Η ιστορία των τεσσάρων πορτραίτων της βασίλισσας Ελισάβετ που φιλοτέχνησε ο Laszlo - A' ΜΕΡΟΣ

     

Πολλοί αναρωτήθηκαν γιατί τέσσερα πορτραίτα της Βασίλισσας Ελισάβετ 
από τον Laszlo. Η αλήθεια είναι ότι η Ελισάβετ παράγγειλε μόνο το ένα,
τα άλλα τρία έγιναν για την ευχαρίστηση του καλλιτέχνη!

Ας αρχίσουμε από το υπέροχο και μεγαλόπρεπο πορτραίτο που η έκπτωτη 
Βασίλισσα της Ελλάδος παράγγειλε και για το οποίο πόζαρε αρκετές φορές 
στο Παρίσι τον Σεπτέμβριο του 1924. 
Ένα πορτραίτο που σήμερα είναι δυστυχώς χαμένο.

Είναι λάδι σε καμβά, είναι μεγάλου μεγέθους, είναι όμως άγνωστες 
οι ακριβείς διαστάσεις του. Η Ελισάβετ εικονίζεται καθισμένη, μόνο 
το πάνω μέρος, είναι ελαφρά γυρισμένη προς τα αριστερά, το κεφάλι της 
είναι γυρισμένο και κοιτά προς τα δεξιά, έχει μια εσάρπα γύρω από τους 
ώμους της και τα χέρια είναι σταυρωμένα στο στήθος. 
Φορά σμαραγδένια σκουλαρίκια και ένα δαχτυλίδι με ένα μεγάλο σμαράγδι.

Να θυμηθούμε λίγο κάποιες ημερομηνίες για να καταφέρουμε να τοποθετηθούμε 
μέσα στον χρόνο:

Ο Γεώργιος και η Ελισάβετ τέλεσαν τους γάμους τους στο Βουκουρέστι στις 14 (27) Φεβρουαρίου 1921, 
και ανέβηκαν στον θρόνο της Ελλάδος στις 14 (27) Σεπτεμβρίου 1922 μετά και την δεύτερη εκθρόνηση 
του Βασιλέως Κωνσταντίνου.

Στις 19 Δεκεμβρίου 1923 αναγκάστηκαν να φύγουν από την χώρα «με άδεια», 
και στις 25 Μαρτίου 1924 ανακηρύχθηκε η Αβασίλευτη Δημοκρατία.

Μερικούς μήνες μετά, η Ελισάβετ βρέθηκε στο Παρίσι και πόζαρε στο ατελιέ 
που ο Laszlo είχε στην γαλλική πρωτεύουσα. 
Η υπογραφή της στο βιβλίο του στούντιο είναι στις 23 Σεπτεμβρίου 1924, 
άρα συμπεραίνουμε ότι εκείνες τις μέρες επισκεπτόταν τον προσωπογράφο 
και πόζαρε. Όταν το πορτραίτο τέλειωσε μεταφέρθηκε στο Βουκουρέστι όπου 
κατοικούσε το βασιλικό ζεύγος.

Τον Δεκέμβριο του 1923 ο Γεώργιος και η Ελισάβετ έφθασαν στην Ρουμανία 
και εγκαταστάθηκαν προσωρινά στο Βουκουρέστι, στο Palatul Cotroceni 
των Βασιλέων Φερδινάνδου και Μαρίας, γονιών της Ελισάβετ. 
Όταν ανακηρύχθηκε και επίσημα στην Ελλάδα η Αβασίλευτη Δημοκρατία και 
φάνηκε ότι η εξορία θα παραταθεί, ο Γεώργιος αποφάσισε να αγοράσει δικό του 
σπίτι στο Βουκουρέστι.

