Ορθοπεδικός ή ορθοπαιδικός;...*Γράφει ο Γεώργιος Καπρινιώτης*

Πριν από λίγα χρόνια, σε μια επίσκεψή μου στο Νοσοκομείο «ΧΑΤΖΗΚΩΣΤΑ» 
στα Γιάννενα, με ξένισε η αναγραφή «ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ». 
Θεωρούσα ως αυτονόητο τη γραφή της λέξης με ε, Ορθοπεδική.
Μάλιστα, σε μια νοσηλεύτρια που συνάντησα της ανέφερα την αντίρρησή μου 
ως προς την ορθογραφία της λέξης και αυτή μου απάντησε ότι λένε πως 
είναι σωστή η γραφή της συγκεκριμένης λέξης με αι. 
Έκτοτε, κατέφυγα σε λεξικά και μάλιστα ύστερα από μια ομιλία ορθοπεδικού 
καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων στην Ηγουμενίτσα, όπου τέθηκε από 
το ακροατήριο το θέμα της ορθογραφίας αυτής της λέξης, ερεύνησα το 
θέμα περισσότερο.

Από αυτή την έρευνα προέκυψαν τα ακόλουθα:

Η λέξη αυτή πρωτοχρησιμοποιήθηκε το έτος 1741 από τον Γάλλο γιατρό 
και καθηγητή του Πανεπιστημίου των Παρισίων Νικολά Αντρί (Nicolas Andry) 
σε μια «Πραγματεία περί ορθοπαιδίας ή προλήψεως και θεραπείας 
των σωματικών δυσπλασιών στα παιδιά». 
(Traité d' orthopédie ou l' art de prévenir et corriger dans les enfants 
les difformités du corps). 
Παρατήρηση: Το ελληνικό αι αποδίδεται στα γαλλικά με é. 
Με τη λέξη ορθοπαιδία (orthopédie) ο Andry δήλωνε τη διόρθωση 
σωματικών δυσπλασιών σε παιδιά. 
Αργότερα, η λέξη χρησιμοποιήθηκε και για ενηλίκους.

Επειδή και στην ξένη βιβλιογραφία υπήρχαν και υπάρχουν ακόμη 
δύο γραφές, ξένοι καθηγητές, το έτος 1995, έθεσαν το ερώτημα για την 
ορθή γραφή της λέξης ορθοπεδικός στον γνωστό καθηγητή Παν. Σουκάκο. 
Αυτός με τη σειρά του έθεσε το ίδιο ερώτημα στην Ελληνική Εταιρεία 
Ορθοπεδικής Χειρουργικής και Τραυματολογίας (ΕΕΟΧΤ) και στους 
καθηγητές γλωσσολογίας Μπαμπινιώτη, Πετρούνια και Χρηστίδη. 
Αυτοί αποφάνθηκαν, κατά πλειοψηφία (μειοψήφισε ο Χρηστίδης) ότι 
πιο σωστό είναι το αι (ae) παρά το ε (e) αλλά πρακτικά είναι σωστές και 
οι δύο γραφές. Μετά από αυτό, το θέμα τέθηκε σε ψηφοφορία στη 
Γενική Συνέλευση της ΕΕΟΧΤ, όπου και εκεί πλειοψήφησε το Ορθοπαιδικός.

Ωστόσο, υπήρχαν και υπάρχουν και σήμερα έντονες αντιπαραθέσεις για τη 
γραφή της λέξης ορθοπεδικός. 
Δημιουργήθηκαν δυο κατηγορίες, οι «παιδιστές και οι «πεδητές». 
Με άλλα λόγια, ο «ορθοπεδικός πόλεμος» είναι υπαρκτός και η κάθε πλευρά 
προβάλλει τα επιχειρήματά της.

Οι «Παιδιστές» προβάλλουν το επιχείρημα ότι, αφού η λέξη μάς ήρθε από 
τη Γαλλία με βάση την ελληνική λέξη «παιδίον», άρα πρέπει να 
γράφουμε ορθοπαιδικός. 
Επίσης, οι γλωσσολόγοι ακολουθούν μια βασική αρχή, σύμφωνα με την 
οποία μια λέξη πρέπει να γράφεται ορθογραφικά, όπως την έπλασε εκείνος 
που την καθιέρωσε πρώτος. 
Γι’ αυτό, κατά πλειοψηφία έγκριτοι γλωσσολόγοι τάχθηκαν υπέρ της γραφής με αι.

Οι «Πεδητές», από την άλλη πλευρά, διατείνονται τα ακόλουθα:

α) Η ορθοπεδική δεν έχει σχέση μόνο με τη θεραπεία παιδιών. 
Αυτό λειτουργεί παραπλανητικά και οι ορθοπεδικοί, σήμερα, περισσότερο 
θεραπεύουν ενηλίκους. 
Τι σημασία εκπέμπουν οι λέξεις που εμφανίστηκαν σε επιγραφές «Ορθοπαιδικοί» 
κτηνίατροι «Ορθοπαιδικά» είδη. Αυτά προορίζονταν και για υπερήλικες ασθενείς 
(γιαγιάδες, παππούδες) που είχαν ορθοπεδικά προβλήματα.

β) Επικαλούνται τα περισσότερα σοβαρά λεξικά (αναφέρεται το Λεξικό Ι. Σταματάκου) 
και οι εγκυκλοπαίδειες, που αναγράφουν τον όρο ως «Ορθοπεδικός».

