε ο Ανδρέας Λόντος κατά 
την είσοδό του στην Πάτρα το 1821. 
Διαστ.: 0,90Χ1,63 μ. 

Όλοι τους υποδέχτηκαν με την ευχή «Και στην Πόλη να δώσει ο Θεός». 
Ύστερα, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλόγησε τη σημαία αυτή 
και έστησε ένα μεγάλο ξύλινο σταυρό στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου. 
Όλοι έτρεχαν να προσκυνήσουν και να τον ασπαστούν ορκιζόμενοι 
Ελευθερία ή Θάνατο, ενώ οι αρχηγοί μοίραζαν εθνόσημα από 
ερυθρό ύφασμα με σταυρό κυανό. 
Αμέσως σχηματίστηκε το Αχαϊκό Διευθυντήριο (26 Μαρτίου) 
που απηύθυνε διακήρυξη προς τους προξένους των δυνάμεων 
και άλλες προκηρύξεις καλώντας όλες τις επαρχίες σε επανάσταση. 
Βλέποντας το άμεσα και επιτυχή αποτελέσματα της εξέγερσης, 
το Αχαϊκό Διευθυντήριο φρόντισε «διά των εν Πάτραις ιστοτύπων 
(=τα εργαστήρια που κατασκεύαζαν σταμπωτά υφάσματα)» 
να κατασκευάσει σημαίες με τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας 
και τις σημαίες αυτές μοίρασαν σε όλη την Πελοπόννησον 
και τα στρατόπεδα. 
Ο τύπος της σημαίας αυτής, που κατασκευάστηκε με τις οδηγίες 
του Παλαιών Πατρών Γερμανού, ήταν από λευκό ύφασμα 
και έφερε τα σύμβολα του εφοδιαστικού των ιερέων της 
Φιλικής Εταιρείας -δηλαδή τον ιερό δεσμό με τις 16 στήλες 
και πάνω σε αυτόν ερυθρό σταυρό που τον περιέβαλλε κλάδοι ελιάς. 
Από τις δύο πλευρές του σταυρού βρίσκονταν σε πλάγια θέση 
δύο λογχοφόροι σημαίες με τα αρχικά ΗΕΑ-ΗΘΣ της επιγραφής 
«Ή Ελευθερία Ή Θάνατος». 
Δείγμα αυτών των σημαιών είναι η μεγάλη σημαία του Γεωργίου Σισίνη 
που φυλάσσεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Σημαία του Αγώνα της Ανεξαρτησίας με τα σύμβολα «εφοδιαστικού ιερέως» 
της Φιλικής Εταιρείας. Φέρει τον ιερό δεσμό με τις 16 στήλες, σταυρόν 
εντός κλάδων ελαίας και λογχοφόρους σημαίες με τα γράμματα 
Η ΕΑ (Ελευθερία) Η ΘΣ (Θάνατος). 
Τη σημαία αυτή που σχεδίασε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, 
ύψωσε ο Γεώργιος Σισίνης το 1821 στην Ήλιδα. 
Διαστ.: 1,85 Χ 2,00 μ. 

Στη Μάνη, οι Μαυρομιχαλαίοι σήκωσαν τη σημαία του σταυρού 
και ενώθηκαν με τον Τζανετάκη-Γρηγοράκη στην Ανατολική Λακωνία. 
Η σημαία του Γρηγοράκη που φέρει έντονα τα Φιλικά σύμβολα, 
με αλληγορικές παραστάσεις και επιγραφές «Ελευθερία ή Θάνατος», 
«Εν τούτω νίκα», «Ο Θεός μεθ' ημών» σώζεται επίσης στο Μουσείο. 
Αυτή η σημαία χρησιμοποιήθηκε κατά την πολιορκία και την άλωση 
της Μονεμβασίας το 1821. 
Στις 23 Μαρτίου ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης 
με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τον Αναγνωσταρά, 
Δικαίο (Παπαφλέσσα), Νικήτα και άλλους, με δύο χιλιάδες οπλοφόρους 
μπήκαν στην Καλαμάτα, όπου έγιναν δεκτοί μ' ενθουσιασμό. 
Τελέστηκε δοξολογία, έγινε δέηση για τη σωτηρία της πατρίδας 
και ευλογήθηκαν οι σημαίες του σταυρού, 
στις οποίες ορκίστηκαν οι πάντες. 

Ο Πετρόμπεης όχι πια ως ηγεμόνας δούλος, 
αλλά ως Αρχιστράτηγος των Ελλήνων με τη σημαία του Σταυρού 
και της Ορθοδοξίας, απηύθυνε από το Σπαρτιατικό Στρατόπεδο 
την προκήρυξη της Μεσσηνιακής Γερουσίας προς τις Ευρωπαϊκές 
Αυλές στις 25 Μαρτίου 1821.