Γράφει ο Παναγιώτης Πιπινέλης, βιογράφος και φίλος του Γεωργίου:

«Μετά δύο περίπου έτη ηγόρασεν ιδίαν οικίαν εις το τέλος της Calea Victoriei, 
της κυριωτέρας αρτηρίας του Βουκουρεστίου. 
Μη έχων πολλάς άλλας ενασχολήσεις, ο Βασιλεύς αφωσιώθη μετ’ ιδιαιτέρας αγάπης 
εις την επίπλωσιν και τον εξωραϊσμόν της νέας του κατοικίας. 
Το βαθύ καλλιτεχνικόν του ένστικτον και η οξεία αντίληψις του ωραίου, 
η οποία τον εχαρακτήριζεν από ενωρίς, εύρον την ευκαιρίαν να εκδηλωθώσιν εμπράκτως 
και να καταστήσωσι την κατοικίαν του Βασιλέως μιαν από τας κομψοτέρας 
του Βουκουρεστίου. Επί ώρας καθ’ ημέραν ο Βασιλεύς περιήρχετο τα 
παλαιοπωλεία, συνεζήτει τας λεπτομερείας της εγκαταστάσεως, εξήταζε και εμελέτα 
όλα τα συναφή ζητήματα της αισθητικής. 
Εις την ψυχήν του Βασιλέως Γεωργίου το θαύμα της ωραιότητος είχεν από πολύ 
ενωρίς εξυπνήσει την περιέργειαν, αλλά η εξάσκησις του οφθαλμού εν μέσω 
ωραίων αιθουσών και επίπλων, προ παντός όμως η ακούραστος μελέτη, 
ταχέως εξύψωσαν την αισθητικήν πλευράν του χαρακτήρος του εις μίαν από 
τας μεγαλυτέρας και πλέον αποφασιστικάς…
Οπωσδήποτε εις την νέαν βασιλικήν κατοικίαν του Βουκουρεστίου ήρχισεν 
ολίγον κατ’ ολίγον να υφαίνεται μια νέα ζωή επάνω εις ένα ρυθμόν ηπίας 
κοσμικότητος και αληθινής κομψότητος. 
Συχνά το βασιλικόν ζεύγος εδέχετο φίλους εκ της ρουμανικής κοινωνίας 
ή του ξένου διπλωματικού σώματος.»

Η Calea Victoriei (Οδός της Νίκης) ο δρόμος όπου βρισκότανε η έπαυλη του 
Γεωργίου και της Ελισάβετ, στο Νο 163, είναι ένας μακρύς, πολυσύχναστος 
και κομψός δρόμος. 
Στην μια άκρη του είχε τα Ανάκτορα του Βουκουρεστίου, ο δρόμος συνέχιζε 
με πολυτελή ξενοδοχεία, πλούσια καταστήματα, θέατρα και παλάτια 
των ρουμάνων αριστοκρατών. Η έπαυλη ήταν καινούργια, είχε κτιστεί 
από άλλους ιδιοκτήτες μόλις δύο χρόνια πριν αγοραστεί από το 
βασιλικό ζεύγος. Αρχιτέκτονας της ήταν ο παγκοσμίου φήμης ρουμάνος αρχιτέκτων 
George-Matei Cantacuzino, εκπρόσωπος του μετριοπαθούς μοντερνισμού. 
(Τραγική η μοίρα του ταλαντούχου αρχιτέκτονα, του γιου του πρίγκιπα Cantacuzino 
και της πριγκίπισσας Bibesco, που στον μεσοπόλεμο στόλισε την Ρουμανία 
με τα πιο εμβληματικά κτίρια. Το 1948, μετά την επικράτηση του 
κομμουνιστικού καθεστώτος στερήθηκε την σύζυγό του και τα δύο του 
παιδιά που κατάφεραν να διαφύγουν, έμεινε στην φυλακή για εννέα μήνες, 
δούλεψε σε καταναγκαστικά έργα μέχρι το 1953 και πέθανε σε πλήρη ένδεια το 1960).

 Από μια επιβλητική αψίδα έφθανες στην αυλή της έπαυλης. 
Η αψίδα αυτή κατέρρευσε στον σεισμό του 1977. 
Πίσω από το σπίτι υπήρχε ένας χώρος μεγαλύτερος από δύο στρέμματα, όπου 
ήταν το παλαιότερο εβραϊκό νεκροταφείο του Βουκουρεστίου. 
Η μικρή αυλή μπροστά και η έκταση του κοιμητηρίου πίσω, απομόνωναν την 
έπαυλη από την βοή του πολυσύχναστου δρόμου και δημιουργούσαν 
την εντύπωση ότι βρίσκεται στην εξοχή.