γ) Επιστρατεύουν ως κύριο επιχείρημα την ετυμολογία της λέξης «Ορθοπεδικός». 
Αυτή έχει αρχαιοελληνικές ρίζες και παράγεται από το αρχαίο ρήμα «ΟΡΘΟΠΕΔΩ» 
που σχηματίστηκε από τις ελληνικές λέξεις ορθός (=ίσιος) και 
πεδώ (=δένω, εμποδίζω, δεσμεύω)». 
Άρα, αυτές οι λέξεις, όπως και οι λέξεις ορθοποδέω, ορθοποδούσιν, 
ορθόπους κλπ. υπήρχαν από πολλούς αιώνες πριν από τον Γάλλο Αντρί. 
Επίσης, οι ελληνικές λέξεις ορθοποδώ, ορθοπεδώ, πέδη κλπ. δεν έχουν την ίδια 
ρίζα με την ορθοπαιδική.

Επίσης, από τη ρίζα πεδ- του ρήματος πεδάω/ πεδώ παράγονται λέξεις που 
έχουν σχέση με τη στήριξη και τη βάδιση, όπως πέδον(= έδαφος ), πεζός ( πεδ-jος ), 
πέδες (= δεσμά ποδιών  και κατ' επέκταση νάρθηκες και υλικά που 
εμ-ποδ-ίζουν παραμορφώσεις ), πόδι ( ποδ-  από το πεδ-με αλλαγή του 
εσωτερικού φωνήεντος το ε γίνεται ο, όπως τρέφω – τροφή. 
Το ρήμα πεδώ το συναντάμε στον Όμηρο (Ιλιάδα Ν στιχ.435: 
«πέδησε δὲ φαίδιμα γυῖα» =του έδεσε/δέσμευσε τα λαμπρά/έξοχα μέλη).

Ακόμη, το ορθός + πέδον /ορθοπεδώ (το πέδον = το έδαφος από όπου και 
το κράσπεδον = το ακραίο τμήμα του πεζοδρομίου) δάπεδον, πεδίον, πους κλπ.) 
αποδίδει σωστά την έννοια της λέξης, που σημαίνει: «επανορθώνω ή αποκαθιστώ 
φυσικές ή επίκτητες σωματικές δυσπλασίες».

Άλλωστε, οι Έλληνες Ορθοπεδικοί στις αρχές του 19ου αι. ονομάστηκαν 
Ορθοπεδικοί γιατί ορθοπε(ο)δηδαν (δεν ορθοπαίδησαν) εμποδίζοντας τις 
παραμορφώσεις ποδιών, χεριών και σπονδυλικής στήλης με γύψινους 
νάρθηκες (δηλαδή, δεσμά/πέδες) κυρίως, κατάκοιτους ασθενείς με φυματιώδεις 
αρθρίτιδες ισχίου, γόνατος καθώς και πολυομυελιτικούς ασθενείς. 
Με έναν λόγο η ορθοπεδική έγινε αντιληπτή με την έννοια «να ορθώνεις 
(τα οστά) με πέδες».

Να αναφέρουμε ότι το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας δέχεται 
και τις δύο ορθογραφίες, αλλά θεωρεί πρωτεύοντα τύπο τον ορθοπεδικό.

Υποστηρίχτηκε και η άποψη να χρησιμοποιούμε διπλή γραφή, «ορθοπεδικός» 
για εσωτερική χρήση και «ορθοπαιδικός» για διεθνείς σχέσεις. 
Οι πολλοί, όμως, νομίζω ότι θα προτιμούσαν μια γραφή κοινή προς όλους 
(erga omnes) και για όλες τις χρήσεις.

Όμως, ας μη μας διαφεύγει την προσοχή ότι η γλώσσα αποτελεί το μέσο, 
προκειμένου ο άνθρωπος να επικοινωνεί και να γνωρίζει το περιβάλλον του. 
Δεν είναι, επομένως, λογικό να δημιουργούνται προβλήματα κατανόησης στον 
γραπτό λόγο, όταν μια λέξη σε ξεστρατίζει και σου δημιουργεί σύγχυση. 
Εξάλλου, όπως και σε άλλες γλώσσες -αλλά, ίσως, περισσότερο στην ελληνική-
πολλές λέξεις σύνθετες, όταν αναλυθούν στα συνθετικά τους μέρη, δίνουν 
επακριβώς και τη σημασία τους. 
Για παράδειγμα, όταν διαβάζουμε τις σύνθετες λέξεις πολύπειρη γρια, 
κοιλάρφανο μωρό, πρωτομαρτιά αύριο, αντιλαμβανόμαστε αμέσως περί 
τίνος πρόκειται. 
Αυτό το υπογράμμιζαν και το υπογραμμίζουν και ξένοι επιστήμονες. 
Ο μεγάλος νομπελίστας Γερμανός φυσικός Βέρνερ Χάιζενμπεργκ (1901-1976) 
έγραφε για την ελληνική γλώσσα: 
«Στην γλώσσα αυτή υπάρχει η πληρέστερη αντιστοιχία ανάμεσα 
στη λέξη και στο εννοιολογικό της περιεχόμενο».

Τελικά, μπορεί και οι δυο γραφές της λέξης ορθοπεδικός, με αι και ε, 
να ισχύουν γλωσσολογικά, όπως υποστηρίζουν και οι δύο από τους 
τρεις γλωσσολόγους που γνωμοδότησαν για τη λέξη, 
αλλά προσωπικά, 
για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, κυρίως για λόγους ετυμολογικούς, 
για λόγους επέκτασης της έννοιας ορθοπεδικός, αφού δεν αναφέρεται μόνο 
σε παιδιά και τέλος, για να αποφεύγεται παραπλάνηση και σύγχυση 
προτιμώ το ε. 
Άρα, ορθοπεδικός, ορθοπεδική.

* Ο Γεώργιος Καπρινιώτης είναι 
Επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων 

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ http://www.sharpdialogue.com/432646245/43
φωτό από i-rena