 Ο Κολοκοτρώνης, που διατηρούσε την αρματολική παράδοση, 
χρησιμοποίησε αυτοσχέδιες σημαίες τις πρώτες ημέρες της Επαναστάσεως. Έφερε δύο σημαίες, λέει ο Φιλήμων, για τα δύο σώματα που 
τον ακολουθούσαν, των Μαυρομιχαλαίων και των Τρουπάκηδων 
«ας εσχημάτισεν προχείρως από κοινού ιστού 
(= από συνηθισμένο πανί), μόνον σημειώσας επί τούτων 
έμβλημα, τον Σταυρόν». 
Η προτροπή του Κολοκοτρώνη και του Δικαίου προς τους Καλαματιανούς 
«Η ώρα έφθασε! Το στάδιον της δόξης και της ελευθερίας ηνοίχθη. 
Τα πάντα εδικά μας και ο Θεός του παντός μεθ' ημών έσεται. 
Μη πτοηθείτε εις το παραμικρόν», στις 25 Μαρτίου και το προς 
τους Τριφυλίους «Γενικώς οπλισθείτε με ανοικτά μπαϊράκια 
και τρέξατε εναντίον του εχθρού της πίστεως και της πατρίδος», 
είναι πολύ χαρακτηριστικά. 
Αλλά και τις παραμονές της μάχης στο Βαλτέτσι (8 Μαΐου), 
όταν οι Έλληνες δίσταζαν να αντιπαραταχθούν στους Τούρκους, 
ο Κολοκοτρώνης σε γράμμα του προς τους αρχιερείς 
και τους γενναίους αδελφούς στα Βέρβενα γράφει: 
«Το να μη έχωμεν μπαϊράκια καλόν είναι, πλην το να μη σηκωθούν 
διόλου (εννοεί πολεμικές σημαίες) δεν είναι καλόν. 
Εις τον τόσον των μπαϊρακίων μας να βάλετε μίαν φιάμουλαν, 
χωρίς σταυρόν, πανί σκέτον πλάτους μιάμιση σπιθαμή 
και μάκρος όσον ανήκει, χωρίς να σηκώσετε τους σιδερένιους σταυρούς 
και τα μπαϊράκια ας φυλαχτούν δι' άλλην περίστασιν». 

Είναι λοιπόν ακατανόητο να υπάρχει σώμα χωρίς σημαία 
κι αν υπάρχει δισταγμός να φανούν τα μπαϊράκια τα πολεμικά 
και οι σιδερένιοι σταυροί, 
ας χρησιμοποιηθεί ένα απλό χρωματιστό πανί, το φλάμπουρο 
το εορταστικό που διασκεδάζει τα πράγματα. 
Ο Κολοκοτρώνης δεν ήταν μόνο πολεμιστής αλλά και διπλωμάτης, 
προσαρμοζόμενος στις περιστάσεις.

«Μεγάλην ενεποίησαν τοις συλλογιζομένοις των Τούρκων εντύπωση 
και απορίαν τα επί των ελληνικών σημαιών κεφαλαιώδη γράμματα ΙΧ.ΝΚ., 
το σύμβολον του Φοίνικος και αι επιγραφαί 
«εκ της στάκτης μου αναγεννώμαι» 
«Ή Ελευθερία ή Θάνατος» γράφει ο Φιλήμων. 

Στη Στερεά Ελλάδα η επανάσταση εκδηλώθηκε σχεδόν ταυτόχρονα 
μ' εκείνη της Πελοποννήσου. 
Πρόκριτοι και καπεταναίοι ύψωσαν τις σημαίες του σταυρού. 
Πρώτα κινήθηκαν τα Σάλωνα (Άμφισσα) στις 27 Μαρτίου 
και ο Πανουργιάς ύψωσε τη σημαία της Ελευθερίας. 
Την ίδια ημέρα οι Γαλαξειδιώτες αρμάτωσαν τα πλοία τους. 
Η Λεβαδιά με τον Διάκο και τους Προκρίτους της ξεσηκώθηκε 
στις 30 Μαρτίου. 
Ακολούθησε η Δωρίδα με το Σκαλτσά, το Ταλάντι με το Νεόφυτο, 
η Μπουντουνίτσα με το Δυοβουνιώτη και η επανάσταση 
στη Ρούμελη γενικεύτηκε.

Στη Μονή του Οσίου Λουκά ο Διάκος, ο επίσκοπος 
Ταλαντίου Νεόφυτος και ο Σαλώνων Ησαϊας, όλοι μυημένοι στη Φιλική, 
αποφάσισαν να κινηθούν και να «κλείσουν» (να πολιορκήσουν) 
τους Τούρκους. 
Τότε ο Διάκος σχημάτισε τη σημαία του «χρώμα μεν φέρουσα λευκόν, 
σύμβολα δε τον Άγιο Γεώργιο και την επιγραφήν με μεγάλα γράμματα 
«Ελευθερία ή Θάνατος». 
Ενώ ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, όταν επέστρεψε από τη Πάτρα 
όπου βρισκόταν, φαίνεται να χρησιμοποίησε σημαία με τα σύμβολα 
της Φιλικής, καθώς και οι Γαλαξειδιώτες.

Στη Θετταλομαγνησία και το Πήλιο επανεστάτησε ο Άνθιμος Γαζής 
με τους εντοπίους οπλαρχηγούς, τον Βασδέκη, 
το Γαρέφη και άλλους και ύψωσε την σημαία της ελευθερίας. 
Η σημαία αυτή ήταν λευκή με κόκκινο σταυρό και με τέσσερις 
μικρότερους σταυρούς στα λευκά τετράγωνα της σημαίας.

Σχεδίασμα σημαίας που ύψωσε ο Άνθιμος Γαζής 
στη Θετταλομαγνησία το 1821. Σταυρός ερυθρός 
και τέσσερις μικρότεροι σταυροί

                                                                           ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...