Σήμερα στην έπαυλη του Γεωργίου και της Ελισάβετ βρίσκεται το εστιατόριο 
Marul de Aur (Χρυσό Μήλο). 
Ας δούμε μια σημερινή φωτογραφία για να πάρουμε μια ιδέα. 
Το κτίριο είναι το ίδιο με τότε, δεν πρέπει όμως να παρασυρθούμε από το 
κακού γούστου κόκκινο χαλί, από τον μίζερο κήπο, από τα φτηνά φωτιστικά, 
από τις αλουμινένιες πόρτες. Χωρίς άλλο την εποχή των Βασιλιάδων είχε άλλη όψη, 
άλλη φινέτσα!

Το πορτραίτο της Ελισάβετ από τον Laszlo τοποθετήθηκε σε δεσπόζουσα 
θέση στις αίθουσες υποδοχής της έπαυλης. 
Να τοποθετήθηκε επίσης εκεί και το πορτραίτο του Γεωργίου του 1914; 
Πολύ πιθανόν!

 Την παραπάνω φωτογραφία όπου ο Βασιλιάς εικονίζεται στο σπίτι του 
στο Βουκουρέστι κάτω από το πορτραίτο της Βασίλισσας από τον Laszlo, 
ο Γεώργιος προσέφερε στους φίλους του και στους πιστούς του στην Ελλάδα. 
Τον Ιούλιο όμως του 1933 δεν ζούσε πια στο Βουκουρέστι. 
Ο κλονισμός του γάμου του με την Ελισάβετ, οι συνεχείς παρακολουθήσεις 
των κινήσεων του από την Ασφάλεια με εντολή του κουνιάδου του 
Βασιλιά Καρόλ, οι πολιτικές δυνατότητες που του προσφέρονταν στην 
Μεγάλη Βρετανία, τον έκαναν να εγκαταλείψει το Βουκουρέστι και να 
εγκατασταθεί στο Λονδίνο. Η τελευταία δημόσια εμφάνιση του βασιλικού ζεύγους 
ήταν τον Ιανουάριο του 1932 στην κηδεία της Βασίλισσας Σοφίας. 
Ο Γεώργιος πέρασε τα Χριστούγεννα του 1932 στην ρουμάνικη πρωτεύουσα 
και έφυγε αμέσως μετά την Πρωτοχρονιά του 1933 για να μη γυρίσει ποτέ ξανά.

Γράφει ο Παναγιώτης Πιπινέλης:

«Τω 1932 τα πράγματα έφθασαν εις το απροχώρητον. 
Ο τότε γραμματεύς του και μετέπειτα Μ. Αυλάρχης Δ. Λεβίδης, εις τον οποίον 
μόνον είχεν ομιλήσει επ’ αυτού του συνέστησεν ανεπιφυλάκτως το διαζύγιον. 
«Αλλ’ αυτό, είναι αντίθετον προς τας θρησκευτικάς μου πεποιθήσεις!», 
αντέτεινεν ο Βασιλεύς. Και μετ’ ολίγον προσέθηκε: «Ας είναι! ας φύγωμεν απ’ εδώ!» 
Και τότε δια τελευταίαν φοράν εγκατέλιπε το Βουκουρέστιον δια να εγκατασταθή 
οριστικώς εις το Λονδίνον.»

Μια ιστορική φωτογραφία για τα γεγονότα που περιγράφουμε:
Μάϊος 1935, το Συμβούλιο της Βαλκανικής Συνεννοήσεως στο Βουκουρέστι. 
Είμαστε ακόμη σε καθεστώς Αβασίλευτης Δημοκρατίας, την Ελλάδα εκπροσωπεί 
ο Υπουργός Εξωτερικών Δημήτριος Μάξιμος που τον βλέπουμε δεξιά με 
το μουσάκι του, ανάμεσα στους συναδέρφους του των άλλων βαλκανικών χωρών. 
Αριστερά η Ελισάβετ, ο αδερφός της Βασιλιάς Καρόλ, ο διάδοχος Μιχαήλ και 
ο άλλος αδερφός της πρίγκιπας Νικόλαος. Ο Μάξιμος πλησίασε την Βασίλισσά του, 
της υπέβαλε τα σέβη του και την διαβεβαίωσε ότι είναι σίγουρη και επίκειται 
η επιστροφή της Βασιλείας στη Ελλάδα και επομένως πρέπει να ετοιμάζεται 
και η ίδια να επιστρέψει στο Βασίλειό της. 
Ίσως ο Μάξιμος,γνώστης των προβληματικών σχέσεων του βασιλικού ζεύγους 
να ήθελε με αυτόν τον τρόπο να ξεκαθαρίσει τα πράγματα. 
Η Ελισάβετ δεν κατάφερε να κρύψει την ταραχή που της δημιουργούσε 
ο «κίνδυνος» να αναγκαστεί να επιστρέψει στην Ελλάδα και να ξανακάνει 
την Βασίλισσα στο πλευρό του Γεωργίου. 
Στις 3 Ιουλίου 1935 ο Γεώργιος θα μάθει από τις εφημερίδες ότι η σύζυγός του 
κίνησε αγωγή διαζυγίου εναντίον του. Μετά μερικές ημέρες το διαζύγιο κηρύχθηκε 
οριστικό από το δικαστήριο του Βουκουρεστίου.

Μετά το διαζύγιό της η Ελισάβετ έπρεπε φυσικά να αφήσει την έπαυλη της 
Calea Victoriei, και να φροντίσει να αποκτήσει ένα δικό της σπίτι. 
Είχε στην ιδιοκτησία της ένα μεγάλο οικόπεδο στo No 28 της Soseaua Kiseleff, 
σε καταπράσινο και αριστοκρατικό προάστιο του Βουκουρεστίου. 
Στην ίδια λεωφόρο ήταν και το παλάτι που είχαν δωρίσει στον Καρόλ και στην 
Ελένη μετά τον γάμο τους, μόνο που εδώ και χρόνια η Ελένη δεν ζούσε πια 
στη Ρουμανία. Η Soseaua Kiseleff κατέληγε στην Αψίδα του Θριάμβου για την 
νίκη στον Μεγάλο Πόλεμο, στην Αψίδα που έφερε σε μενταγιόν τις μορφές 
του Βασιλιά Φερδινάνδου και της Βασίλισσας Μαρίας, γονιών της Ελισάβετ.

Το 1936 ανέθεσε στον 27χρονο αρχιτέκτονα Corneliu Marcu να της κτίσει εκεί 
ένα παλάτι σε στυλ …μαυριτανικό-ισπανικό! 
Το Palatul Elisabeta όπως είναι γνωστό από τότε και μέχρι σήμερα, τέλειωσε μέσα 
σε μόλις ένα χρόνο. Η Ελισάβετ έκανε τα εγκαίνιά του με κάθε επισημότητα, 
εγκαταστάθηκε σ’ αυτό, για να το βαρεθεί γρήγορα. 
Ειδικά μετά την εκθρόνηση στα 1940 του αδερφού της, την άνοδο στον θρόνο 
του Μιχαήλ και την επιστροφή της Ελένης, η Ελισάβετ σχεδόν δεν επισκεπτόταν 
πια το Βουκουρέστι.

Παρ’ όλα αυτά στο Palatul Elisabeta διαδραματίστηκαν γεγονότα που σημάδεψαν 
την Ιστορία της Ρουμανίας και του λαού της. 
Όταν οι Γερμανοί βομβάρδισαν τα Ανάκτορα του Βουκουρεστίου στις 
24 Αυγούστου 1944, μια μέρα μετά την ανατροπή του γερμανόφιλου 
στρατάρχη Ίωνα Αντονέσκου, ο Βασιλιάς Μιχαήλ ζήτησε από την θεία του 
την άδεια να χρησιμοποιεί το παλάτι της. Σ’ αυτό το παλάτι αναγκάστηκε 
από την κομμουνιστική κυβέρνηση και τους σοβιετικούς «ελευθερωτές», να υπογράψει, 
στις 30 Δεκεμβρίου 1947, την παραίτηση του από τον θρόνο της Ρουμανίας.

Από το 2001 έχει παραχωρηθεί στον Βασιλέα Μιχαήλ για όλη του τη ζωή 
το δικαίωμα χρήσης του Palatul Elisabeta. 
Σήμερα εδώ βρίσκεται το κέντρο κάθε δραστηριότητας της κόρης του 
διαδόχου Μαργαρίτας. Τι θα γίνει όμως μετά τον θάνατο του Μιχαήλ; 
Θα πρέπει η βασιλική οικογένεια να αφήσει το παλάτι; 
Θα δημιουργηθεί πρόβλημα.

Το παλάτι της Ελισάβετ στο Βουκουρέστι όπως είναι σήμερα. 
Ο Βασιλιάς Μιχαήλ έχει την φωτογραφία του ενδόξου παππού του, 
του στρατηλάτη Κωνσταντίνου. Σίγουρα ο Κωνσταντίνος κράτησε τον 
εγγονό του στην αγκαλιά του όταν μερικών μηνών, το 1922, 
επισκέφτηκε την Ελλάδα. Πέθανε μερικούς μήνες μετά, ο Μιχαήλ δεν 
έχει αναμνήσεις απ’αυτόν, είναι όμως περήφανος για τον παππού του.

Η Βασίλισσα Ελισάβετ σχεδόν εγκατέλειψε την ζωή στο Βουκουρέστι χάρη 
του Banloc! Τι ήταν όμως το Banloc; 
Ήταν ένα μεγάλο τσιφλίκι, ένα φέουδο με το κάστρο του. 
Βρισκότανε στο δυτικό μέρος της χώρας, 50 χιλιόμετρα από την Τιμισοάρα, 
ακριβώς στα σύνορα με την Γιουγκοσλαβία. 
Υπήρχαν πλούσια δάση, καλλιέργειες ρυζιού, φυτείες καπνού, λίμνες για αλιεία, 
αγρόκτημα με ζώα, ιπποφορβεία, αποστακτήρια, ελαιοτριβείο. 
Με τον καθορισμό των συνόρων μετά τον Μεγάλο Πόλεμο έχασε ένα μέρος του 
που πέρασε στην Γιουγκοσλαβία. Ένα άλλο μέρος του το έχασε με 
την αγροτική μεταρρύθμιση του 1921. Παρέμενε όμως πάντα ένα από τα 
μεγαλύτερα τσιφλίκια της χώρας. 
Η Ελισάβετ το αγόρασε στα 1935. 
Το κάστρο είχε κτιστεί στα 1793, με απλότητα και με πολύ λίγα στοιχεία ροκοκό. 
Ήταν μέσα σε ένα μοναδικό πάρκο με σπάνια είδη δένδρων.

                                                 

Μόνο στο Banloc η Ελισάβετ αισθανόταν ευτυχισμένη! 
Και τι δεν θα ‘δινε να περνούσε όλη της την ζωή εκεί, να μην έφευγε ποτέ! 
Με το τέλος του πολέμου και την επικράτηση των κομμουνιστών έπαιξε όλα 
τα χαρτιά της μήπως και καταφέρει να παραμείνει ανενόχλητη στην 
κομμουνιστική Ρουμανία. 
Τον Νοέμβριο του 1947 κι ενώ ο Βασιλιάς Μιχαήλ βρισκόταν στο Λονδίνο 
για τους γάμους Ελισάβετ–Φιλίππου, ο Τίτο της Γιουγκοσλαβίας βρέθηκε 
στο Βουκουρέστι. Μάλωσε τους ντόπιους κομμουνιστές που δεν είχαν απαλλαγεί 
ακόμα από τον Βασιλιά τους και έφυγε για την χώρα του. 
Σταμάτησε στο Banloc όπου είχε οργανωθεί μια σύσκεψη με έλληνες κομμουνιστές 
που πολεμούσαν στον εμφύλιο. 
Η Ελισάβετ πρόσφερε ένα σημαντικό ποσό στους αντάρτες για τον αγώνα τους. 
Εκείνοι πολεμούσαν για να εκθρονίσουν τον κουνιάδο της, τον Βασιλιά Παύλο και 
να κάνουν την Ελλάδα Λαϊκή Δημοκρατία. 
Λίγο την ένοιαζε για το Βασίλειο στο οποίο είχε διατελέσει εφήμερη Βασίλισσα. 
Αρκεί να την αφήσουν να συνεχίσει να ζει στο Banloc!

Δεν γίνονται όμως αυτά τα πράγματα. Οι Βασίλισσες και οι πριγκίπισσες δεν έχουν 
θέση στα κομμουνιστικά καθεστώτα. 
Στις 30 Δεκεμβρίου 1947 αναγκάστηκε σε παραίτηση ο Βασιλιάς Μιχαήλ, 
στις 3 Ιανουαρίου 1948 έφυγε με την μητέρα του από την χώρα, 
στις 12 Ιανουαρίου ήρθε η σειρά της Ελισάβετ. 
Με ειδικό τραίνο έφυγε από το Banloc για την Ελβετία. 
Μαζί της ήταν η αδερφή της πριγκίπισσα Ιλεάνα με την οικογένειά της, 
δύο πιστές υπηρέτριες και η οικογένεια του Alexandru Scanavi που χρόνια τώρα 
ήταν ο διαχειριστής της περιουσίας της και συγχρόνως εραστής της. 
Οι φίλοι της του κομμουνιστικού κόμματος της είχαν πει ότι μπορεί να πάρει μαζί της 
όλα τα κοσμήματά της κι ότι έργα τέχνης ήθελε. 
Στα σύνορα όμως της επέτρεψαν να διαλέξει μόνο 12 κομμάτια και τα υπόλοιπα 
τα κατάσχεσαν. Αμέσως μετά την αναχώρησή της, φανατικοί κομμουνιστές εισέβαλαν 
στο Banloc, συγκέντρωσαν και εκφόβισαν τους εργαζόμενους, έκαναν βανδαλισμούς 
με ρόπαλα στα υπέροχα αγάλματα του κήπου, έκαψαν μέρος της βιβλιοθήκης 
και το αρχείο.

Εμείς ας συνεχίσουμε να ψάχνουμε και να αναρωτιόμαστε 
για το ωραίο πορτραίτο της Ελισάβετ από τον Laszlo. 
Μετά το διαζύγιο του βασιλικού ζεύγους στα 1935 και το κλείσιμο του σπιτιού 
στην Calea Victoriei πού το μετέφερε η Ελισάβετ; 
Στο Palatul Elisabeta του Βουκουρεστίου ή στο κάστρο του Banloc; 
Ας μην ξεχνάμε ότι οι δύο αυτές κατοικίες γεννήθηκαν σχεδόν συγχρόνως. 
Θεωρώ  ότι είναι απίθανο, το πορτραίτο να εγκατέλειψε την Ρουμανία μέσα 
στο τραίνο που απομάκρυνε για πάντα από την χώρα την Ελισάβετ. 
Μάλλον έμεινε πίσω και δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν καταστράφηκε τις 
πρώτες μέρες από βανδάλους φανατικούς, αν κλάπηκε, αν καταστράφηκε όλα 
αυτά τα χρόνια μέσα σε υγρές αποθήκες ή αν βρίσκεται κάπου ξεχασμένο και μια μέρα 
θα το ξαναδούμε.

Η Ελισάβετ πέθανε στις Κάννες στις 14 Νοεμβρίου 1956.
...ας κλείσουμε με μερικές φωτογραφίες από τις μουσικές εκδηλώσεις 
που γίνονται προς τιμή της στο λατρεμένο της Banloc, μπρος στο 
κάστρο της και δίπλα στο πορτραίτο της.

*Του Νίκου Παπακωνσταντίνου

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Β’. Παναγιώτου Ν. Πιπινέλη, «Στέγη του Βιβλίου», Αθήναι, 1951.

2. Πολιτική Ιστορία της Συγχρόνου Ελλάδος, 4ος Τόμος, Σπ. Β. Μαρκεζίνη, Πάπυρος, 1978.

3. Palate din Bucuresti, Narcis Dorin Ion, Noi Media Print, Bucuresti, 2013.

4. Royalty Digest. Elisabeta of the Hellenes, Passionate Woman-Reluctant Queen, 
John Wimbles, Nos 137, 138, 139, 145. 2002,2003.

5. La Familia de la Reina Sofia, Ricardo Mateos Sainz de Medrano, La Esfera de los Libros, Madrid, 2004.

6. Philip de Laszlo Catalogue Raisonné website.

Ευχαριστούμε θερμά τον κύριο Παπακωνσταντίνου για τα πολύτιμα άρθρα του, 
με τις τόσο σπάνιες πληροφορίες και φωτογραφίες, που τόσο ευγενώς μας προσφέρει.

http://www.royalchronicles.gr/queenelisabethlaszlo/